Μετά την απόφαση του 448 π.Χ. για ανοικοδόμηση των ιερών που είχαν καταστραφεί από τους Πέρσες, ο Παρθενών ήταν το πρώτο κτίριο που οι Αθηναίοι αφιέρωσαν στη θεά Αθηνά, προστάτιδα της πόλης. Πρόκειται για ναό δωρικού ρυθμού, περίπτερο, με οκτώ κίονες στις στενές πλευρές του και δεκαεπτά στις μακρές, εξάστυλες προστάσεις και πολλά ιωνικά στοιχεία. Ο ναός, που οικοδομήθηκε στη θέση ενός παλαιότερου ναού, του προ-Παρθενώνα (490-480 π.Χ.), δέσποζε στον βράχο, χάρη στις διαστάσεις του, την τελειότητα της κατασκευής και τον πλούτο του γλυπτού διακόσμου. Αποδίδεται στους αρχιτέκτονες Ικτίνο και Καλλικράτη, ενώ τη γενική επιστασία του έργου και την ευθύνη για την κατασκευή των γλυπτών είχε ο γλύπτης Φειδίας. Η κατασκευή του ναού διήρκεσε από το 447 έως το 438 π.Χ., ενώ τα γλυπτά των αετωμάτων ολοκληρώθηκαν λίγα μόλις χρόνια αργότερα, το 432 π.Χ.
Σε κάτοψη ο κυρίως ναός χωριζόταν σε τρία τμήματα: τον πρόναο, τον σηκό και τον οπισθόναο. Ο σηκός χωριζόταν με εγκάρσιο τοίχο σε δύο άνισους χώρους, έναν μεγαλύτερο στα ανατολικά κι έναν μικρότερο στα δυτικά, τον οπισθόδομο. Στον ανατολικό χώρο, εμπρός από διώροφη δωρική κιονοστοιχία σχήματος Π, στεκόταν το χρυσελεφάντινο λατρευτικό άγαλμα της Αθηνάς, έργο του Φειδία. Η θεά παριστανόταν με την πολεμική της υπόσταση, όρθια, ένοπλη, να κρατά Νίκη στο δεξί της χέρι, και να ακουμπά το αριστερό στην ασπίδα της. Ο οπισθόδομος στα δυτικά, προσπελάσιμος από τον οπισθόναο, είχε τέσσερις ιωνικούς κίονες που στήριζαν την οροφή. Στο χώρο αυτό φυλασσόταν, από το 433 π.Χ., το δημόσιο ταμείο της πόλης.
Στον Παρθενώνα ένα πλήρως ανεπτυγμένο σύστημα «εκλεπτύνσεων» χρησιμοποιήθηκε προκειμένου να μειώσει το «βάρος» του δωρικού ρυθμού και να προσδώσει στο κτίσμα χάρη και αρμονία: η καμπύλωση της κρηπίδας, του στυλοβάτη και του θριγκού, η μείωση και η ένταση των κιόνων, η συστολή των ακραίων μετακιονίων και η σμίκρυνση των μετοπών από το κέντρο προς τις άκρες.
Αναπόσπαστο τμήμα του ναού αποτελεί ο γλυπτός του διάκοσμος, φιλοτεχνημένος με μοναδική ευαισθησία και καλλιτεχνική αρτιότητα από έναν κύκλο γλυπτών με επικεφαλής τον Φειδία. Στα αετώματα εικονίζονται δύο βασικά επεισόδια από τη ζωή της θεάς Αθηνάς: η γέννησή της, στο ανατολικό αέτωμα και η διαμάχη της με το θεό Ποσειδώνα, στο δυτικό. Οι σκηνές που εικονίζονται στις μετόπες εμπνέονται από μυθικούς αγώνες: στην ανατολική πλευρά παριστάνεται η Γιγαντομαχία, στη δυτική η Αμαζονομαχία, στη νότια η Κενταυρομαχία, ενώ στη βόρεια πλευρά αποδίδονται στιγμιότυπα από την Άλωση της Τροίας. Μοναδικό, για δωρικό ναό, διακοσμητικό στοιχείο αποτελεί η ιωνική ζωφόρος, που περιέτρεχε το σηκό εξωτερικά και τις δύο εσωτερικές προστάσεις. Στη ζωφόρο παριστανόταν ένα θέμα από τη ζωή της Αθήνας, η μεγάλη γιορτή της πόλης, τα Παναθήναια. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσίαζαν και τα ακρωτήρια του ναού, από τα οποία τα πλαϊνά παρίσταναν Νίκες, ενώ το κεντρικό ήταν φυτόμορφο.
