School activities

Η συμβολή της Φ. Α. στην αυτοπραγμάτωση του ατόμου
Παρασκευή, 03 Μάρτιος 2006 20:31

Ένα πολύ ενδιαφέρον και ευρηματικό άρθρο του Δρ Κωνσταντίνου Μπουζιώτα,
Σχολικού Συμβούλου Φυσικής Αγωγής Ν. Ημαθίας και Δυτικής Θεσσαλονίκης
(Προσαρμογή του Ψυχολογικού Μοντέλου του Maslow στη Φυσική Αγωγή)

Συνάδελφοι, ο σκοπός με την περιληπτική αυτή αναφορά στο ψυχολογικό σύστημα του Maslow (1968) και τη συσχέτιση της ικανοποίησης των Βασικών αναγκών του ατόμου μέσω της Σχολικής Φυσικής Αγωγής, είναι η ανάδειξη μιας από τις πολλαπλές πτυχές της συμβολής της Φυσικής Αγωγής στη δημιουργία αρμονικών ατόμων με υγιή προσωπικότητα.

Αυτοπραγμάτωση

Ο Maslow (1908-1970) είναι ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της οργανισμικής ή ολιστικής ή κατ’ άλλους ανθρωπιστικής θεωρίας, η οποία σε αντίθεση με τον Πλάτωνα (5ος αιώνας π.χ.) και τον Descartes (17ος αιώνας μ.χ.) οι οποίοι θεωρούσαν την ψυχή και το σώμα σα δυο ξεχωριστές, αλλά αλληλο-επηρεαζόμενες ουσίες, θεωρεί το άτομο σα μια ενιαία και οργανωμένη ψυχοσωματική ολότητα (Maslow, 1968). Σημαντικές είναι οι απόψεις του Maslow για τα κίνητρα της προσωπικότητας, τα οποία διαιρεί σε Βασικές ή ανάγκες έλλειψης που είναι κυρίως οι φυσιολογικές ανάγκες (πείνα, δίψα, ύπνος, κίνηση κτλ.) και οι ανάγκες για ασφάλεια, αυτό-εκτίμηση, αυτό-επιβεβαίωση, κοινωνική αναγνώριση, συντροφικότητα, αποδοχή της ομάδας, αυτοπεποίθηση καθώς και οι ‘Μετα-ανάγκες’ ή ανάγκες του είναι ή της ανάπτυξης που είναι οι ανάγκες για γνώση, κατανόηση, καλοσύνη, δικαιοσύνη, ομορφιά κλπ. Όλες οι ανάγκες είναι διευθετημένες σε ιεραρχική πυραμίδα και είναι έμφυτες στον άνθρωπο (Hall and Lindzey, 1970).

Βασική αρχή στο ψυχολογικό σύστημα του Maslow είναι η έννοια της Αυτοπραγμάτωσης, που προϋποθέτει, αλλά και συνεπάγεται την πλήρη κατάφαση και έκφραση του βαθύτερου εσωτερικού πυρήνα της προσωπικότητας και η οποία αποτελεί το κύριο/μοναδικό κίνητρο του ατόμου και είναι η βάση της ψυχικής υγείας του. Η παραβίαση της αρχής αυτής είναι πολύ πιθανό να οδηγήσει το άτομο σε ψυχολογικές διαταραχές (Τομασίδης, 1982). Η δίψα, η πείνα, η σεξουαλική ορμή, η κίνηση, η τάση για υπεροχή, ενώ είναι διαφορετικά κίνητρα, στην πραγματικότητα όμως αποτελούν εκδηλώσεις του κυριαρχικού σκοπού του ατόμου, την Αυτοπραγμάτωση. Κάθε ανάγκη είναι ένα κενό που ωθεί το άτομο να το γεμίσει, να εξαλείψει αυτή την ανάγκη, να Αυτοπραγματωθεί. Ο πεινασμένος π.χ. Αυτοπραγματώνει τον εαυτό του τρώγοντας. Όποιος ποθεί να πάρει και να προσφέρει αγάπη Αυτοπραγματώνεται αναζητώντας τα κατάλληλα πρόσωπα στα οποία διοχετεύει την ορμή του για αγάπη κλπ. Μέσα από αυτή τη διαδικασία το άτομο αναπτύσσεται περισσότερο και γίνεται τελειότερο. Η αξία της κοινωνίας γενικότερα και της Εκπαίδευσης /Φυσικής Αγωγής ειδικότερα για το άτομο, είναι ανάλογη με την ικανότητά της να προωθεί την Αυτοπραγμάτωση του.

