Πρώτη φάση αποίκισης Πόντου (β ́ μισό 7ου αι. π.Χ.)
Τον 7ο αι. π.Χ. –και κυρίως κατά το τελευταίο τρίτο–δημιουργήθηκε ένας μικρός αριθμός αποικιών στα βόρεια, δυτικά και νότια παράλια της Μαύρης θάλασσας. Για τη Σινώπη, αποικία της Μιλήτου στο κέντρο σχεδόν των βόρειων παραλίων της Μικράς Ασίας, υπάρχει διαμάχη όσον αφορά τη χρονολογία ίδρυσής της. Οι πηγές αναφέρουν δύο διαφορετικές εκδοχές. Ο ιστορικός Ευσέβιος σημειώνει το έτος 631/630 π.Χ., αλλά ταυτόχρονα υποστηρίζει ότι η Τραπεζούντα, αποικία της Σινώπης στα βορειοανατολικά παράλια της Μικράς Ασίας στην περιοχή της Κολχίδας, ιδρύθηκε το 756 π.Χ., γεγονός που προϋποθέτει την ύπαρξη της Σινώπης.
Ο Ψευδο-Σκύμνος αναφέρει ότι μια πρωιμότερη εγκατάσταση αποίκων καταστράφηκε από τους Κιμμέριους και ότι αργότερα η πόλη επανιδρύθηκε από δύο εξόριστους Μιλήσιους. Ορισμένοι μελετητές θεωρούν ότι η Σινώπη ιδρύθηκε από την Κόρινθο στο α ́ μισό του 8ου αι. π.Χ., ενώ κάποιοι άλλοι τη χρονολογούν στο β ́ μισό ή και στα τέλη του 7ου αι. π.Χ. Οι αρχαιολογικές ανασκαφές στην πόλη δεν έχουν βοηθήσει στη λύση του προβλήματος, εφόσον η σύγχρονη πόλη καταλαμβάνει μεγάλο μέρος της επιφάνειας της αρχαίας πόλης. Ωστόσο, η ίδρυση/επανίδρυσή της από τη Μίλητο τοποθετείται από τους περισσότερους στο τελευταίο τρίτο του 7ου αι. π.Χ.
Ανάλογα προβλήματα παρουσιάζει και η περίπτωση της Τραπεζούντας, για την οποία δεν υπάρχουν αρχαιολογικές πληροφορίες. Πιθανότατα ιδρύθηκε πρώτα ως εμπόριο και αργότερα, μετά το 630 π.Χ., επανιδρύθηκε από πολίτες της Σινώπης ως αποικία.
Τα Κοτύωρα και η Κερασούντα ήταν αποικίες στα βόρεια παράλια της Μικράς Ασίας, ωστόσο δεν υπάρχει βεβαιότητα αν η μητρόπολή τους ήταν η Μίλητος ή η Σινώπη, ενώ η Τίος και η Σέσαμος ήταν με βεβαιότητα αποικίες της Μιλήτου.
Στα τέλη του 7ου αι. π.Χ. Μιλήσιοι ίδρυσαν στα δυτικά παράλια της Μαύρης θάλασσας, στη σημερινή Ρουμανία, την Ίστρια και στο δέλτα του Δούναβη την Οργάμη, ενώ στα βόρεια παράλια, στο νησί Μπερεζάν στη σημερινή Ουκρανία, εγκαταστάθηκε εμπόριο που τον επόμενο αιώνα εξελίχθηκε σε αποικία. Ωστόσο, πρόσφατα κεραμικά ευρήματα από το Μπερεζάν και την Ίστρια υποδεικνύουν τη συμμετοχή αποίκων και από άλλες πόλεις, όπως τη Σάμο, τη Χίο, την Έφεσο και πιθανότατα τη Σμύρνη. Το 610 π.Χ. η Μίλητος ίδρυσε στη Θράκη, στη σημερινή Βουλγαρία, την πόλη της Απολλωνίας.
