ΦΑΡΜΑΚΟΕΠΑΓΡΥΠΝΗΣΗ* ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΦΑΡΜΑΚΩΝ
ΦΑΡΜΑΚΟΓΟΝΙΔΙΩΜΑΤΙΚΗ: ΕΞΑΤΟΜΙΚΕΥΜΕΝΗ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ
Η μελέτη της κατανομής σε γονίδια που καθορίζουν ένζυμα του κυτοχρώματος P450, π.χ. CYP2D6 (μεταβολίζει το 25% των φαρμάκων) και CYP2C19 (μεταβολίζει το 15%) σε όλη την Ευρώπη απέδειξε ότι υπάρχει σημαντική ετερογένεια στις συχνότητες πολλών αλληλομόρφων στις γεωγραφικές περιοχές της Ευρώπης που μπορεί να συνεπάγεται κλινικά σημαντικές διαφορές στην απόκριση των φαρμάκων. Η γνώση αυτή μπορεί να συμβάλει από τη μια μεριά στην επισήμανση της ετικέτας των φαρμάκων και από την άλλη τη δυνατότητα να συνταγογραφίσει ο γιατρός το σωστό φάρμακο, για το σωστό άτομο και στη σωστή δοσολογία ώστε να περιορίζονται σοβαρές και ανεπιθύμητες παρενέργειες από τη χρήση φαρμάκων.
Οι άνθρωποι, ανάλογα με τη γενετική τους σύσταση δείχνουν ποικίλες αντιδράσεις στο ίδιο φάρμακο ή στην ίδια δοσολογία φαρμάκου. Κατά συνέπεια πολύ λίγα φάρμακα είναι αποτελεσματικά για όλους τους ανθρώπους. Από την άλλη, πολλά φάρμακα ενδέχεται να δημιουργήσουν ανεπιθύμητες παράπλευρες παρενέργειες, που σε μερικές περιπτώσεις μπορεί να οδηγήσουν ακόμα και στο θάνατο του ατόμου. Μάλιστα οι παρενέργειες φαρμάκων αντιπροσωπεύουν το 6,5% των εισαγωγών στα νοσοκομεία της Ευρώπης*. Σύμφωνα με υπολογισμούς του FDA (Αμερικανικού Οργανισμού Φαρμάκων και Τροφίμων) κάθε χρόνο στις ΗΠΑ καταγράφονται περίπου δύο εκατομμύρια ανεπιθύμητα συμβάντα, που σχετίζονται με φάρμακα, εκ των οποίων κατ΄ εκτίμηση 124.000 οδηγούν σε θάνατο. Μερικές από τις ποικίλες αντιδράσεις που παρουσιάζουν τα άτομα ως απόκριση στα φάρμακα οφείλονται σε διαφορές στη γενετική τους σύσταση (στο γενότυπό τους).
Η έκθεση του οργανισμού σε φαρμακευτικές ουσίες με τοξική δράση θα μπορούσε να οδηγήσει σε συσσώρευση και μεγάλη τοξικότητα αν ο οργανισμός δεν είχε τη δυνατότητα να τις απομακρύνει. Ευτυχώς οι άνθρωποι έχουν την δυνατότητα να μεταβολίσουν και να αποβάλλουν τις φαρμακευτικές ουσίες σε σημαντικό βαθμό. Κύριο ρόλο των ουσιών αυτών διεκπεραιώνεται από διάφορα ενζυμα, όπως το κυτόχρωμα P450 (CYP). Το κυτόχρωμα P450 αποτελεί, μια μεγάλη υπεροικογένεια 57 λειτουργικών μελών/ενζύμων που μεταβολίζουν το 80% των χρησιμοποιούμενων φαρμάκων. Τα κυριότερα φαρμακογενετικά τεστ αφορούν τα ακόλουθα ένζυμα του κυτοχρώματος P450: CYP2D6 (μεταβολίζει το 25% των φαρμάκων) και CYP2C19 (μεταβολίζει το 15%). Τα δύο μαζί μεταβολίζουν περίπου το 30% από τα συνταγογραφούμενα φάρμακα. Αμφότερα παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί συμμετέχουν στον μεταβολισμό πολλών γνωστών φαρμάκων και επιπλέον είναι πολύ πολυμορφικά και αυτές οι γενετικές διαφορές συμβάλλουν σε διαπροσωπικές και πληθυσμιακές διαφορές στη φαρμακοκινητική των φαρμάκων, την ανταπόκριση και την τοξικότητα.
Ερευνητές εξέτασαν* την κατανομή των συχνοτήτων των κλινικά σπουδαιότερων αλληλόμορφων στα γονίδια CYP2C19 και CYP2D6 σε όλη την Ευρώπη με βάση δεδομένα από
δεκάδες χιλιάδες άτομα. Διαπίστωσαν ότι οι συχνότητες του γονίδιου CYP2D6 έδειχναν σαφή φθίνουσα διαβάθμιση από ΝΑ Ευρώπη (Ελλάδα 6%) προ τη ΒΔ (Σουηδία 1%). Αντίθετο πρότυπο κατανομής παρατηρήθηκε για τα αλληλόμορφα που συμβάλλουν στην απώλεια λειτουργίας, όπως είναι τα αλληλόμορφα CYP2D6*4 και CYP2D6 *5. Παρομοίως, διαβάθμιση διαπιστώθηκε στις συχνότητες του σιωπηλού αλληλομόρφου CYP2C19*2 από τη ΒΔ προς τη ΝΑ Ευρώπη. Αυτά τα ευρήματα υπογραμμίζουν τη σημασία της Φαρμακογονιδιωματικής χαρτογράφησης που θα οδηγήσει στη βελτίωση της δημόσιας υγείας χρησιμοποιώντας ιατρική ακρίβειας σε ολόκληρη την Ευρώπη.
*Η φαρμακοεπαγρύπνηση, μέσω της καταγραφής και αναφοράς των ανεπιθύμητων ενεργειών στις αρμόδιες αρχές συμβάλλει στον εμπλουτισμό της γνώσης για την ασφάλεια των φαρμάκων και λαμβάνει τα κατάλληλα μέτρα για την ορθότερη και ασφαλέστερη χρήση τους. Παρακολουθεί συνεχώς τη σχέση κινδύνου οφέλους των φαρμακευτικών προϊόντων, φροντίζοντας αυτή να παραμένει πάντα θετική για το όφελος.
*Βιβλιογραφία. Jelena Petrović, Vesna Pešić, Volker M. Lauschke (2020). Frequencies of clinically important CYP2C19 and CYP2D6 alleles are graded across Europe. European Journal of Human Genetics 28:88–94