Προσεγγίζοντας τα Προγράμματα Σπουδών της Ιστορίας

Στην παρούσα εργασία επιχειρείται η σύγκριση των Προγραμμάτων Σπουδών (Π.Σ.) της Ιστορίας του 2003, του 2015 και του 2018-19 στο επίπεδο των γενικών σκοπών τους με βάση τους εξής άξονες:

α) βασικές ιστορικές έννοιες που περιλαμβάνονται και στα τρία Π.Σ., είναι οι έννοιες της ιστορικής συνείδησης, της ιστορικής σκέψης και της εθνικής ταυτότητας.

Στο Π.Σ. του 2018-19, όπου αναλύονται λεπτομερώς οι βασικές ιστορικές έννοιες, αναφέρονται επιπρόσθετα οι έννοιες της δημοκρατικής εκπαίδευσης και της καλλιέργειας ανθρωπιστικών αξιών, ενώ για την δόμηση της εθνικής ταυτότητας αναφέρεται ότι πρέπει να είναι πλουραλιστική και με ανεκτική. [1] Γίνεται αναφορά για μια γενετική ιστορική συνείδηση σε απόλυτη συνάφεια με την ιστορική σκέψη με πολυδιάστατο, κριτικό και αναστοχαστικό προσανατολισμό του ιστορικού λόγου. Επιπλέον βασικές δευτερογενείς έννοιες παρουσιάζονται ανά θεματική ενότητα, όπως της ιστορικής συνέχειας, της αλλαγής, της ιστορικής ενσυναίσθησης, της πολυπρισματικότητας. της ιστορικής οπτικής, της ηθικής διάστασης.

Στα Π.Σ. του 2003 και του 2015 η ανάπτυξη της ιστορικής σκέψης ορίζεται ως η κατανόηση των ιστορικών γεγονότων εξετάζοντας αίτια και αποτελέσματα, ενώ η ιστορική συνείδηση συνδέεται με την κατανόηση της συμπεριφοράς των ανθρώπων και της διαμόρφωσης αξιών και στάσεων.[2] Έμφαση δίνεται στη διαμόρφωση ουσιαστικής ιστορικής και εθνικής ταυτότητας[3].

β) Η δηλωτική και διαδικαστική γνώση που και στα τρία Π.Σ. θεωρητικά επιδιώκεται σε ένα πλαίσιο ανακαλυπτικής και διερευνητικής μάθησης και  διαμόρφωσης ενός ιστορικά εγγράμματου μαθητή με χρήση των πηγών, αξιοποίηση των Νέων Τεχνολογιών και άλλων εργαλείων.

Όμως στα Π.Σ. 2003 και 2015 δεν φαίνεται να υποστηρίζεται σε πρακτικό επίπεδο η διαδικαστική γνώση, αφού τα Διαθεματικά Σχέδια εργασίας αντιστοιχούν σε μόλις 10% του συνολικού διδακτικού χρόνου, δεν αποσαφηνίζεται ο χρόνος που θα αφιερωθεί για την Τοπική Ιστορία και στο Π.Σ. του 2015 η διαδικαστική γνώση αφορά επιλεγμένες ιστορικές υποενότητες.[4] Χαρακτηριστικές  φράσεις στα δύο Π.Σ. όπως: ΄΄να γνωρίζουν΄΄, ΄΄ να κατανοούν΄΄, ΄΄να είναι ενήμεροι΄΄, ΄΄να συνειδητοποιούν΄΄ αποκαλύπτουν μια κατεύθυνση περισσότερο για γνώση δηλωτική παρά διαδικαστική.

