ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ

Ορισμός.

«Ειδίκευση» καλείται η ιδιαίτερη και συστηματική ενασχόληση του ανθρώ­που με ένα συγκεκριμένο αντικείμενο (μ` έναν τομέα του επιστητού) που προ­ϋποθέτει εμβάθυνση και σπουδή σ` αυτό το αντικείμενο.

Θετικά.

• Εκτός από την αύξηση της παραγωγικότητας και τη βελτίωση της ποιότητας των παραγόμενων αγαθών, με την ειδίκευση επιτυγχάνεται βελτίωση των συνθηκών εργασίας, καθώς περιορίζεται ο ανθρώπινος μόχθος, αυξάνεται ο ελεύθερος χρόνος του εργαζομένου, έρχονται στο φως καινούργιες τεχνικές και μέθοδοι και γενικά γίνεται πιο άνετη η εργασιακή απασχόληση.
• Ανα­πτύσσονται διάφοροι κλάδοι της οικονομίας, όπως η βιομηχανία, το εμπόριο και η γεωργία ικανοποιούνται σε μεγαλύτερο βαθμό οι ανθρώπινες ανά­γκες και αναβαθμίζεται ταχύτατα το βιοτικό επίπεδο.
• Εξελίχθηκαν ιατρικές μέθοδοι, αντιμετωπίστηκαν επάρατες νόσοι και ανεβαίνει ο μέσος όρος της ζωής.
• Με το συνδυασμό ειδικοτή­των ο άνθρωπος κατάφερε να έχει στη διάθεση του τέλεια μέσα, ν’ αναπτύ­ξει την τεχνολογία του διαστήματος, να ξεπεράσει τα όρια του πλανήτη μας και ν’ αναζητά ζωή και αλλού.
• Επιπλέον, τώρα αξιοποιεί καταλληλότερα τους φυσικούς πόρους, μεθοδεύει περισσότερο την εργασία του, αποφεύγει τις προχειρότητες, ενώ με τη βοήθεια των ηλεκτρο­νικών υπολογιστών ελέγχεται καλύτερα η οικονομία και προσφέρονται ποι­οτικότερες υπηρεσίες σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης ζωής.
• Ο άνθρωπος εξερευνά καλύτερα νέους χώρους ή εμβαθύνει στους ήδη υπάρχοντες, διευρύνει τη γνώση του στους συγκεκρι­μένους κλάδους, κρίνει και προβληματίζεται πιο ουσιαστικά στο πλαίσιο αυτών, ενώ είναι σε θέση να αρχειοθετεί και να ταξινομεί τη γνώση.
• Προϊόν της ειδίκευσης είναι και η εξέλιξη των ΜΜΕ, που, λόγω της ύπαρξης μεγά­λου αριθμού μέσων αλλά και επαγγελματιών δημοσιογράφων, δίνουν τη δυ­νατότητα για άμεση και έγκυρη πληροφόρηση, με αποτέλεσμα την πνευμα­τική διεύρυνση των ανθρώπων.
• Εξάλλου, η ειδίκευση βοηθά τον άνθρωπο να κατακτήσει την αλήθεια, ν` απαλλαγεί από πάθη και αδυναμίες και ν` ακολουθήσει μια πορεία στηριγ­μένη στην πρωτοβουλία και στη δημιουργικότητα.
• «Εθίζει» τον άνθρωπο στην πειθαρχία και αυτός νιώθει περισσότερο υπεύθυνος στον ειδικό χώρο εργασίας του.
• Αλλά και η ηθική ικανοποίηση από την εξέλιξη αυτή είναι πολύ σημαντικό στοιχείο, γιατί τα άτομα οπλίζο­νται με θάρρος και αυτοπεποίθηση για τη συνέχιση του έργου τους.
• Η εμπι­στοσύνη που απορρέει από την ύπαρξη καταρτισμένων επαγγελμα­τιών, δίνει στα άτομα σιγουριά και ασφάλεια, τους μεταδίδει το συ­ναίσθημα ότι μπορούν να αντιμετωπίσουν ευκολότερα άσχημες καταστά­σεις.
• Η άμβλυνση των αποστάσεων, ως απόρροια της ειδίκευσης, παρέχει τη δυ­νατότητα επικοινωνίας και την καλλιέργεια κλίματος συνεργασίας και αλλη­λοβοήθειας.
• Η ευημερία, η οποία απορρέει από την ειδική γνώση, όταν αφορά στους περισσότερους, συμβάλλει στον περιορισμό των ανισοτήτων και της αδικίας, καθώς και στη συνεργασία των πολι­τών.
• Με τα νέα τεχνολογικά δεδομένα, που προκύ­πτουν από την ειδίκευση, προβάλλεται καλύτερα ο πολιτικός λόγος, γίνο­νται γνωστές ιδεολογίες και πολιτικά συστήματα, ενώ με την αμεσότητα που προσφέρει η τηλεόραση, για παράδειγμα, προωθείται η γόνιμη πολιτική αντιπαράθεση που διασφαλίζει τη δημοκρατική ομαλότητα.
• Αναπτύσσονται τα γράμματα και οι τέχνες, ολοκληρώνε­ται η επιστημονική έρευνα και γενικότερα αναβαθμίζεται το πολιτιστικό επίπεδο μιας κοινωνίας. Αποτέλεσμα την εξέλιξη μιας χώρας.
• Επίσης, με την ειδίκευση οι λαοί έρχονται σε επαφή, πραγματοποιούνται ανταλλαγές πολιτιστικών στοιχείων και δημιουργείται ένας παγκόσμιος πο­λιτισμός, με αποτέλεσμα να γίνεται πιο πρόσφορο το έδαφος για την επίλυ­ση παγκόσμιων προβλημάτων.

