«Στην ενδοχώρα των ελεφάντων»

Τρίτη 9 – 4 – 2013

33 μαθητές με συνοδούς καθηγητές: Πολύζο Θωμά, Σιούτα Ευάγγελο και τη Διευθύντρια Αποστόλου Μαριάννα επισκέφτηκαν το ΚΠΕ Γρεβενών όπου παρακολούθησαν ένα πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης για τα τοξωτά Γεφύρια και τον Βενέτικο ποταμό.

Μετά την ολοκλήρωση της ενημέρωσης ξεκίνησαν από το ΚΠΕ Γρεβενών για εργασία πεδίου. Επισκέφτηκαν το τοξωτό Γεφύρι του Ασίζ Αγά. Ένα γεφύρι σημαντικό για το μέγεθος του τόξου του, το οποίο κτίσθηκε το 1727 στο Τρίκωμο. Το εντυπωσιακό μεγαλόπρεπο αυτό  πέτρινο οικοδόμημα διαθέτει το μεγαλύτερο σε άνοιγμα τόξο από τα σωζόμενα γεφύρια της Μακεδονίας, που φθάνει τα 15 μέτρα και συνολικό μήκος τα 70 μέτρα. Στα δύο εκατέρωθεν βάθρα του φέρει ψηλότερα δύο μικρά ανακουφιστικά ανοίγματα ενώ στα δύο του μεσόβαθρα υπάρχουν τριγωνικές προεξοχές (για να εξομαλύνουν τη ροή του νερού). Κτίστηκε επί τουρκοκρατίας το 1727 και χρηματοδοτήθηκε από τον Αζίζ-Αγά. Στην πορεία της κατασκευής του αποδείχθηκε πολύ δύσκολο έργο, αφού κατέρρευσε δύο φορές και λίγο έλειψε να στοιχίσει το “κεφάλι” του πρωτομάστορα. Στο τέλος το γεφύρι στήθηκε, και ο πρωτομάστορας , παρακολουθώντας το ξεκαλούπωμα από απόσταση ασφαλείας, γλίτωσε, εισπράττοντας την πλούσια αμοιβή του. Το σημαντικό αυτό γεφύρι βρισκόταν πάνω στις ορεινές μουλαρόστρατες που συνέδεαν την Ήπειρο με την Μακεδονία. Στα χρόνια της τουρκοκρατίας διευκόλυνε το πέρασμα των τοπικών εμπόρων που μετέφεραν λάδι και στάρι, αλλά και των καραβανιών των ξενιτεμένων που έφευγαν για την ανατολική Ευρώπη. Σώζονται μάλιστα και τμήματα της καραβανόστρατας. Κάτω από την κεντρική κάμαρα υπάρχει κουδούνι κρεμασμένο, που ειδοποιούσε άλλοτε για τον κίνδυνο τους διαβάτες όταν φυσούσε πολύς αέρας.

Οι μαθητές/ μαθήτριες και οι συνοδοί τους δεν χόρταιναν να θαυμάζουν το τοξωτό γεφύρι, να το περιεργάζονται και να απευθύνουν ερωτήσεις στους καθηγητές της παιδαγωγικής ομάδας του ΚΠΕ Γρεβενών που τους συνόδευαν στην εργασία πεδίου. Όταν τελείωσαν τη μελέτη συμπλήρωσαν τα φύλλα εργασίας και μετά από 2 ώρες περίπου επέστρεψαν στην πόλη των Γρεβενών.

Ακολούθησε μεσημεριανό φαγητό και μια μικρή ξενάγηση στην πόλη των Γρεβενών. Τα Γρεβενά είναι η «Πατρίδα» των αρχαιότερων (3.000.000 και πλέον ετών) και μεγαλύτερων στον κόσμο προϊστορικών ελεφάντων και τα ίχνη τους «στριμώχτηκαν» στο πρώην κοινοτικό κατάστημα Μηλιάς. Η επίσκεψη στο Μουσείο έδωσε στους μαθητές/τριες και στους συνοδούς τους την ευκαιρία να γνωρίσουν ευρήματα εξαιρετικά σημαντικά για την έρευνα, καθώς παρέχουν μοναδικά στοιχεία για την εξέλιξη, την παλαιοβιολογία και την εξέλιξη του συγκεκριμένου είδους, σε παγκόσμια κλίμακα. «Οι χαυλιόδοντες του μαστόδοντα, μήκους σχεδόν πέντε μέτρων, αποτελούν τους μεγαλύτερους που έχουν βρεθεί στον κόσμο. Ο εντοπισμός της κάτω γνάθου και μεγάλου μέρους του σκελετού του ζώου καθιστά το εύρημα εξαιρετικά σημαντικό για την έρευνα, καθώς παρέχει μοναδικά στοιχεία για την εξέλιξη, την παλαιοβιολογία και την εξέλιξη του συγκεκριμένου είδους, σε παγκόσμια κλίμακα.