Στο Π.Σ. του 2018 όμως δίνονται στους εκπαιδευτικούς ανά θεματική ενότητα οι πρωτογενείς αλλά και οι δευτερογενείς έννοιες που θα διδαχθούν, που συνδέονται με τη διαδικαστική γνώση, υποστηριζόμενες από αρκετές (συγκριτικά με τα άλλα δύο Π.Σ. ) ενδεικτικές δραστηριότητες που κινητοποιούν το μαθητή, προτείνοντας την αξιοποίηση σύγχρονων διδακτικών εργαλείων, αλλά και ενός νέου στοιχείου, των Θεματικών Φακέλων. Αξιοσημείωτες φράσεις που υποδηλώνουν διαδικαστική γνώση στο Π.Σ. του 2018: ΄΄να εξηγήσουν τους λόγους΄΄, ΄΄να προβληματιστούν΄΄, ΄΄να διερευνήσουν΄΄, ΄΄να προσδιορίσουν΄΄, ΄΄να ερμηνεύσουν΄΄.

γ) Η πολυπρισματικότητα του παρελθόντος. Η εξοικείωση των μαθητών σε ερμηνείες του παρελθόντος μέσα από πολλές οπτικές γωνίες  και αντιθέσεις διακρίνεται πολύ περισσότερο, από τα άλλα δύο Π.Σ., στο Π.Σ. του 2018.[5] Δίνεται η δυνατότητα επιλογής στους εκπαιδευτικούς για  ιστορικές πηγές, «που διακρίνονται για την πολυτροπικότητα και την πολυπρισματικότητά  τους και η δυνατότητα στους μαθητές για συστηματική άσκηση στην αναγνώριση διαφορετικών οπτικών και ερμηνειών, αξιολογώντας το ρόλο προσώπων και τη σημασία γεγονότων και καταστάσεων, θέτοντάς τα στο ιστορικό και ερμηνευτικό τους πλαίσιο.[6]

δ) Ο ρόλος του εκπαιδευτικού και των μαθητών και η δυνατότητα αξιοποίησης εναλλακτικού επιπρόσθετου εκπαιδευτικού υλικού.  Στο Π.Σ. του 2018, σε σύγκριση με τα άλλα δύο, ο εκπαιδευτικός είναι απελευθερωμένος από την μετωπική αφήγηση και ο μαθητής από τη μηχανική αποστήθιση. Στοιχεία έντονα στα Π.Σ. του 2003 και 2015, μακριά από τις σύγχρονες θεωρίες μάθησης του οικοδομισμού, της εμπλαισιωμένης μάθησης.

Και στα τρία Π.Σ. τονίζεται ο ενεργητικός ρόλος του μαθητή με αξιοποίηση των ιστορικών πηγών, των Ν.Τ. και του ιστορικού αποθέματος της περιοχής του. Όμως μόνο από τις ενδεικτικές δραστηριότητες του Π.Σ. του 2018-19 φαίνεται να τεκμηριώνεται αυτό. Με την αξιοποίηση των πρωτογενών και δευτερογενών ιστορικών εννοιών, με τη δυνατότητα επιλογής από τον εκπαιδευτικό Θεματικών Φακέλων που συνδέονται με το κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον των μαθητών. Με την εξοικείωση του  μαθητή με την ιστορική έρευνα, θέτοντας ερωτήματα, διαχειριζόμενος αλληλοσυγκρουόμενα στοιχεία επιχειρηματολογώντας. Σε ένα λειτουργικό πλαίσιο ιστορικής γνώσης, διαδικαστικής, δηλωτικής και εννοιολογικής, όπου ενθαρρύνεται η συνδυαστική χρήση του εγχειριδίων και εκπαιδευτικού υλικού (αφηγήσεις, αλληλοσυγκρουόμενες πηγές, θεματικοί ιστορικοί χάρτες, θεματικοί φάκελοι, πολυτροπικό ψηφιακό υλικό), σε αντίθεση με τα Π.Σ. 2003 και 2015, όπου το εγχειρίδιο παραμένει το βασικό διδακτικό εργαλείο, αν και θεωρητικά γίνεται λόγος για χρήση άλλων πηγών με βιωματικές και ομαδικές δραστηριότητες.[7]