Αρνητικά.

Πνευματικός Τομέας

• Η τυφλή προσκόλληση στην εξειδίκευση οδηγεί στην πνευματική μονομέ­ρεια.
• Περιορίζεται η κριτική σκέψη και ο προβληματισμός του ατόμου, ενώ οι πνευματικοί ορίζοντες του συρρικνώνονται, εφόσον παραιτείται από οποιαδήποτε άλλη πνευματική αναζήτηση πέρα από το περιορισμένο αντι­κείμενο της εργασίας του.
• Στερείται, λοιπόν, πολύπλευρης καλλιέργειας και είναι εύκολο να αποπροσανατολιστεί, ειδικά σήμερα που δέχεται πλή­θος μηνυμάτων.
• Ο άνθρωπος γίνεται μονοδιάστατος, οδηγείται σε απολυτότητες, δεν αμφιβάλλει γόνιμα και μετατρέπεται σε θύμα προπαγάνδας και μαζοποίησης.
• Ο πνευματικός λήθαργος που τον χαρακτηρίζει, τον κά­νει περισσότερο επιρρεπή στα υλικά και στείρα τεχνοκρατικά πρότυπα της εποχής, με αποτέλεσμα να εγκλωβίζεται σ’ έναν υπερεντατικό τρόπο άσκησης της εργασίας, που εκφυλίζει τον δυναμισμό του και τον υποδουλώνει στην ασύδοτη μανία συσσώρευσης χρημάτων, με απώτερο στόχο την υπερκατανάλωση.
• Η σχέση του ανθρώπου με την εργασία αντι­στρέφεται και αντί η εργασία ν’ αποτελεί αντικείμενο των ενεργειών του ανθρώπου, με στόχο μια άνετη ζωή, ο άνθρωπος ζει για να εργάζεται και σε αρκετές περιπτώσεις, ιδιαίτερα σε τεχνικές εργασίες, επαναλαμβάνει διαρκώς τις ίδιες κινήσεις, λειτουργεί μηχανικά και τυποποιείται.

Ηθικός – Ψυχολογικός Τομέας

• Ο μονολι­θικός αυτός άνθρωπος, δηλαδή ο τυφλά προσηλωμένος μόνο σ` έναν τομέα, παραμελεί την ίδια του την εσωτερικότητα, στερείται αυτοκριτικής, παρα­γκωνίζοντας τις αληθινές αξίες, χάνοντας το μέτρο και οδηγούμενος στην ηθική πλαδαρότητα και την αλλοτρίωση.
• Το χειρότερο μάλιστα είναι ότι, μέ­σα απ’ αυτή την περιχαράκωση της σκέψης και των δραστηριοτήτων του, το άτομο βιώνει τη μονοτονία, την πλήξη, τον κορεσμό ακόμη και το άγχος.
• Χάνει την πρωτοτυπία και τη δημιουργικότητα του και μπορεί να διαπρέπει στον τομέα του, αλλά ευρύτερα μετατρέπεται σε μια επίπεδη προσωπικό­τητα, χωρίς ενδιαφέροντα, ώστε ακόμη και στον ελεύθερο χρόνο του παύει να ψυχαγωγείται και συνήθως εκτονώνεται.

Κοινωνικοπολιτικός τομέας.

• Το προσκολλημένο άτομο αποποιείται των ευ­θυνών του απέναντι στους άλλους και στην κοινωνία, θεωρώντας ως μοναδι­κό τομέα ευθύνης του την ειδικότητα του.
• Αδιαφορεί, λοιπόν, για τις πολιτι­κοκοινωνικές εξελίξεις, δεν μπορεί να διαμορφώσει υπεύθυνη προσωπική άποψη για τα πράγματα, δεν είναι ώριμος πολίτης και εύκολα μετατρέπε­ται σε υπήκοο ή τυφλό οπαδό.
• Δεν έχει τη δυνατότητα, επομένως, ν` απο­κτήσει μια οργανωμένη αντίληψη των πραγμάτων και του κόσμου, ενώ ταυ­τόχρονα δεν αξιοποιεί κατάλληλα το δημιουργικό που διαθέτει, γιατί δε συμμετέχει στα κοινά και αδιαφορεί για την επίλυση των κοινωνικών προ­βλημάτων και την πρόοδο της κοινωνίας.
• Υπάρχει, συνεπώς, κίνδυνος και για την κοινωνική συνοχή – ευρυθμία και για τη δημοκρατία, αφού ο μονολι­θικός αυτός πολίτης λησμονεί τις κοινωνικές ελευθερίες, τους νόμους και τη λειτουργία των θεσμών, δεν προβαίνει σε έλεγχο της εξουσίας και της πολι­τικής ζωής, ενώ ακολουθεί ατομικιστική πορεία και υπερτονίζει τις προσω­πικές του ανάγκες σε σχέση με τις κοινωνικές.
• Αποξενώνει τα άτομα, γιατί δεν υπάρχουν κοινά σημεία αναφοράς και επικοινωνίας, εφόσον ο καθένας, διαθέτοντας μια εντυπωσιακή ποσότη­τα και ποιότητα γνώσεων στο αντικείμενο του, αδιαφορεί για τους άλλους γνωστικούς τομείς, οπότε το έδαφος δεν είναι πρόσφορο για αληθινή ανθρώπινη επαφή.

Πολιτιστικός – Εθνικός Τομέας

• Δε συμμετέχει σε πολιτιστικές και κοινωνικές εκδηλώσεις, αδιαφο­ρεί για σημαντικά ζητήματα, όπως οι τέχνες, η γλώσσα, οι παραδόσεις, και αυτή του η πνευματική κενότητα γίνεται επομένως επικίνδυνη για την αλ­λοίωση της ίδιας της πολιτιστικής του ταυτότητας και της εθνικής του φυ­σιογνωμίας.
• Αλλά ακόμη και σε επιστημονικό και επαγγελματικό επίπεδο ελλοχεύει, ο κίνδυνος της επικράτησης στυγνών τεχνοκρατών, που, χωρίς ευαισθησίες, «θυσιάζουν» τον παράγοντα άνθρωπο στο όνομα της υπερανάπτυξης, του κέρδους και των σκοπιμοτήτων.

Τρόποι-Προϋποθέσεις.

• Δεν είναι ούτε εφικτό, ούτε επιθυμητό να ανασταλεί ή να περιοριστεί η ειδί­κευση, γιατί συμβαδίζει με την υλικοτεχνική και επιστημονική εξέλιξη. Όσο θα υπάρχει πρόοδος, θα υπάρχει και ειδίκευση.
• Χρειάζεται να βρει ο ίδιος ο άνθρωπος αντισταθμίσματα, ειδικά μέσα από τον ελεύθερο χρόνο του, για να δώσει στη ζωή του τις διαστάσεις εκείνες που στερεί η ειδίκευση με τη μονομέρεια που τη συνοδεύει.
• Ο άνθρω­πος πρέπει να ασχοληθεί με την πολύπλευρη καλλιέργεια του, με την αξιοποίη­ση των κλίσεων και των τάσεων του, με την ενίσχυση των διαπροσωπικών του σχέσεων, αλλά και να έρθει σε επαφή με τη φύση – την τέχνη και να βρει τρό­πους που θα περιορίσουν την αλλοτρίωση του.
• Σημαντική σ’ αυτό το θέμα εί­ναι εξάλλου η απόκτηση κατάλληλης παιδείας, καθώς και η ορθή διαπαιδαγώ­γηση από τους βασικούς φορείς της κοινωνικοποίησης, την οικογένεια και το σχολείο (ανθρωπιστική αγωγή), ώστε το άτομο με κριτικό πνεύμα ν’ αποφύγει τις υπερβολές και να διαμορφώσει ολοκληρωμένη προσωπι­κότητα.