Η Φυσική στο Διαδίκτυο

Ενα από τα πιο παράξενα φαινόμενα που αντιμετώπισαν οι επιστήμονες της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Διαστήματος κατά την προσεδάφιση της διαστημοσυσκευής Philae στον κομήτη 67P ή Τσουριούμοφ-Γκερασιμένκο, ήταν η καταγραφή μιας σειράς απροσδόκητων, όσο και μυστηριωδών μαγνητικών ταλαντώσεων. «Για να έχει ένα ουράνιο σώμα μαγνητικό πεδίο χρειάζεται να διαθέτει μάζα, αγώγιμο πυρήνα και να περιστρέφεται με ταχύτητα. Δεν περιμέναμε να συναντήσουμε τέτοια χαρακτηριστικά στους κομήτες» λέει ο Γιάννης Δαγκλής, καθηγητής του τμήματος Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών και επιστημονικός υπεύθυνος ενός από τα πειράματα της Ροζέτας, του διαστημοπλοίου που κατόρθωσε για πρώτη φορά στην ιστορία της επιστημονικής εξερεύνησης να φτάσει σε ένα κομήτη.

Ο επιστημονικός λόγος για τον οποίο οι επιστήμονες ξέσπασαν σε χειροκροτήματα και κραυγές χαράς, όταν το ρομπότ πάτησε στην επιφάνεια του 67Ρ, ήταν γιατί ελπίζουν ότι θα καταφέρουν να συλλέξουν και να αναλύσουν τη χημική σύσταση των υλικών που τον αποτελούν. Οι κομήτες θεωρούνται φορείς αρχέγονης ύλης με καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση των πλανητών. Η παρατήρηση για παράδειγμα οργανικών ενώσεων θα μπορούσε να δώσει πολύτιμα στοιχεία για τη δημιουργία της ζωής στη γη.

Η Ροζέτα όμως είναι και μια ιστορία εκπληκτικής τεχνολογικής επιτυχίας της Ευρώπης, η οποία για πρώτη φορά ξεπερνάει τη NASA σε τόλμη και πρωτοτυπία και ως τέτοια κρύβει μυστικά. Οπως μια ελληνική επιστημονική καινοτομία, η οποία έπαιξε καθοριστικό ρόλο στο να βρίσκεται μια ελληνική ομάδα σήμερα ανάμεσα στους επιστήμονες που πανηγυρίζουν την επιτυχία.

Το 2008 η ESA προκήρυξε διαγωνισμό για την κατασκευή ενός ανιχνευτή σωματιδίων υψηλών ενεργειών, ο οποίος κατά παράβαση των ειωθότων, θα κατασκευαζόταν και θα λειτουργούσε από την ίδια και ο σκοπός του θα ήταν να συστήσει ένα σύστημα προστασίας των πειραμάτων πάνω στον δορυφόρο. Από το καταστατικό της, η ESA παρέχει τον πύραυλο, τον δορυφόρο και τις εγκαταστάσεις παρακολούθησης της αποστολής, όμως τα πειράματα που φορτώνονται στα διαστημόπλοια εγκρίνονται μετά διαγωνισμούς με ανταγωνιστικό τρόπο και χρηματοδοτούνται από εθνικά κεφάλαια. «Η Ελλάδα βεβαίως αποφεύγει να κάνει τέτοια προγράμματα, αφού η κρίση έχει εξανεμίσει τα σχετικά κονδύλια, όμως η προκήρυξη του προγράμματος από την ESA μας έδωσε την ιδέα να αναπτύξουμε ένα λεπτομερέστερο πρόγραμμα διαχείρισης του ανιχνευτή, που θα επέτρεπε καλύτερη λειτουργία και επιστημονικές παρατηρήσεις» εξηγεί ο Γιάννης Δαγκλής.

Πράγματι, η ομάδα των ερευνητών που εργάστηκε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και το Αστεροσκοπείο Αθηνών, έκανε ένα μικρό θαύμα, κατασκευάζοντας ένα σύστημα διαχείρισης τόσο καλό, ώστε χρησιμοποιείται τόσο για την ασφάλεια του διαστημοπλοίου, όσο και για τη διεξαγωγή επιστημονικών πειραμάτων. Κατάφερε δε, να μεταδίδει στις υπόλοιπες επιστημονικές ομάδες αυτά τα στοιχεία επεξεργασμένα σε πραγματικό χρόνο. Η ESA υιοθέτησε την τεχνολογία την οποία χρησιμοποιεί πλέον σε όλες της τις αποστολές! «Το σύστημά μας κέρδισε τον σχετικό διαγωνισμό και πλέον εφαρμόζεται σε άλλες τρεις αποστολές, ενώ περιμένουμε να ακολουθήσουν άλλες δύο», λέει ο Γιάννης Δαγκλής.

Εδώ πρέπει ίσως να εξηγήσουμε ότι ο Γιάννης Δαγκλής δεν είναι ένας «τυχαίος» επιστήμονας. Εχοντας διατελέσει επί σειρά ετών διευθυντής του Ινστιτούτου Διαστημικής του Αστεροσκοπείου Αθηνών, εθνικός εκπρόσωπος της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Διαστημική Υπηρεσία και μέλος των επιτροπών εμπειρογνωμόνων, που σχεδιάζουν ή κρίνουν τα προγράμματα της ίδιας της Υπηρεσίας, ήξερε σε ποια κατεύθυνση να στρέψει την επιστημονική του ομάδα.

Μέχρι και σήμερα το διαστημικό ρομπότ μεγέθους πλυντηρίου, που έχει γραπωθεί στη σκιά ενός βράχου στον P67, με δύο πόδια πάνω του και το τρίτο να χάσκει, ανησυχεί τους επιστήμονες. Αν δεν καταφέρει να αγκιστρώσει, τότε ίσως δεν καταφέρει να χρησιμοποιήσει το τρυπάνι του και να συλλέξει υλικά, αφού η χρήση του μπορεί να το εκτοξεύσει μακριά από το ασθενές βαρυτικό του πεδίο. Ομως τόσο ο Γιάννης Δαγκλής, όσο και το σύνολο των επιστημόνων της ESA θεωρούν την αποστολή επιτυχημένη. «Δύσκολη ήταν η προσέγγιση, η προσεδάφιση θεωρούνταν αδύνατη. Το ότι φτάσαμε ώς εδώ δεν το περίμενε κανείς μας. Επειτα, ποτέ δεν σχεδιάζεται ένα διαστημικό πρόγραμμα με έναν αποκλειστικό σκοπό, όπως είναι η μελέτη των κομητών σε αυτή την περίπτωση. Αυτό είναι μόνο το κύριο επιστημονικό αντικείμενο. Πίσω από αυτό η ESA δοκιμάζει, μεταξύ άλλων, τεχνικές προσεδάφισης για μια αποστολή στον Αρη».