Εξετάζοντας τα σημερινά επώνυμα των Ελλήνων θα διαπιστώσουμε πως από περιοχή σε περιοχή διαφέρουν οι καταλήξεις, οι οποίες παρουσιάζονται συχνότερα. Έτσι, παρατηρούμε πιο συχνά την κατάληξη «-ούδης» σε επίθετα της Μακεδονίας και της Θράκης, την κατάληξη «-άκης» στα κρητικά επώνυμα, την κατάληξη «-άκος» και «-έας» σε επώνυμα της Μάνης, την κατάληξη «-άτος» στα επίθετα της Κεφαλονιάς, την κατάληξη «-όπουλος» στα πελοποννησιακά επίθετα ενώ τα ποντιακά επίθετα διακρίνονται από την χαρακτηριστικές καταλήξεις «-ίδης» και «-ιάδης».
Όσον αφορά στα ποντιακά επίθετα, αυτά άρχισαν να παίρνουν συγκεκριμένες καταλήξεις με κυρίαρχες αυτή σε «-ίδης» και «-άδης» από τα μέσα του 18ου αιώνα, όταν επετράπη από την τουρκική κυβέρνηση η ίδρυση επίσημων ελληνικών σχολείων στον Πόντο, ενώ μέχρι τότε υπήρχαν τα εκκλησιαστικά παλαιού τύπου σχολεία. Η ανάγκη καταγραφής των μαθητών σε μητρώα και καταλόγους, αλλά και η επιθυμία των διδασκάλων για την ελληνική παιδεία και μόρφωση, τους ώθησε να προσθέσουν την αρχαιοπρεπή κατάληξη «-ίδης» στο επώνυμο που είχαν μέχρι τότε οι μαθητές.
Αν εξετάσουμε τα ποντιακά επώνυμα θα διαπιστώσουμε πως ταξινομούνται σε επώνυμα που προέρχονται από πατρώνυμα, επαγγέλματα, τοπωνύμια και χαρακτηριστικά ή παρατσούκλια. Παρακάτω παραθέτουμε ορισμένα επίθετα από κάθε κατηγορία:
Πατρωνυμικά: Επισημαίνουν την καταγωγή του πατέρα. Για παράδειγμα η κατάληξη – ίδης και -ιάδης ήταν ο συχνότερος τρόπος απόδοσης ονόματος στους Ίωνες, μέχρι να ενηλικιωθεί το παιδί (Σοφοκλής – Σοφοκλίδης και Διόσκουρος – Διοσκουριάδης). Έτσι και στην ποντιακή προέκυψαν επώνυμα όπως, Αβραμίδης, Ακριτίδης, Αντωνιάδης, Αποστολίδης, Βασιλειάδης, Γεωργιάδης, Γρηγοριάδης, Ηλιάδης Θεοδωρίδης, Ιασωνίδης, Ιορδανίδης, Ιωανννίδης, Κωνσταντινίδης, Νικολαΐδης, Πετρίδης, Σαββίδης, Χριστοφορίδης.
Επίθετα από επαγγέλματα: Φανερώνουν το επάγγελμα που ασκούσε ο φέρων το αντίστοιχο επώνυμο. Π.χ. Αυτζίδης (κυνηγός), Γαβανίδης (βουτυράς, από το γαβάν = ξύλινο δοχείο για βούτυρο), Ζουρνατζίδης (ο μουσικός που παίζει ζουρνά), Καζαντζίδης (καζαντζής=χαλκιάς), Καλαϊτζίδης (καλαϊτζίδης=γανωματής), Καρβουνίδης (=ο έμπορος κάρβουνου) Κεμεντζετσίδης (κεμεντζετζής=λυράρης), Κοβλακάς (γαλατάς, από το κοβλάκ = ξύλινο δοχείο γάλακτος), Κουγιουμτζίδης ή Κοεμτζίδης (κουγιουμτζής=αργυροχρυσοχόος), Οικονομίδης, Ουσταμπασίδης (ουστάμπασης=αρχιτεχνίτης, αρχιμεταλλουργός), Πεχλιβανίδης (πεχλιβάνης=παλαιστής), Σιδερίδης, Υφαντίδης.
Επίθετα από τοπωνύμια:Υποδηλώνουν τον τόπο που γεννήθηκε ή έζησε αυτός που φέρει το επώνυμο. Π.χ. Κανετίδης (ο καταγόμενος από την Αργυρούπολη, από την ονομασία Κάν(ιν) της Αργυρούπολης, Κογκαλίδης (από το χωριό Κογκά της Τραπεζούντας), Κοροξενίδης (από το χωριό Κορόνιξα ή Κορόξενα της Αργυρούπολης), Μουρατχανίδης (από το χωριό Μουραχτάν), Νικοπολιτίδης (από τη Νικόπολη, συναντάται ακόμη και ως Καραχισαρίδης από την τουρκική ονομασία της Νικόπολης «Καραχισάρ»), Λαρχανίδης (από τη Λαραχανή), Πολατίδης (από την περιοχή Πολάτ), Τοκατλίδης (από την Τοκάτη).
Επίθετα από παρατσούκλια και χαρακτηριστικά: Ασλανίδης (από το aslan=λιοντάρι), Ατματζίδης (από το atmaca=γεράκι), Ζαρογουλίδης (αυτός που έχει στραβό λαιμό), Καμπουρίδης, Καπασακαλίδης (αυτός που έχει χοντρό πηγούνι), Καρακασίδης (αυτός που έχει μαύρα φρύδια), Κοτσαμπουϊκίδης (=αυτός που έχει μεγάλο μουστάκι), Κωφίδης, Ποζίδης (ξανθός ή σταχτής), Τσαχουρίδης (γαλανομάτης ή ξανθός), Τσιρκινίδης (άσχημος), Χονδροματίδης.
Άλλη μια σημαντική παρατήρηση έχει να κάνει με την συνήθεια, ιδίως στα χωριά της Ματσούκας, να δίνεται το επώνυμο του πεθερού στο μέλλοντα γαμπρό! Αυτό, λοιπόν συνέβαινε όταν ο πεθερός δεν είχε αποκτήσει γιό για να διαιωνίσει το επώνυμο του και προικοδοτούσε αδρά το γαμπρό για να δεχτεί εκείνος ως επώνυμο αυτό του πεθερού του.
Βέβαια πολλά επώνυμα προέρχονται και από ξενικές επιρροές ή επιδράσεις όπως τα Βενετικίδης (Βενετία), Φραγγίδης (Φράγκος), Σκεντερίδης (από την τουρκική λέξη iskender = Αλέξανδρος) κ.α.
Η ξενική αυτή προέλευση δεν υποδηλώνει καταγωγή, αλλά είναι εντασσόμενη στα πλαίσια των συνθηκών της εποχής (τουρκοκρατία, εμπόριο, μεταναστεύσεις).
Το γεγονός ότι μερικά από τα επώνυμα και όχι μόνο της ποντιακής, που δηλώνουν επάγγελμα ή χαρακτηριστικό προέρχονται από τουρκικές λέξεις, δε σημαίνει ότι υστερούν εθνικά. Η μακραίωνη υποδούλωση του ελληνικού έθνους στους Τούρκους είχε ως αποτέλεσμα κάποιες λέξεις της τουρκικής να ενσωματωθούν στην ποντιακή αλλά και στη νεοελληνική. Άλλωστε, τέτοια φαινόμενα παρατηρούνται μεταξύ γειτονικών λαών.
Πηγές: http://pontiaka1.blogspot.com