Δίνει τη δυνατότητα υπολογισμού τόσο του ύψους του μαστόδοντα (3 μέτρα, περίπου, στο ύψος του ώμου) όσο και του βάρους του (6 τόνοι περίπου). Πρόκειται για αρσενικό ζώο, η βιολογική ηλικία του οποίου, όπως προκύπτει από τα δόντια της γνάθου, υπολογίζεται μεταξύ 25 και 30 χρόνων. Η γεωλογική ηλικία του υπολογίζεται στα 2,5-3 εκατ. χρόνια», υποστηρίζει η επικεφαλής τα τελευταία 17 χρόνια της ανασκαφής επίκουρη καθηγήτρια του ΑΠΘ Ευαγγελία Τσουκαλά. Άλλα ζώα της εποχής εκείνης που συνόδευαν τον γίγαντα ήταν ρινόκεροι, τάπιροι (συγγενείς των ρινόκερων με κολοβή προβοσκίδα), ένα τεράστιο αιλουροειδές, ο μαχαιρόδοντας, αρκούδες, ιππάρια (μικρόσωμα άλογα με τρία δάκτυλα στα πόδια τους), γαζέλες, ελάφια, αγριόχοιροι και ένας άλλος μαστόδοντας (Αnancus).

Οι Ολλανδοί Ντικ Μολ (επιστημονικός συνεργάτης στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Ρότερνταμ και της Οβέρνιε Γαλλίας, μέλος της παγκόσμιας επιτροπής των προβοσκιδωτών) και Βίλι Βαν Λόκχεμ (συνεργάτης του που εξειδικεύεται στα αιλουροειδή) πήραν μέρος στις ανασκαφές του περασμένου καλοκαιριού και τόνισαν το διεθνές ενδιαφέρον για την περιοχή.
Οι παλαιοντολογικές αποκαλύψεις στην περιοχή άρχισαν να γίνονται το 1997 όταν από την ομάδα ανασκαφών ανακαλύφθηκε το πρώτο ζευγάρι χαυλιοδόντων εντυπωσιακού μεγέθους (μήκους 4,39 μ.), οι οποίοι ήταν οι μεγαλύτεροι του συγκεκριμένου είδους που βρέθηκαν στην Ελλάδα, στην Ευρώπη και πιθανόν στον κόσμο, σύμφωνα με το βιβλίο των ρεκόρ Γκίνες.

Η έρευνα έφερε στο φως την κάτω γνάθο του ζώου, από τις πληρέστερες του είδους στην Ευρώπη, καθώς και οστά από τον υπόλοιπο σκελετό του. Τα νέα ευρήματα, που ανακαλύφθηκαν το περασμένο καλοκαίρι, καθιστούν επιτακτική την ανάγκη για την ίδρυση ενός πολυδύναμου κέντρου και μουσείου παλαιοντολογίας στην περιοχή, με απώτερο στόχο την οικονομική και τουριστική της ανάπτυξη αλλά και την προώθηση της έρευνας

Μοναδικά ευρήματα φέρνουν διαχρονικά στο φως την προϊστορία των Γρεβενών. Πρώτα ο γίγαντας των Αμπελιών 200.000 ετών, δηλαδή ένας ελέφαντας θερμών κλιμάτων, του είδους Elephas (Paleoloxodon) antiquus, με ύψος στους ώμους στα 4 μέτρα, μεσήλικας (40 περίπου χρονών) με χαρακτηριστικούς ευθείς χαυλιόδοντες, σε αντίθεση με τα τριχωτά μαμούθ Mammuthus primigenius των παγετωδών περιόδων που είχαν καμπύλους χαυλιόδοντες.

Ακολούθως οι γίγαντες της Μηλιάς 3.000.000 ετών, δηλαδή τεράστιοι μαστόδοντες (προβοσκιδωτά, πρόγονοι των σημερινών ελεφάντων), με ύψος 3,5 μέτρα και βάρος 6,5 τόνους, που είχαν χαυλιόδοντες και στα δύο σαγόνια: μεγαλύτερους στο πάνω και πολύ μικρούς στο κάτω- χαρακτηριστικό που εξέλειψε με την εξέλιξη. Οι μαστόδοντες μαζί με άλλα ζώα δείχνουν την εικόνα του παρελθόντος της περιοχής που ήταν πολύ διαφορετική από τη σημερινή: το παλαιοπεριβάλλον περιελάμβανε αχανείς εκτάσεις σαβάνας με πλούσια και πυκνά δάση όπου διαδραματίζονταν σκηνές που εμπνέουν κίνδυνο.

