Η θαλασσαιμία ή μεσογειακή αναιμία και η δρεπανοκυτταρική αναιμία οφείλονται σε μεταλλάξεις σε γονίδια που καθορίζουν τη βιοσύνθεση αλυσίδων του μορίου της αιμοσφαιρίνης. Στην Ελλάδα η συχνότητα των φορέων της θαλασσαιμίας είναι υψηλή και αγγίζει το 8% του πληθυσμού, δηλ. είναι η πιο συχνή κληρονομική ασθένεια. Η θαλασσαιμία χωρίζεται σε κατηγορίες ανάλογα με το ποια σφαιρίνη παράγεται σε χαμηλότερες ποσότητες από τις φυσιολογικές. Η φυσιολογική αιμοσφαιρίνη αποτελείται από τέσσερις πολυπεπτιδικές αλυσίδες, δύο α και δύο β συντεταγμένες σε ένα τετραμερές (α2β2). Οι πάσχοντες από θαλασσαιμία παράγουν μειωμένη είτε την α είτε την β σφαιρίνη. Στην α-θαλασσαιμία παράγεται μειωμένη ποσότητα α-σφαιρίνης, ενώ στη β-θαλασσαιμία παράγεται μειωμένη ποσότητα β-σφαιρίνης. Η β-μεσογειακή αναιμία προκαλείται από δεκάδες μεταλλάξεις στο γονίδιο HBB που βρίσκεται στο χρωμόσωμα 11. Η σοβαρότητα της νόσου εξαρτάται από τη φύση της μετάλλαξης. Ωστόσο, η κλινική σοβαρότητα μπορεί να διαφέρει μεταξύ των ατόμων που διαθέτουν ταυτόσημες μεταλλάξεις. Αυτό σημαίνει ότι στη βαρύτητα των κλινικών συμπτωμάτων συμμετέχουν και άλλα τροποποιητικά γονίδια μόνα τους ή σε συνδυασμό με περιβαλλοντικούς παράγοντες. Οι μεταλλάξεις αυτές έχουν ως συνέπεια τη μειωμένη παραγωγή β-αλυσίδων, με αποτέλεσμα η περίσσεια των α-αλυσίδων να σχηματίζει τετραμερή με σφαιρίνες δ ή γ, σχηματίζοντας αντίστοιχα τις αιμοσφαιρίνες Α2 και την εμβρυική F. Η δρεπανοκυτταρική αναιμία, από την άλλη, προκύπτει από μετάλλαξη σημείου στην αλυσίδα β. Υψηλές συχνότητες έχουν διαπιστωθεί στη Χαλκιδική, τα Τρίκαλα, την Καρδίτσα, την Πρέβεζα, την Άρτα, τη Ν.Δ. Πελοπόννησο, κλπ
ΘΕΡΑΠΕΙΑ. Ανάμεσα στα πολλά πρωτόκολλα που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία της β-ΜΑ περιλαμβάνονται οι συστηματικές μεταγγίσεις αίματος, η αποσιδήρωση, η μεταμόσχευση μυελού των οστών, η χρήση βλαστοκυττάρων, η θεραπεία γονιδίου και η ενεργοποίηση των γονιδίων γ.
Ερευνητές από την Κίνα διαπίστωσαν (A Genetic Variant Ameliorates β-Thalassemia Severity by Epigenetic-Mediated Elevation of Human Fetal Hemoglobin Expression. American Journal Human Genetics, τόμος 101, σσ 130-138, 6/7/2017) ότι μια αλληλουχία στην περιοχή του προαγωγέα του γονιδίου γ1 – που υπάρχει στο 40% περίπου των Κινέζων – απαλύνει τα συμπτώματα ή τη σοβαρότητα της βαριάς μορφής θαλασσαιμίας μέσω επιγενετικής ρύθμισης. Ειδικότερα, η αλληλουχία αυτή συμβάλει στη καθυστερημένη σίγηση της έκφρασης του γονιδίου γ, οπότε αυξάνει η βιοσύνθεση τη αλυσίδας γ της σφαιρίνης μετά τη γέννηση οπότε τα άτομα με β-θαλασσαιμία ή δρεπανοκυτταρική αναιμία παρουσιάζουν ηπιότερη κλινική εικόνα από τα άλλα άτομα που δεν είναι φορείς της εν λόγω αλληλουχίας. Με βάση και αυτά τα στοιχειά, εξακολουθεί να προτείνεται ως εναλλακτικός τρόπος θεραπείας της β-θαλασσαιμίας η ενεργοποίηση των γονίδιων γ και στα ενήλικα άτομα.
Θα άξιζε να μελετηθούν στο επίπεδο του γενετικού υλικού οι παραλλαγές κληρονομικής παραμονής της εμβρυικής αιμοσφαιρίνης (παρατηρείται βιοσύνθεση της εμβρυικής αιμοσφαιρίνης σε σημαντικά ψηλό επίπεδο στους ενήλικες) που έχουν παρατηρηθεί στους ΄Ελληνες για να διαπιστωθεί ότι πρόκειται για δράση τροποποιητικών γονιδίων.

του Κωνσταντίνου Τριανταφυλλίδη, Καθηγητή Γενετικής ΑΠΘ