Συνέντευξη με τον κ. Αστέριο Νταή, MSc
Επιστημονικό Συνεργάτη της Βουλής των Ελλήνων & κάτοχο Μεταπτυχιακού Διπλώματος Βιοφυσικής, Βιοχημείας & Βιοτεχνολογίας (KU Leuven)
”Πολιτικές πρόληψης στο ντόπινγκ”
1. Ερώτηση: Ποιες οι αδυναμίες του κρατούντος ορισμού περί ντόπινγκ;
Απ: Η χρήση ουσιών που βελτιώνουν την απόδοση ή επισπεύδουν την αποκατάσταση αποτελεί ένα παγκόσμιο, πολυδιάστατο κοινωνικό φαινόμενο με βαθιές ιστορικές ρίζες.
Στο αθλητικό πλαίσιο χρησιμοποιούνται δύο μεγάλες κατηγορίες φαρμάκων, με πρώτη τα αναλγητικά που αποκαθιστούν τραυματισμούς, μειώνουν την κόπωση και το άγχος και καθιστούν τον αθλητή ικανό να αγωνιστεί παρά την αδυναμία του οργανισμού του γι’ αυτό (ναρκωτικά τύπου μορφίνης, ηρεμιστικά, μυοχαλαρωτικά, κορτικοστεροειδή).
Η δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνει τα εργογόνα, τα οποία βελτιώνουν τη σωματική απόδοση πέραν του σημείου που θα μπορούσε να πετύχει ο οργανισμός από μόνος του (αμφεταμίνες, κοκαΐνη, στρυχνίνη). Στην ίδια κατηγορία ανήκουν επίσης τα αναβολικά, τα οποία αποτελούν ουσίες που σχετίζονται με την ανάπτυξη και την επιδιόρθωση των κυττάρων.
Άλλες επικίνδυνες μέθοδοι είναι το αιματολογικό ντόπινγκ (αφαιμαξομεταγγίσεις), και η λήψη ανασυνδυασμένης ερυθροποιητίνης (EPO), η οποία διεγείρει το μυελό των οστών να παράγει ερυθρά αιμοσφαίρια. Επίσης, υπάρχουν διάφορες ορμόνες που παράγει ο οργανισμός και τα ανάλογά τους μπορούν να χρησιμοποιηθούν στα πλαίσια του ορμονικού ντόπινγκ ώστε να βοηθήσουν την απόδοση (χοριακή γοναδοτροπίνη [hCG], ωχρινοποιητική ορμόνη [LH], κορτικοτροπίνη [ACTH], αυξητική ορμόνη [GH], αυξητικός παράγοντας ινσουλινόμορφος της ινσουλίνης [IGF-1]).
Η χρήση ουσιών και μεθόδων, πέραν της τεχνητής και με αθέμιτο τρόπο αύξησης της απόδοσης του ατόμου κατά τη διάρκεια του αγώνα, επιφέρει μια σειρά από παρενέργειες με απρόβλεπτες και μη αναστρέψιμες συνέπειες, συχνά μακροχρόνιες και επικίνδυνες για την υγεία και τη ζωή των αθλητών (αναπνευστική καταστολή, σωματική και ψυχολογική εξάρτηση, ζαχαρώδης διαβήτης, διανοητικές διαταραχές, τερματισμός της ανάπτυξης στα παιδιά, αρρενοποίηση του θήλεος, ανάπτυξη κακοήθειας στα όργανα αναπαραγωγής, καρδιακές αρρυθμίες, εγκεφαλική αιμορραγία, κώμα, θάνατος).
Στο σύγχρονο αθλητισμό το ντόπινγκ καταγράφηκε αξιόπιστα κατά τις δεκαετίες του 1960 και 1970 και έκτοτε έχουν υπάρξει πολλοί ορισμοί και σχετικές έρευνες. Στο πλαίσιο της αντιμετώπισης του φαινομένου συγκροτήθηκε το 1999 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Αντιντόπινγκ (WADA). Από τα σημαντικότερα επιτεύγματα του WADA υπήρξε η σύνταξη και αποδοχή ενός συνόλου κανόνων, του Παγκόσμιου Κώδικα Αντιντόπινγκ, που έχει ως σκοπό την προστασία του θεμελιώδους δικαιώματος των αθλητών να συμμετέχουν στον αθλητισμό χωρίς τη χρήση ουσιών και μεθόδων και, συνεπώς, την προώθηση της υγείας, της δικαιοσύνης και της ισότητας των αθλητών σε ολόκληρο τον κόσμο.