Δεύτερη φάση αποίκισης Πόντου (περ. α ́ μισό 6ου αι. π.Χ.)
Μέχρι το 560 π.Χ. ιδρύονται από τη Μίλητο η Τόμις στα δυτικά παράλια του Πόντου στη σημερινή Ρουμανία, η Ολβία / αρχαίος Βορυσθένης στο βορρά κοντά στο Μπερεζάν, το Παντικάπαιο, το Νυμφαίο, η Θεοδοσία, το Μυρμήκιο, η Τυριτάκη στην περιοχή του Κιμμέριου Βοσπόρου στα βορειοανατολικά της Μαύρης θάλασσας και η Ερμώνασσα, οι Κήποι και ο Πατρεύς στα παράλια του ασιατικού Βοσπόρου. Στην ίδρυση της Ερμώνασσας συμμετείχαν και άποικοι από τη Μυτιλήνη.
Τρίτη φάση αποίκισης Πόντου (περ. 560-530 π.Χ.)
Στην αποίκιση του Πόντου σε αυτή την περίοδο έλαβαν μέρος και άλλες πόλεις εκτός της Μιλήτου. Μεγαρείς και Βοιωτοί, γύρω στο 560-550 π.Χ., ίδρυσαν την Ηράκλεια στα νότια παράλια του Πόντου, δυτικότερα της Σινώπης. Οι άποικοι, σύμφωνα με τις πηγές αλλά και τους σύγχρονους μελετητές, είτε εξόντωσαν είτε υποδούλωσαν τους Μαριανδυνούς, αυτόχθονες της περιοχής. Η πόλη αναπτύχθηκε σε μεγάλο εμπορικό κέντρο με ανεπτυγμένη την αμπελοκαλλιέργεια. Στα τέλη του 5ου αι. π.Χ. επέκτεινε την κυριαρχία της στο δυτικό μισό των βόρειων παραλίων της Μικράς Ασίας και προχώρησε στην έκδοση νομίσματος.
Γύρω στο 560 π.Χ. οι Μιλήσιοι ίδρυσαν την Οδησσό στα δυτικά παράλια της Μαύρης θάλασσας και στο 550 π.Χ. ιδρύθηκαν οι πόλεις Τύρας και Νικόνιον στην ευρύτερη περιοχή της Ολβίας.
Πιθανόν στα μέσα του 6ου αι. π.Χ. να ιδρύθηκε και η Αμισός στα παράλια ανατολικά της Σινώπης. Το 542 π.Χ. η Τέως ίδρυσε τη Φαναγορία (ή Φαναγόρεια) στην περιοχή του Κιμμέριου Βοσπόρου. Νοτιότερα ιδρύθηκε ο Σύνδοικος Λιμήν στη θέση της μεταγενέστερης Γοργιππίας, ενώ στον ευρωπαϊκό Βόσπορο η Άκρα, ο Πορθμεύς και το Ιλλουράτο. Αυτή την περίοδο οι Μιλήσιοι άποικοι ίδρυσαν στην περιοχή της Κολχίδας τις πόλεις Φάση, Γυηνό και Διοσκουριάδα.
Αποικίες στον Πόντο κατά την Κλασική περίοδο
Κατά τους Κλασικούς χρόνους ιδρύθηκαν λίγες σχετικά αποικίες, οι οποίες όμως εξελίχθηκαν σε σημαντικά κέντρα της περιοχής. Το 493 π.Χ., σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, Μεγαρείς εγκαταστάθηκαν στα θρακικά παράλια και ίδρυσαν τη Μεσημβρία.
Στις αρχές του 5ου αι. π.Χ. κάτοικοι της Ηράκλειας του Πόντου ίδρυσαν στα νότια παράλια της σημερινής Ρουμανίας την Κάλλατη, ενώ στα τέλη του 5ου ή στις αρχές του 4ου αι. π.Χ. τη Χερσόνησο Ταυρική στην Κριμαία.
Πηγή: Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού
