Ο Πόντος είναι μια από τις πλουσιότερες περιοχές σε ποικιλία χορών και τραγουδιών. Οι χοροί του υπερβαίνουν τους 40 και σίγουρα υπάρχουν και άλλοι που δεν έχουν καταγραφεί ακόμα.
Ο μεγάλος αριθμός και η ποικιλία των ποντιακών χορών οφείλεται στο γεγονός ότι ο Πόντος χωρίζεται οριζόντια σε δύο μέρη από την οροσειρά του Παρυάρδη (Παρχάρ) που είναι συνέχεια της οροσειράς του Καυκάσου. Έτσι έχουμε τον Παραλιακό Πόντο και τον Μεσογειακό.
Πολλά ποτάμια εξάλλου ξεκινούν από το Νότο και κατευθυνόμενα προς Βορρά εκβάλλουν στη Μαύρη Θάλασσα. Αυτό είχε σαν συνέπεια η επικοινωνία μεταξύ των περιοχών αυτών να είναι δύσκολη και πολύ περιορισμένη και να γίνεται μόνο σε μικρές περιόδους του χρόνου με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν διαφορετικοί χοροί και πολλές παραλλαγές.
Πολλοί από τους χορούς αυτούς, κυρίως του Δυτικού Πόντου, χάθηκαν και τούτο διότι:
– στον Δυτικό Πόντο πολλές περιοχές έχασαν βίαια το γλωσσικό τους ιδίωμα και αναγκάστηκαν να μιλούν τουρκικά, και
-τα μουσικά όργανα που ακούγονταν περισσότερο ήταν: το βιολί, το κλαρίνο και το ούτι με τα οποία τραγουδούσαν περισσότερο στα τουρκικά.
Όταν ήρθαν στην Ελλάδα οι Πόντιοι του Ανατολικού Πόντου που μιλούσαν ποντιακά και έπαιζαν λύρα, το κατ’ εξοχήν ποντιακό μουσικό όργανο και βέβαια είχαν καλύτερους λυράρηδες, επεκράτησαν των δυτικών και αυτό είχε σαν συνέπεια να ατονήσουν τα τραγούδια και οι χοροί του Δυτικού Πόντου.
Ας σημειωθεί ότι και μερικοί χοροί του Ανατολικού Πόντου ατόνησαν.
Στον Ελλαδικό χώρο, μερικοί χοροί όπως το Κότσαρι, η Σερανίτσα , η Λετσίνα κλπ εχασαν τον τοπικό τους χαρακτήρα και χορεύτηκαν από όλους τους Ποντίους ενώ άλλοι, όπως οι χοροί Τάμσαρα, Τίταρα, Εταιρέ κλπ διατήρησαν την ιδιαιτερότητα τους.
Σήμερα η εκμάθηση των χορών στις μεν πόλεις γίνεται από τους Ποντιακούς Συλλόγους, το σύνολο σχεδόν των οποίων διαθέτει χοροδιδασκάλους και χορευτικά συγκροτήματα, στα δε χωριά που έχουν αμιγή Ποντιακό πληθυσμό μαθαίνονται μέσα από τη διασκέδαση, όπως δηλαδή γινόταν και στο φυσικό τους χώρο.
Και στα χωριά όμως που έχουν μικτό πληθυσμό χορεύονται περισσότερο οι ποντιακοί χοροί.
Επειδή οι Πόντιοι στην Ελλάδα δεν ζουν σε ένα ενιαίο και συγκεκριμένο χώρο, όπως στον Πόντο, όπου θα μπορούν να αναβαπτίζονται, θα πρέπει, αν θέλουν να διατηρήσουν την πολιτιστική τους ιδιαιτερότητα, να δείξουν ξεχωριστό σεβασμό στην κλασσική μορφή των χορών τους που ας μη λησμονούμε ότι είναι η κυριότερη συνιστώσα της λαϊκής παράδοσης.
Δυστυχώς πολλοί χοροδιδάσκαλοι δεν φαίνεται να κατανοούν αυτή την αναγκαιότητα. Έτσι παρατηρείται έντονα το φαινόμενο της παραποίησης της παραδοσιακής μορφής των χορών εν ονόματι της «καλλιτεχνικής χορογραφίας».
Βέβαια μέσα σ’ όλα αυτά μπορούμε να διακρίνουμε το γεγονός ότι σήμερα οι χοροί αφομοιώνονται πολύ πιο εύκολα και χορεύονται και από μη Ποντίους, πράγμα που ήταν πολύ δύσκολο όταν είχαν την παραδοσιακή τους μορφή.
Για τους ποντιακούς χορούς δεν υπάρχει εκτεταμένη βιβλιογραφία. Από τις πιο σημαντικές – αν όχι η σημαντικότερη δημοσίευση, είναι η διατριβή του Κιλ Πάτρικ, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Los Angeles η οποία δημοσιεύτηκε στην αγγλική γλώσσα σαν παράρτημα του Αρχείου του Πόντου.
Σαν γενικά χαρακτηριστικά των ποντιακών χορών ο Κιλ Πάτρικ αναφέρει τα παρακάτω:
· Μικρά βήματα, δεν καλύπτεται μεγάλος χώρος.
· Τα πόδια κρατιούνται το ένα κοντά στο άλλο χωρίς να εκτείνονται πέρα από το σώμα γενικά πολύ περιορισμένα.
· Τα πόδια πιέζουν το έδαφος χωρίς να απομακρύνονται πολύ από αυτό.
