Την πρώτη του Μάρτη  με τα παιδιά καλωσορίσαμε το μήνα και την Άνοιξη.

Γιάννης Τσαρούχης

Τοιχογραφία της Άνοιξης, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

Μάθαμε για τα χελιδονίσματα, τα παραδοσιακά κάλαντα της Άνοιξης. Ακούσαμε κάποια χελιδονίσματα από άλλα μέρη της Ελλάδας και μάθαμε τα παραδοσιακά της Σάμου:

ΣΑΜΟΣ

Δόνι , χελιδόνι

Ήρθες, καλώς ήρθες

Φκιασε τη φωλιά σου

Κάμε τα πουλιά σου

Φτιάξτηνε στο σπίτι

Κανένας δεν τη γκίζει

(Το χελιδόνι το πουλί πάει πέρα κι’ έρχεται

πάει και ξανάρχεται

στήνει μήνυμα και λέει

πως είναι καλοκαίρι.)

Τα χελιδονίσματα είναι συνέχεια από τα χελιδονίσματα των αρχαίων Ελλήνων, από τα κάλαντα της πρωτοχρονιάς της 1ης Μαρτίου. Οι Ρωμαίοι τὸ 153 π.Χ. όρισαν ὡς πρωτοχρονιά την 1η Ιανουαρίου, κι ενώ πήγαν εκεί και τα κάλαντα, παρέμειναν και στην παλιά πρωτοχρονιά τους, την 1η Μαρτίου.

Χρησιμοποιήσαμε τη χελιδόνα φτιαγμένη από παλιό κόσκινο, στολισμένη με ένα χελιδόνι, κορδέλες και λουλούδια και αναπαραστήσαμε πως πήγαιναν τα παιδιά από πόρτα σε πόρτα και έλεγαν τα χελιδονίσματα στις κυράδες.

Μπορείτε να τα ακούσετε εδώ και εδώ.

Ήρθε, ήρθε χελιδόνα
ήρθε κι άλλη μελιηδόνα,
κάθισε και λάλησε,
και γλυκά κελάδησε:
Μάρτη, Μάρτη μου καλέ,
και Φλεβάρη φοβερέ,
κι αν φλεγίσεις κι αν τσικνίσεις,
καλοκαίρι θα μυρίσεις.
Κι αν χιονίσεις κι αν κακίσεις,
πάλιν άνοιξιν θ’ανθίσεις.
Θάλασσαν επέρασα
και στεριάν δεν ξέχασα,
κύματα κι αν έσχισα,
έσπειρα, ‘κονόμησα.
Έφυγα κι αφήκα σύκα,
και σταυρόν και θημωνίτσα,
κι ήρθα τώρα κιηύρα φύτρα,
κι ηύρα χόρτα, σπάρτα, βλίτρα,
βλίτρα, βλίτρα, φύτρα, φύτρα.

Ξύλινη εθιμική χελιδόνα από το μουσείο Μπενάκη:

Μάθαμε μερικές από τις πολλές από τις παροιμίες για το Μάρτη και την πρώτη την κάναμε κατασκευή με το διπρόσωπο Μάρτη  πότε να κλαίει και πότε να γελάει. Βάλαμε και έναν στην τάξη ώστε όποτε βρέχει να τον έχουμε κλαμένο ενώ όταν έχει ήλιο χαμογελαστό.

Πηγή: dreamskindergarten.blogspot.com/2012/02/blog-post_4420.html

Πολλές περισσότερες παροιμίες εικονοποιημένες σε βιβλίο εδώ.

Τα παιδιά στο τέλος της μέρας κέρδισαν Μάρτάκια (Μάρτηδες, Μαρτίτσια κ.ά.). Από τη 1η ως τις 31 του Μάρτη, τα παιδιά φορούν στον καρπό του χεριού τους ένα βραχιολάκι, φτιαγμένο από στριμμένη άσπρη και κόκκινη κλωστή, τον Μάρτη ή Μαρτιά. Σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση, ο Μάρτης προστατεύει τα πρόσωπα των παιδιών από τον πρώτο ήλιο της Άνοιξης, για να μην καούν. Τον φτιάχνουν την τελευταία μέρα του Φλεβάρη και τον φορούν την πρώτη μέρα του Μάρτη, πριν βγουν από το σπίτι. Το ιδιότυπο αυτό ασπροκόκκινο βραχιολάκι, όταν έφευγε ο Μάρτιος το έβγαζαν και το κρεμούσαν στο πιο ψηλό κλαδί των δένδρων που ήταν κοντά στα σπίτια με τις χελιδονοφωλιές.

Αξίζει να ακούσετε το «Καλαντάρι» του Παντελή Θαλασσινού με τραγούδια για τους 12 μήνες εδώ. Για το Μάρτη συγκεκριμένα εδώ.

Στην αρχαιότητα, κατά την 1η ή την 21η Μαρτίου, τα παιδιά έβγαιναν σε ομάδες και έλεγαν «χελιδονίσματα» κάλαντα για τον ερχομό της άνοιξης δηλαδή. Το τραγούδι της χελιδόνας διασώθηκε από τον Αθηναίο περί το 200μ.Χ.

«Ήλθε, ήλθε χελιδών (Ήρθε, ήρθ” η χελιδόνα)
καλάς ώρας άγουσα καλούς ενιαυτούς (φέρνοντας καλοκαιριά και καλή χρονιά)
επί γαστέρι λευκά, επί νώτα μέλαινα (στην κοιλιά της άσπρη και στη ράχη μαύρη)
Παλάθαν συ προκύκλει εκ πίονος οίκου (Πέταξε μας μια αρμαθιά απ” το πλούσιο σπίτι σου)
οίνου τε δέπαστρον, τυρών τε κάνιστρον (και μια κούπα με κρασί και πανέρι με τυρί)
και Πυρών α χελιδών και λεκιθίταν (και σταράκι η χελιδόνα και τσουρέκι)…