Γιάνους Κόρτσακ

Ο Γιάνους Κόρτσακ έλεγε ότι τα παιδιά έχουν τα εξής δικαιώματα:

• να διδάσκονται πράγματα που έχουν νόημα για τα παιδιά στο παρόν.
• να τα σεβόμαστε και να τα εκτιμάμε γι’ αυτό που είναι τώρα και όχι γι΄αυτό που θα γίνουν στο μέλλον.
• στο θάνατο. Με τη δικαιολογία ότι προστατεύουμε τα παιδιά από πιθανούς κινδύνους τα απαγορεύουμε να έχουν κάποιες δραστηριότητες. Αυτό είναι λάθος.
• να ζήσουν τη παιδική τους ηλικία και ό,τι συνεπάγεται αυτό.
• στην αγάπη. Δεν αγαπάμε μόνο τα δικά μας παιδιά. Αγαπάμε όλα τα παιδιά.

Κάποτε του είχε πει κάποιος ότι προσπαθεί να βοηθήσει τα παιδιά να μορφωθούν σε συνθήκες που δεν είναι και οι πιο κατάλληλες.  Τότε αυτός απάντησε ότι γι΄αυτό παλεύουμε κάτω από αυτές τις αντίξοες συνθήκες για να υπάρξει κάποτε αυτή η ιδανική εποχή.

Το πρωί της 5ης ή της 6ης Αύγουστου 1942 την περιοχή του Μικρού Γκέτο είχαν περικυκλώσει τμήματα των SS και των ουκρανικών και λετονικών αστυνομικών δυνάμεων. Κατά τη διάρκεια της λεγόμενης «μεγάλης δράσης», δηλαδή του κύριου σταδίου της εξόντωσης από τους Γερμανούς του πληθυσμού στο γκέτο της Βαρσοβίας, ο Κόρτσακ εκ νέου απέρριψε τις προτάσεις διαφυγής του, μη θέλοντας να εγκαταλείψει τα παιδιά και το ορφανοτροφείο του. Την ημέρα της απέλασης από το γκέτο οδήγησε την πομπή των προστατευόμενων του στο Umschlagplatz, από όπου αναχωρούσαν οι μεταφορές για τα στρατόπεδα θανάτου. Στην πορεία συμμετείχαν περίπου 200 παιδιά και μερικές δεκάδες επιμελητές τους, μεταξύ τους και η Stefania Wilczyńska. Η τελευταία τους πορεία έγινε θρυλική. Αποτέλεσε έναν από τους μύθους του πολέμου και συχνό θέμα αναμνήσεων, ωστόσο όχι πάντα συνεπών και αξιόπιστων στις λεπτομέρειες τους. «Δεν θέλω να γίνω εικονοκλάστης και να απομυθοποιήσω μερικά πράγματα, αλλά πρέπει να πω, πώς το είδα τότε. Η ατμόσφαιρα ήταν διαποτισμένη με μια τεράστια αδράνεια, αυτοματισμό και απάθεια. Δεν υπήρξε ορατή συγκίνηση για το πρόσωπο του Κόρτσακ, δεν υπήρχαν στρατιωτικοί χαιρετισμοί (όπως περιγράφουν κάποιοι), σίγουρα δεν υπήρχε παρέμβαση του Judenrat – κανείς δεν πλησίασε τον Κόρτσακ. Δεν υπήρχαν χειρονομίες, δεν υπήρχαν τραγούδια, ούτε υπερήφανα σηκωμένα κεφάλια, δεν θυμάμαι αν κάποιος κρατούσε το λάβαρο του ορφανοτροφείου, όπως λέγεται. Υπήρξε μόνο μια τρομερή, εξαντλητική σιωπή. (…) Κάποιο από τα παιδιά κρατούσε τον Κόρτσακ από τα ρούχα του, ίσως από το χέρι, περπατούσαν σαν σε έκσταση. Τους συνόδευσα μέχρι και την πύλη του Umschlag…» [66]. Σύμφωνα με άλλες εκδοχές τα παιδιά βάδιζαν σε τετράδες και βαστούσαν την σημαία του Βασιλιά Ματία Α´, του ήρωα ενός από τα μυθιστορήματα του δάσκαλού τους. Κάθε παιδί κρατούσε από ένα αγαπημένο του παιχνίδι ή βιβλίο. Ένα από τα αγόρια, που ήταν στην κεφαλή της πορείας, έπαιζε βιολί [67]. Οι Ουκρανοί και οι άντρες των SS τίναζαν τα μαστίγια τους και πυροβολούσαν πάνω από το πλήθος των παιδιών, αν και την πορεία την οδηγούσε ένας από αυτούς, ο οποίος προφανώς έτρεφε για τα παιδιά κάποιο είδος συμπάθειας [68]. Ο Γιάνους Κόρτσακ θανατώθηκε μαζί με τους μαθητές του στο ναζιστικό στρατόπεδο θανάτου στην Τρεμπλίνκα (Treblinka).

Λέγεται ότι στο στάθμο των τρένων κάθως τα παιδιά του ορφανοτροφείου επιβιβάζονταν για να κατευθυνθούν στην Τρεμπλίνκα κάποιος Γερμανός αξιωματικός αναγνώρισε τον Γιάνους Κόρτσακ και του αποκρίθηκε “δεν αφορά εσάς να μεταβείτε στην Τρεμπλίνκα”

Αυτός όμως απάντησε “Απατάστε. Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που είναι παλιάνθρωποι. Εγώ όμως δεν είμαι παλιάνθρωπος.”