Παράλληλα, μεριμνά για τη διασφάλιση εναρμονισμένων, συντονισμένων και αποτελεσματικών προγραμμάτων κατά του ντόπινγκ σε διεθνές και εθνικό επίπεδο ως προς τον εντοπισμό, την αποτροπή και την πρόληψη του ντόπινγκ. Οι κανόνες του Παγκόσμιου Κώδικα Αντιντόπινγκ ενσωματώθηκαν στην ελληνική νομοθεσία με το Ν. 4373/2016.
Ωστόσο, η τεχνολογία του ντόπινγκ προηγείται πάντοτε της τεχνολογίας των μεθόδων αποκάλυψής του. Η νέα απειλή που αιωρείται πάνω από το διεθνή αθλητισμό είναι το γενετικό ή γονιδιακό ντόπινγκ, καθώς η εξέλιξη της γενετικής, η αποκωδικοποίηση του ανθρώπινου γονιδιώματος και η ανάδειξη γονιδίων με συγκεκριμένες αποστολές έχουν πολλαπλασιάσει τους εφιάλτες και τους κινδύνους για τη ζωή των αθλητών. Ως γονιδιακό ντόπινγκ ορίζεται η μη θεραπευτική χρήση γονιδίων, γενετικών στοιχείων και/ή κυττάρων, που έχουν την ικανότητα να βελτιώνουν την αθλητική απόδοση και αποτελεί απαγορευμένη μέθοδο με ηθική αιτιολόγηση. Το γονιδιακό ντόπινγκ είναι δύσκολο να ανιχνευθεί, ενώ οι εφαρμοζόμενες τεχνικές μπορεί να αναπτύσσονται σε παράνομα και ανεξέλεγκτα εργαστήρια, με άγνωστης προέλευσης πρώτες ύλες και χωρίς να έχουν περάσει από τη διαδικασία των επίσημων κλινικών μελετών.
Οι πολιτικές αντιμετώπισης του φαινομένου στηρίζονται κυρίως στη σταδιακή αυστηροποίηση του πλαισίου, δίχως απαραίτητα να έχουν την ικανότητα ριζικής παρέμβασης στην κουλτούρα και τα κίνητρα που οδηγούν στη χρήση ουσιών και μεθόδων. Ο ορισμός, οι τεχνικές και μέθοδοι αντιμετώπισης μπορούν να μετριάζουν το πρόβλημα, όμως δεν απαντούν αποτελεσματικά στο ερώτημα που τίθεται στις σύγχρονες κοινωνίες σχετικά με ποια κοινωνική πρόοδο επιθυμούμε και ποια μέσα θα χρησιμοποιήσουμε ώστε να την επιτύχουμε.
- Ερώτηση: Ποια η σχέση, κατά την προσωπική σας γνώμη, οικονομικών και πολιτικών συμφερόντων στην εξάπλωση του ντόπινγκ;
Απ: Το φαινόμενο έχει εκτεταμένες κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές διαστάσεις. Η εμπορευματοποίηση και τα μεγάλα χρηματικά ποσά που διακινούνται στον επαγγελματικό αθλητισμό, οι ασύδοτες χορηγίες, η εκτός ορίων «εθνική» επιθυμία για αθλητικές διακρίσεις οδηγούν συχνά τους αθλητές, ακόμα και τους έφηβους και τα παιδιά που ασχολούνται με τον αθλητισμό, σε ακραία ανταγωνιστικές αντιλήψεις και πρακτικές για την κατάκτηση της διάκρισης και αρκετούς στη χρήση φαρμάκων και απαγορευμένων ουσιών και μεθόδων.
Ενδεικτικά είναι τα στοιχεία της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής, όπου η χώρα μας για το διάστημα από το 1968 (Ολυμπιακοί Αγώνες του Μεξικό) μέχρι το 2012 (Ολυμπιακοί Αγώνες του Λονδίνου) κατέχει την πρώτη θέση στη σχετική λίστα με τους αθλητές που βρέθηκαν θετικοί εντός αγώνων, σε διάφορα αθλήματα όπως στο στίβο και την άρση βαρών. Ενδεικτικός επίσης είναι αποκλεισμός της ρωσικής αποστολής από τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Ρίο (2016), όπου σύμφωνα με τον WADA, στην υπόθεση δεν εμπλέκονται μόνο αθλητές, αλλά προπονητές, γιατροί, αξιωματούχοι της ρωσικής διοίκησης, συμπεριλαμβανομένων του Υπουργείο Αθλητισμού, της Πανρωσικής Ομοσπονδίας Αθλητισμού και της Εθνικής Επιτροπής Αντιντόπινγκ (RUSADA). Κι ενώ πολλοί αθλητές συμμετείχαν με τη θέλησή τους στο πρόγραμμα, όσοι αρνήθηκαν είδαν την έξοδο από τις εθνικές ομάδες.