ε) Η δυνατότητα αξιοποίησης οικείων γνώσεων και εμπειριών των μαθητών/τριών. Στο Π.Σ. του 2018 προτείνεται θεωρητικά και στηρίζεται με ενδεικτικές δραστηριότητες η αξιοποίηση των οικείων γνώσεων των μαθητών, στο πλαίσιο των νέων πεδίων της ιστορίας και της επεξεργασίας των Θεματικών Φακέλων (μικροϊστορία, προφορική ιστορία).[8] Στα άλλα δύο Π.Σ. η αξιοποίηση της εμπειρίας των μαθητών προβλέπεται κυρίως στο πλαίσιο της Τοπικής Ιστορίας και σε Διαθεματικά σχέδια εργασίας, που όμως, όπως προαναφέρθηκε, δεν καταλαμβάνουν παρά ελάχιστο διδακτικό χρόνο.

Συμπερασματικά στα Π.Σ. του 2003 και του 2015 θεωρούμε ότι το θεωρητικό μέρος που αφορά τους γενικούς στόχους, οι γνωστικοί άξονες, τα προσδοκώμενα μαθησιακά αποτελέσματα δεν ξεφεύγουν από το παραδοσιακό πλαίσιο. Ουσιαστικά έχουν εθνοκεντρικό προσανατολισμό (ειδικά του 2015 που αναφέρεται στον στόχο της διαμόρφωσης μιας ΄΄ουσιαστικής΄΄ εθνικής ταυτότητας).

Όσον αφορά το ΠΣ του 2018-19 θα λέγαμε ότι είναι πιο ΄΄ανοιχτό΄΄, περνώντας στην επεξεργασία δευτερογενών ιστορικών εννοιών με στόχο την πολυπρισματική και επιστημονική προσέγγιση της Ιστορίας από τους μαθητές και τη διαμόρφωση μιας όχι μόνο εθνικής, αλλά και πλουραλιστικής ταυτότητας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών (ΔΕΠΠΣ) και Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών (ΑΠΣ) Δημοτικού – Γυμνασίου (ΦΕΚ 303, τ. Β – 13/03/2003)

Πρόγραμμα Σπουδών του μαθήματος «Ιστορία» της Γ ́, Δ ́, Ε ́, ΣΤ ́ τάξης Δημοτικού, της Α ́, Β ́, Γ ́ τάξης Γυμνασίου, της Α ́, Β ́, Γ ́ τάξης Γενικού Λυκείου, της ομάδας προσανατολισμού Ανθρωπιστικών Σπουδών και της ομάδας προσανατολισμού Οικονομικών – Πολιτικών − Κοινωνικών και Παιδαγωγικών Σπουδών της Γ ́ τάξης Γενικού Λυκείου (ΦΕΚ 181/Β/ 23.1.2015)

Πρόγραμμα Σπουδών του μαθήματος της Ιστο-ρίας στις Γ ́, Δ ́, Ε ́ και Στ ́ τάξεις του Δημοτικού Σχολείου (ΦΕΚ 5222/Β/21.11.2018)

Πρόγραμμα Σπουδών του μαθήματος της Ιστορίας Α΄ και Β΄ τάξης Γενικού Λυκείου (ΦΕΚ 2020/Β/3.6.2019)

[1] Π.Σ. Ιστορίας 2019, ΦΕΚ 2020/Β/3-06-2019, 22917.

[2] Π.Σ. Ιστορίας 2003, ΦΕΚ 303Β/13-03-2003, 3915

[3] Π.Σ. Ιστορίας 2015, ΦΕΚ 181Β/23-01-2015, 2405.

[4] Π.Σ. Ιστορίας 2015, ΦΕΚ 181Β/23-01-2015,  2405.

[5] Π.Σ. Ιστορίας 2019, ΦΕΚ 2020/Β/3-06-2019, 22918.

[6] Π.Σ. Ιστορίας 2019, ΦΕΚ 2020/Β/3-06-2019, 22921.

[7] Π.Σ. Ιστορίας 2003, ΦΕΚ 303Β/13-03-2003, 3941.

[8] Π.Σ. Ιστορίας 2019, ΦΕΚ 2020/Β/3-06-2019, 22920.