Για να μπορέσει το άτομο να Αυτοπραγματωθεί, πρέπει να δημιουργήσει σχέσεις με το περιβάλλον του, γιατί μέσα σ’ αυτό θα βρει τα μέσα για να ικανοποιήσει τις ανάγκες του. Το περιβάλλον όμως δεν είναι μόνο χώρος Αυτοπραγμάτωσης, αλλά και χώρος ματαίωσης των αναγκών, είτε γιατί περιέχει εμπόδια που ματαιώνουν την Αυτοπραγμάτωση και δημιουργούν ένταση και άγχος, είτε γιατί δε διαθέτει τα μέσα και τις συνθήκες που είναι αναγκαία για την Αυτοπραγμάτωση.

Αυτοπραγμάτωση/Φυσική Αγωγή

Η σωστή προσέγγιση του ατόμου μέσω της Φυσικής Αγωγής, και όχι μόνο, ικανοποιώντας στο βαθμό του επιτρεπτού τόσο τις Βασικές ανάγκες του, καθώς και τις κλίσεις, ικανότητες και δυνατότητές του, μπορεί να συμβάλει αποτελεσματικά στην αρμονική του σχέση με το περιβάλλον, στην ψυχική του ισορροπία. και κατ’ επέκταση στη διαδικασία της Αυτοπραγμάτωσής του.

1. Φυσιολογικές ανάγκες/Φυσική Αγωγή

Οι Βασικές ανάγκες είναι μεταξύ άλλων, η Πείνα, η Δίψα, ο Ύπνος, η Αυτοσυντήρηση, η Αναπνοή, η Κίνηση κ.τ.λ. Είναι ευνόητο ότι ένας από τους κύριους στόχους της Φυσικής Αγωγής είναι και η ικανοποίηση της ανάγκης του ατόμου για Κίνηση. Επιπλέον, η Κίνηση (μυϊκή δραστηριότητα) είναι βασική προϋπόθεση για να ικανοποιηθούν πλήθος φυσιολογικών αναγκών του ατόμου, καθώς και στο να φέρουμε σε πέρας τις καθημερινές μας ασχολίες. Χωρίς αμφιβολία, είναι επίσης η κινητήρια δύναμη πίσω από το παιγνίδι και την οργανωμένη άθληση των παιδιών, αλλά και των ‘χόμπυ’ των ενηλίκων. Συνεπώς, η Φυσική Αγωγή έχει επίσης και όλες τις ευμενείς προϋποθέσεις για να γίνει αρεστή.

2. Ανάγκες ασφάλειας και σιγουριάς – επιθετικότητας και φόβου/Φυσική Αγωγή

Κάθε ένας μας αισθάνεται την ανάγκη να νιώθει ασφάλεια και σιγουριά (ψυχολογική και σωματική) στο περιβάλλον που δραστηριοποιείται. Η αίσθηση της ασφάλειας, επίσης, είναι μια πολύ σημαντική παράμετρος τόσο στη διαδικασία της μάθησης όσο και στην εδραίωση σχέσεων εμπιστοσύνης γενικότερα. Η Φυσική Αγωγή μπορεί να δημιουργήσει και φιλικό αλλά και εχθρικό (Φόβο-¶γχος) περιβάλλον, συμβάλλοντας με αυτό τον τρόπο στη δημιουργία θετικών ή αρνητικών εμπειριών και θέτοντας τις βάσεις για μελλοντικές θετικές ή αρνητικές στάσεις ως προς τη Φυσική Δραστηριότητα και κυρίως την Αυτοπραγμάτωση.

3. Ατομικές ανάγκες (αυτοεπιβεβαίωση) /Φυσική Αγωγή

Κατά τον Maslow η αυτοεπιβεβαίωση είναι μια Βασική ανάγκη η οποία παίζει άκρως σημαντικό ρόλο στη διαδικασία της Αυτοπραγμάτωσης. Ο κατακερματισμός της Αυτοεπιβεβαίωσης από την παιδική ήδη ηλικία, σίγουρα θα επιφέρει δυσάρεστα αποτελέσματα στη διαμόρφωση της προσωπικότητας/Αυτοπραγμάτωσης του ατόμου. Κανένας μας δε θέλει να αισθάνεται παραμερισμένος, ανάξιος (στον πάγκο). Ο Εκπαιδευτικός δια μέσου της Φυσικής Αγωγής, έχει όλες τις προϋποθέσεις καθώς και το χρέος της ενίσχυσης της αυτοεπιβεβαίωσης του μαθητή, συμβάλλοντας έτσι στη γενικότερη ψυχολογική αρμονία του, στην Αυτοπραγμάτωση.