· Ο πρωτοχορευτής δεν κάνει αυτοσχεδιασμούς που δεν μπορούν να γίνουν απ’ τους υπόλοιπους. Έτσι αρκετές φορές οι χορευτές σχηματίζουν κλειστούς κύκλους.
· Τα βήματα των χορευτών είναι γενικά περίπλοκα, ιδιαίτερα στο γρήγορο ρυθμό.
· Δεν υπάρχει χτύπημα ποδιού, ή χτύπημα στο πάτωμα ή στο σώμα με το χέρι.
· Η κίνηση του κορμιού τονίζεται μερικές φορές με την κίνηση των ώμων.
· Η κάμψη και η περιστροφή του κορμιού είναι κοινή σε αρκετούς χορούς.
· Τα κρατήματα των χεριών αλλάζουν κατά τη διάρκεια του ίδιου χορού σύμφωνα με την μορφή του χορού και πρέπει να είναι ελεύθερα να κινούνται γρήγορα πίσω και μπροστά.
· Τα χέρια κρατιούνται κοντά στο σώμα έτσι ώστε να υπάρχει ελάχιστος κενός χώρος ανάμεσα στους χορευτές και περισσότεροι χορευτές να χορεύουν σε μικρότερο χώρο.
· Οι χορευτές κινούνται προς τα δεξιά σε πολλούς χορούς καθώς επίσης μπροστά και πίσω σε αρκετούς ή αποκλειστικά προς τα αριστερά.
· Απαλοί και έντονοι τρόποι κίνησης ασκούνται στον ίδιο χορό, ταυτόχρονα από διαφορετικούς χορευτές.
· Ο τρόπος κίνησης στους ποντιακούς χορούς ποικίλει από τα πιο άτονα, αργά, ξεκούραστα, αβίαστα, συρτά βήματα στα πιο έξαλλα, έντονα, με φυσικές (σωματικές) απαιτήσεις και βίαια βήματα και κινήσεις.
· Η μουσική συχνά παίζεται χωρίς χορό, το αντίθετο όμως δεν συμβαίνει ποτέ. Ακόμη, για την εκμάθηση των χορών θεωρείται καλύτερο κάποιος λυράρης να παίζει για τους χορευτές παρά να χρησιμοποιούν δίσκους ή κασέτες.
Οι χοροί συνοδεύονται με την ποντιακή λύρα (κεμεντζέ), που συνήθως την παίζει ένας από τον όμιλο χορεύοντας και τραγουδώντας δίστιχα, αλλά μερικές φορές στέκεται και στη μέση του κύκλου. Στις υπαίθριες γιορτές μεταχειρίζονται το τουλούμ ή ασκί (γκάιντα) και ζουρνά – νταούλι ή κεμεντζέ – ντέφι.
Ο αντιπροσωπευτικότερος ποντιακός χορός είναι ο Πυρρίχιος (χορός της φωτιάς), που αποτελεί αρχαιοελληνική πολιτισμική κληρονομιά. Ο Πυρρίχιος λέγεται και Σέρα, επειδή χορευόταν κυρίως κοντά στον ποταμό Σέρα της Τραπεζούντας. Πρόκειται για πολεμικό ανδρικό χορό, που τον χορεύουν με την παραδοσιακή μαύρη στολή τους, με το κεφάλι σκεπασμένο μ’ ένα μαύρο μαντήλι χαρακτηριστικά δεμένο, και με όπλα. Στην πρώτη στροφή οι χορευτές, πιασμένοι με τα χέρια υψωμένα, χορεύουν ομαλά. Στη δεύτερη στροφή, εκτελούν ρυθμικές κινήσεις μπροστά-πίσω με τα χέρια, ενώ σκύβουν κάνοντας μικρά κοφτά βήματα. Στην τρίτη στροφή ορθώνονται και αναπηδούν. Κατά τη διάρκεια της στροφής αυτής ένας χορευτής, συνήθως ο πρωτοχορευτής, βγάζει κάθε τόσο μια πολεμική ιαχή. Η σέρα ονομάζεται και λάζικος χορός. Μικρές παραλλαγές της αποτελούν το οφίτικο, το σαρακοστιανό, το αρδασσινό, κ.ά.
Άλλος ποντιακός χορός πολύ διαδομένος είναι το ομάλ, κυκλικός επίσης, που χορεύεται από άντρες και γυναίκες. Παραλλαγές του είναι το ομάλ κερασουντέικος, το ομάλ σαμψουντέικος ή κοτσιχτόν ομάλ και ο τραπεζουντέικος (με το τραγούδι Λεμόνα).
Άλλος χορός είναι το τικ, μονό (λαγκεφτόν) ή διπλό. Χορεύεται σε γραμμή ή σε κύκλο, από γυναίκες και άντρες, κοντά ο ένας στον άλλο, με τους αγκώνες λυγισμένους προς τους ώμους.
Άλλοι χοροί του Πόντου είναι η τρυγόνα, το είκοσι ένα, η σερανίτσα ή ψευτοσέρα, το κότσαρι, ο παϊπούτ, η λετσίνα κ.ά.
ΠΗΓΕΣ: Ιστορικό και Δημοσιογραφικό Αρχείο του γράφοντος, Εγκυκλοπαίδεια Δομή, Εγκυκλοπαίδεια «Μαλλιάρης-παιδεία», Σύλλογος Ποντίων Ν. Ηλείας, santeos
Περισσότερα για τους ποντιακούς χορούς μπορείτε να δείτε στην ιστοσελίδα του Δημητρίου Κονδυλίδη.