Επιπλέον, κατά καιρούς έχουν δει το φως της δημοσιότητας μια σειρά από σκάνδαλα χρηματισμού των «αθανάτων» της ΔΟΕ και της FIFA. Χαρακτηριστικό είναι επίσης το γεγονός πως την ώρα που η ΔΟΕ λαμβάνει 1.3 δις δολάρια για τα δικαιώματα από το τηλεοπτικό δίκτυο NBC, προσφέρει μόλις 15 εκατομμύρια στο WADA, δηλαδή το βασικό μηχανισμό καταπολέμησης του ντόπινγκ.
Τα στοιχεία αυτά συγκροτούν μια εκρηκτική πραγματικότητα, με τον «τζίρο» των παράνομων ουσιών να είναι ίσος και μεγαλύτερος από αυτόν των ναρκωτικών ουσιών και με τον καναδό δικηγόρο και επικεφαλής των ερευνών του WADA, Ρίτσαρντ Μακλάρεν να θέτει πρόσφατα σε αμφισβήτηση κάθε μετάλλιο που έχει αποδοθεί σε αθλητική διοργάνωση, αφού κανείς δεν ξέρει αν τα δείγματα που βρίσκονται στα εργαστήρια είναι τα πραγματικά.
- Ερώτηση: Ποια η θέση σας αναφορικά με κάτωθι μέτρα αντιμετώπισης του ντόπινγκ;
- Ενίσχυση αντιντόπινγκ σε τοπικό και διεθνές επίπεδο
Απ: Η ενίσχυση του αντιντόπινγκ είναι απαραίτητη τόσο σε τοπικό περιφερειακό όσο και διεθνές επίπεδο. Εμπόδια στην εξάπλωση του φαινομένου αποτελούν η πρόληψη, με εκτεταμένα προγράμματα ενημέρωσης των αθλητών, του ιατρικού προσωπικού και των αθλητικών παραγόντων, ο συστηματικός έλεγχος των αθλητών κατά τη διάρκεια των προπονήσεων και των αγώνων, καθώς και η εφαρμογή των θεσπισμένων κανονισμών και νόμων, με τις συνακόλουθες διοικητικές και ποινικές συνέπειες σε περίπτωση παραβίασής τους.
Η χώρα μας τα τελευταία χρόνια έχει λάβει πρωτοβουλίες για την ενίσχυση των συνεργασιών των τριών βασικών θεσμικών φορέων (Συμβούλιο της Ευρώπης, WADA και UNESCO), με στόχο τη διαμόρφωση ενιαίας αντίληψης, καινοτόμων πολιτικών και υλοποίηση αντίστοιχων προγραμμάτων σε όλες τις χώρες, για μια νίκη στη «μάχη» με το ντόπινγκ. Πρόσφατα, το Συμβούλιο της Ευρώπης εξέφρασε εγγράφως την ικανοποίηση για την πρώτη ιστορικά κοινή επίσκεψη αξιολόγησης, μαζί με τον WADA, σε κράτος-μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
- Διαμόρφωση κατάλληλου κοινωνικού, πολιτισμικού και οικονομικού περιβάλλοντος
Απ: Μέσα στο σημερινό κοινωνικό ανταγωνιστικό περιβάλλον αυξανόμενης έντασης, που τροφοδοτείται και από τις πολύπλευρες οικονομικές παραμέτρους, οι κοινωνικές πιέσεις θολώνουν την εικόνα και δημιουργούν την ψευδαίσθηση της επιτυχίας και της διάκρισης μέσω σκευασμάτων, ουσιών και μεθόδων που υπόσχονται πολλά, ίσως επιτυγχάνουν λίγα για λίγο, αλλά με βεβαιότητα καταστρέφουν σε σωματικό και ψυχικό επίπεδο ομάδες ατόμων. Η επαναθεμελίωση ενός διαφορετικού κοινωνικού, πολιτισμικού και οικονομικού προτύπου είναι απαραίτητη και αναγκαία ώστε και ο αθλητισμός να συνεχίσει να εξυπηρετεί τον κοινωνικό του ρόλο.