4. Κοινωνικές ανάγκες/Φυσική Αγωγή

Ο άνθρωπος σαν κοινωνικό όν επιζητεί τη συντροφικότητα, την επιβεβαίωση, την αποδοχή της ομάδας, την αυτοπεποίθηση. Είναι ευκολονόητο ότι ο Εκπαιδευτικός, χρησιμοποιώντας σα μέσο τη Φυσική Αγωγή, μπορεί να συμβάλλει στην ενίσχυση ή στην αποσταθεροποίηση των παραπάνω αναγκών δημιουργώντας το αντίστοιχο μαθησιακό κλίμα, θέτοντας τη σφραγίδα του στη διαδικασία της Αυτοπραγμάτωσης.

5. Αυτοπραγμάτωση/Φυσική Αγωγή

Τέλος, στο βαθμό που θα ικανοποιηθούν οι παραπάνω ανάγκες, θα αντικατοπτρίσουν και το βαθμό της ψυχολογικής αρμονίας και ισορροπίας του ατόμου και κατά συνέπεια το βαθμό της Αυτοπραγμάτωσής. Δημιουργώντας το κατάλληλο μαθησιακό περιβάλλον, ο Εκπαιδευτικός της Φυσικής Αγωγής, είναι εμφανές ότι μπορεί να συμβάλλει κατά ένα σημαντικό μέρος στην Αυτοπραγμάτωση του ατόμου.

Ιεράρχηση των αναγκών του ανθρώπου κατά τον Maslow – Φυσική αγωγή.

Αυτοπραγμάτωση

Όταν όλες οι παρακάτω ανάγκες ικανοποιηθούν, τότε μπορούμε να πούμε ότι το άτομο είναι αρμονικό, ισορροπημένο, έχει «αυτοπραγματωθεί». Η συμβολή της φυσικής αγωγής στην αυτοπραγμάτωση είναι εμφανής.

Κοινωνικές ανάγκες

Ο άνθρωπος σαν κοινωνικό όν επιζητεί τη συντροφικότητα, την επιβεβαίωση, την αποδοχή της ομάδας, την αυτοπεποίθηση. Όταν οι παραπάνω ανάγκες δεν ικανοποιηθούν δημιουργούνται αρνητικά συναισθήματα που μπορεί να οδηγήσουν στον κλονισμό της αυτοπεποίθησης. Η φυσική αγωγή έχει μπορεί να συμβάλλει στην ενίσχυση ή στην αποσταθεροποίηση της αυτοπεποίθησης.

Ατομικές ανάγκες (αυτοεπιβεβαίωση)

Το άτομο δε θέλει να αισθάνεται παραμερισμένο, ανάξιο (στον πάγκο). Η φυσική αγωγή έχει όλες τις προϋποθέσεις καθώς και το χρέος της ενίσχυσης της αυτοεπιβεβαίωσης.

Ανάγκες ασφάλειας και σιγουριάς – επιθετικότητας και φόβου

Κάθε ένας μας αισθάνεται την ανάγκη να νιώθει ασφάλεια και σιγουριά. Η ύπαρξη φόβου και άγχους παρεμποδίζει τη διαδικασία της μάθησης. Η φυσική αγωγή μπορεί να δημιουργήσει και φιλικό αλλά και εχθρικό (φόβο-άγχος) περιβάλλον, συμβάλλοντας έτσι στη δημιουργία θετικών ή αρνητικών εμπειριών (αγάπη – αποτροπή προς το μάθημα της ΦΑ).

Φυσιολογικές ανάγκες

Ύπνος, Τροφή, Αναπαραγωγή, Αυτοσυντήρηση, Αναπνοή, Μητρότητα, Κίνηση κ.τ.λ.

Η κίνηση (μυϊκή δραστηριότητα) είναι βασική προϋπόθεση για να ικανοποιηθούν οι παραπάνω ανάγκες, καθώς και στο να φέρουμε σε πέρας τις καθημερινές μας ασχολίες. Χωρίς αμφιβολία, είναι επίσης η κινητήρια δύναμη πίσω από το παιγνίδι και την οργανωμένη άθληση των παιδιών, αλλά και των χόμπυ των ενηλίκων. Συνεπώς η Φυσική Αγωγή, αφού η κίνηση είναι μία βασική φυσιολογική ανάγκη, έχει τόσο τις απαραίτητες όσο και τις ευμενείς προϋποθέσεις για να γίνει αρεστή.

Βιβλιογραφία

1. Maslow A. H. Toward a psychology of being. New York: D. van Nostrand, 1968
2. Τομασίδης Χ. Εισαγωγή στην ψυχολογία. Εκδόσεις ‘Δίπτυχο’, Αθήνα 1982, σελ. 611-630.
3. Hall C. S. and Lindzey D. Theories of personality. U.S.A. John Wiley, 1970, σελ. 327-328.