Μεγάλα σαρκοφάγα αιλουροειδή με τεράστιους πριονωτούς κυνόδοντες (μαχαιρόδοντες), αρκούδες, λύγκες, αγριοθήρια κυνηγούσαν τα φυτοφάγα, μεταξύ των οποίων ρινόκεροι, ιππάρια (μικρόσωμα άλογα με τρία δάκτυλα στα πόδια τους, ενώ τα σημερινά έχουν ένα δάκτυλο), τάπιροι (συγγενείς με τους ρινόκερους με κολοβή προβοσκίδα), βοοειδή, ελαφοειδή και αγριόχοιροι που περιπλανιόταν στην περιοχή πριν 3.000.000 χρόνια. Οι μαστόδοντες της Μηλιάς ανήκουν στο είδος Mammut borsoni που συγγενεύει με το αντίστοιχο αμερικανικό Mammut americanum πήραν το όνομά τους επειδή στα δόντια τους είχαν διάσπαρτα φύματα που μοιάζουν με μαστάρια για να αλέθουν την τροφή τους, σε αντίθεση με τους ελέφαντες και τα μαμούθ, που είναι πολύ νεότερα και έχουν στα μεγάλα δόντια τους πλατιά ελάσματα.

Εδώ και 17 χρόνια πραγματοποιούνται συστηματικές παλαιοντολογι­κές έρευνες και ανασκαφές από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονί­κης, Τμήμα Γεωλογίας, από ομάδα φοιτητών και συνεργατών με επικεφαλής την Επικ. Καθηγ. Ευαγγελία Τσουκαλά, πρώτα στη θέση «Αμπέλια» (στις παρυφές της πόλης των Γρεβενών) και ακολούθως στη Μηλιά και στον Πρίπορο του Αγίου Γεωργίου του Δήμου Ηρακλεωτών (από το 1996, μετά από πληροφορίες των Δημήτρη Ζησόπουλου και Θανάση Δεληβού αντίστοιχα).

Το 1997, από την ομάδα ανασκαφών ανακαλύφθηκε το πρώτο ζευγάρι χαυλιοδόντων εντυπωσιακού μεγέθους (μήκους 4,39μ.), οι οποίοι ήταν οι μεγαλύτεροι του συγκεκριμένου είδους που βρέθηκαν στην Ελλάδα, στην Ευρώπη και πιθανόν στον κόσμο, σύμφωνα με στοιχεία από το βιβλίο των ρεκόρ Γκίνες. Η συνέχιση της έρευνας έφερε στο φως την κάτω γνάθο του ζώου, από τις πληρέστερες του είδους στην Ευρώπη, καθώς και οστά από τον υπόλοιπο σκελετό του.

Το 2007, τα λείψανα ενός ακόμα απολιθωμένου ζώου υπερτόνισαν το διεθνές κυρίως ενδιαφέρον της περιοχής για τη σπουδαιότητα της περιοχής της Μηλιάς. Οι χαυλιόδοντες του ζώου, μήκους πέντε μέτρων, αποτελούν, χωρίς αμφιβολία τους μεγαλύτερους που έχουν βρεθεί στον κόσμο, ενώ ο εντοπισμός της κάτω γνάθου και μεγάλου μέρους του σκελετού του ζώου καθιστά το εύρημα εξαιρετικά σημαντικό για την έρευνα, καθώς παρέχει μοναδικά στοιχεία για την εξέλιξη, την παλαιοβιολογία και την εξέλιξη του συγκεκριμένου είδους, σε παγκόσμια κλίμακα.

Τα αποτελέσματα των ανασκαφών παρέχουν εξαιρετικά σημαντικές πληροφορίες για το γεωλογικό παρελθόν της περιοχής, για τα είδη που την κατοικούσαν, για την καταγωγή και εξέλιξή τους, για το περιβάλλον στο οποίο ζούσαν, για τις κλιματικές συνθήκες που προτιμούσαν και για τη γεωγραφική τους εξάπλωση. Η μελέτη των ευρημάτων εμπλουτίζουν τις γνώσεις για το περιβάλλον του ελλαδικού χώρου, αλλά και την εξέλιξη ειδών όπως τα προβοσκιδωτά, δίνοντας νέα διάσταση στη σύνθετη εικόνα της Φυσικής Ιστορίας τόσο της περιοχής, όσο και της ΝΑ Ευρώπης. http://www.grevena.gr/perivallon/index.php?option=com_content&task=view&id=157

Μια εκπαιδευτική επίσκεψη διαφορετική. Μια επαφή με τα ποτάμια των Γρεβενών, τα τοξωτά γεφύρια αλλά και γνωριμία με την ιστορία σε βάθος χρόνου. Το γεωλογικό παρελθόν τόσο άγνωστο για το μεγαλύτερο ποσοστό των Ελλήνων ενώ είναι γνωστό σε πολλούς επισκέπτες από άλλες χώρες. Δεν περιμένουμε μέσα από την περιβαλλοντική εκπαίδευση να γίνουν οι μεγάλες ανατροπές. Θέλουμε όμως οι σημερινοί μαθητές και αυριανοί πολίτες να μη περάσουν ανυποψίαστοι στον κόσμο των μεγάλων.

Η Διευθύντρια του 1ου Γυμνασίου

Αποστόλου Μαριάννα, Καθηγήτρια Γαλλικών