- Αναπροσαρμογή αξιακού αθλητικού κώδικα
Απ: Το ντόπινγκ υπονομεύει τον κοινωνικό ρόλο του αθλητισμού και επιφέρει νόθευση των αποτελεσμάτων των αγώνων, δημιουργώντας ανισότητες στους αγωνιζόμενους, τόσο ατομικά όσο και ομαδικά. Επίσης, συνεισφέρει στη δημιουργία απατηλών και λανθασμένων κοινωνικών προτύπων και υποβαθμίζει το φίλαθλο αγωνιστικό πνεύμα. Έτσι, ο έλεγχος και κυρίως η πρόληψη συμβάλλουν στην εξασφάλιση της δημόσιας υγείας και της κοινωνικής οικονομίας. Παράλληλα προσπαθούν να διατηρήσουν και να προάγουν την ιδεολογική αξία των αγώνων και κάθε αγωνιστικής προσπάθειας.
Παράλληλα, βήματα πρέπει να γίνουν ως προς την επανανοηματοδότηση των αθλητικών αξιών, λαμβάνοντας υπόψη την ουσία της άσκησης στην προσπάθεια δόμησης μιας ολοκληρωμένης προσωπικότητας, τις έννοιες της δικαιοσύνης, της ισότητας και του σεβασμού στους άλλους, ιδίως όταν κανείς συναγωνίζεται ή συμμετέχει σε ομαδικά αθλήματα (fair play).
Κάτι άλλο που τυχόν επιθυμείτε να προσθέσετε
Απ: Παρά την κοινή πεποίθηση πως το φαινόμενο αφορά αποκλειστικά τους αθλητές υψηλού επιπέδου σε εθνική και διεθνή κλίμακα, το ντόπινγκ έχει διεισδυτικότητα και σε άλλες κοινωνικές ομάδες. Η χρήση επιβλαβών, απαγορευμένων ουσιών και μεθόδων καταγράφεται επίσης στο νεανικό αθλητισμό, στα γυμναστήρια για την απόκτηση του «ωραίου σώματος» και την απώλεια σωματικού βάρους.
Επιπλέον, φαινόμενα ντόπινγκ παρατηρούνται σε διάφορα κοινωνικά περιβάλλοντα που περιλαμβάνουν ανταγωνιστικές δραστηριότητες. Τα πεδία της ανταγωνιστικής αγοράς και της επαγγελματικής αντιπαλότητας, το ακαδημαϊκό περιβάλλον και οι καλλιτεχνικές δραστηριότητες μπορούν να χαρακτηριστούν ως τύποι έκφρασης του κοινωνικού ανταγωνισμού.
Ο όρος “academic doping” έχει εισαχθεί από πολλούς ερευνητές για να περιγράψει τη χρήση ουσιών που αυξάνουν την απόδοση των γνωστικών λειτουργιών. Πολλοί φοιτητές (και όχι μόνο) κάνουν χρήση διεγερτικών, όπως μοδαφινίλη – γνωστό και ως «χάπι της μνήμης», και μεθυλφαινιδάτη (Ritalin), το οποίο χορηγείται σε παιδιά με διαγνωσμένη Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ), με σκοπό τη βελτίωση της προσοχής, της συγκέντρωσης και της πνευματικής διαύγειας. Επίσης ίσως αποτελεί έκπληξη, αλλά το ντόπινγκ είναι ιδιαίτερα διαδεδομένο στο χώρο της κλασσικής μουσικής, με τους β-αναστολείς να χρησιμοποιούνται συστηματικά ώστε οι μουσικοί να είναι ήρεμοι και να έχουν σταθερά χέρια κατά τη διάρκεια της εκτέλεσης ενός έργου μπροστά σε κοινό.
Αξιοσημείωτη είναι επίσης η χρήση ουσιών στο στρατιωτικό πλαίσιο, καθιστώντας τους στρατιώτες πιο επιθετικούς και λιγότερο ευάλωτους στην κόπωση. Ενδεικτικό ιστορικό παράδειγμα αποτελεί ο εθισμός του ναζιστικού στρατού στο «θαυματουργό» Pervitin, δηλαδή τη μεθαμφεταμίνη, αλλά και άλλων ψυχοτρόπων.
Εν κατακλείδι, στην κατεύθυνση της πρόληψης και αντιμετώπισης του φαινομένου απαιτείται η συνέργεια διαφορετικών ειδικοτήτων και πεδίων που εμπλέκονται άμεσα, ώστε να διαμορφωθεί το κατάλληλο επικαιροποιημένο θεσμικό πλαίσιο, αλλά κυρίως να σχεδιαστούν και να υλοποιηθούν τα κατάλληλα εκπαιδευτικά προγράμματα που θα μπορέσουν να θωρακίσουν αρκετούς νέους ανθρώπους απέναντι στο φαινόμενο.
