Για να θυμούνται οι παλιοί και να μαθαίνουν οι νεότεροι !!!
Ο Μάρτης/βραχιολάκι
Ο Μάρτης είναι ένα παμπάλαιο έθιμο και πιστεύεται ότι έχει τις ρίζες του στην Αρχαία Ελλάδα, στα Ελευσίνια Μυστήρια. Οι μύστες των Ελευσίνιων Μυστηρίων έδεναν μια κλωστή, την Κρόκη, στο δεξί τους χέρι και το αριστερό τους πόδι. Παντού στην Ελλάδα επικρατεί η συνήθεια να δένουμε στο αριστερό ή και στα δύο χέρια λίγο πιο πάνω από τον καρπό, ένα βραχιολάκι από κόκκινη και λευκή κλωστή.
Από τη 1η Μάρτη ως τις 31,την τελευταία μέρα του Φλεβάρη τα παιδιά στην Κρηνίτσα φοράνε στον καρπό του χεριού τους το βραχιολάκι, φτιαγμένο από στριμμένη άσπρη και κόκκινη κλωστή, τον «Μάρτη» για να το βάλουν σε ένα δένδρο μόλις δουν χελιδόνι να το πάρει και να στήσει τη φωλιά του. Στην Κρηνίτσα ο Μάρτης έμπαινε και στο λαιμό με μια δεκάρα περασμένη στο δίχρωμο στριμμένο κοκκινόασπρο σχοινάκι. Του λαιμού ο Μάρτης προορίζονταν για το αρνί της Πασχαλιάς. Μάρτη φοράμε και στο δεξί πόδι για να μην σκοντάφτουμε και όταν συναντήσουμε χελώνα τον βγάζουμε και της το χαρίζουμε.
Σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση, ο «Μάρτης» προστατεύει τα πρόσωπα των παιδιών από τον πρώτο ήλιο της Άνοιξης, για να μην καούν. Είναι ένα έθιμο πανάρχαιο, ή όμοιο με πανάρχαια έθιμα σύμφωνα με το οποίο τα μικρά παιδιά, προστατεύονται είτε από ασθένειες γενικά ή «για να μην τα κάψει ο ήλιος» / για να «μην τα μαυρίζει ο ήλιος» ή για να «μην τα πιάνει το μάτι». Συμβολικά το λευκό και το κόκκινο χρώμα στη δεισιδαιμονία το φοράμε για να αποτρέψουμε κάποιο κακό. Αυτό μνημονεύεται και από τους αρχαίους συγγραφείς τον Αρτεμίδωρο στα «Ονειροκριτικά», τον Βιργίλιο στα «Βουκολικά» που αναφέρει πολύχρωμους μίτους περιδεμένους τρεις φορές σε εικόνα ερωμένου για να τον σαγηνέψουμε. Ο Πετρώνιος επίσης αναφέρει όμοιες μαγγανείες, όπου δένουμε πολύχρωμο στήμονα στον τράχηλο.
Οι Βυζαντινοί αναφέρουν τη χρήση βαμμένης κλωστής κατά της βασκανίας. Το ασπροκόκκινο βραχιολάκι στην Κρηνίτσα το έβγαζαν και το κρεμούσαν στο πιο ψηλό κλαδί των δένδρων που ήταν κοντά στα σπίτια με τις χελιδονοφωλιές, διότι ο Μάρτιος είναι ο μήνας της εαρινής μετανάστευσης πτηνών από την Αφρικανική ήπειρο στην Ελλάδα και στα Βαλκάνια. Στη λαογραφία αναφέρεται πως τα παιδιά πρέπει να σέβονται, να αγαπούν και να μην πειράζουν τα χελιδόνια, επειδή είναι «οικόσιτα» πτηνά και χτίζουν τις φωλιές τους στους τοίχους των σπιτιών, είναι χρήσιμα για να τρώνε τα έντομα, κυρίως κουνούπια, που ήταν βλαβερά για τον άνθρωπο. Ένα ασθενές χελιδόνι όταν δει κόκκινο χρώμα, το αποφεύγει και δεν πλησιάζει, αντιθέτως το υγιές χελιδόνι μαζεύει την ασπροκόκκινη κλωστή που τη βρίσκει στο ψηλό κλαδί του δένδρου και τη μεταφέρει στη φωλιά του για να αποτρέψει τη χρήση της από τον ασθενή εισβολέα και να κλωσήσει τα υγιή αυγά του.
Η Τσικνοπέμπτη
Είναι γιορτή της ορθόδοξης παράδοσης στην οποία καταναλώνονται μεγάλες ποσότητες κρέατος. Λαμβάνει χώρα ημέρα Πέμπτη, της δεύτερης εβδομάδας των Αποκριών, της καλούμενης Κρεατινής. Πραγματοποιείται κάποιες ημέρες πριν από την έναρξη της μεγάλης νηστείας της Σαρακοστής. Προηγείται της Κρεατινής η πρώτη κατά σειρά εβδομάδα, η Προφωνή, και ακολουθεί η τρίτη εβδομάδα της Τυροφάγου.
Τα αποκριάτικα έθιμα ανά την Ελλάδα, συνδέονται άλλοτε με την ιστορία και τους θρύλους της περιοχής και άλλοτε πάλι αποτελούν απλώς μια αφορμή διαφυγής από την καθημερινότητα. Σε αρκετά μέρη και γεωγραφικά διαμερίσματα της χώρας, σώζονται έθιμα και παραδόσεις που μεταφέρονται αναλλοίωτα από γενιά σε γενιά μέχρι και τις μέρες μας, έθιμα Διονυσιακού χαρακτήρα, αρχαιοελληνικής προέλευσης, με παγανιστικές επιρροές, τις περισσότερες φορές έντονα σκωπτικά και με σατυρική διάθεση.
Η προετοιμασία σε αρκετές περιπτώσεις ξεκινάει μόλις ανοίγει το Τριώδιο, ενώ κορυφώνεται πάντοτε την τελευταία Κυριακή των Αποκριών, όπου σε κάθε περιοχή στήνεται μεγάλο γλέντι που διαρκεί μέχρι το πρωί της Καθαρής Δευτέρας. Σύμφωνα με τον πατέρα της ελληνικής λαογραφίας, Νικόλαο Πολίτη, τα αποκριάτικα έθιμα έχουν τις ρίζες τους στα Λουπερκάλια των αρχαίων Ρωμαίων, που άρχιζαν στις 15 Φεβρουαρίου και γιόρταζαν τη γονιμότητα της γης και των ζώων κατά τη διάρκεια των οποίων, οι άνθρωποι μεταμφιέζονταν, χόρευαν, τραγουδούσαν πίνοντας κρασί και το κέφι έφτανε στο κατακόρυφο.
Οι Απόκριες
Έτσι ονομάζονται οι τρεις εβδομάδες πριν από την Καθαρά Δευτέρα οπότε και αρχίζει η Μεγάλη Σαρακοστή. Ταυτίζονται με την περίοδο του Τριωδίου, μια κινητή περίοδο στην Χριστιανική παράδοση από την Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου μέχρι την Κυριακή της Τυροφάγου ή Τυρινής. Η πρώτη εβδομάδα των Αποκριών που τελειώνει την Κυριακή του Ασώτου, λέγεται και Προφωνή, επειδή παλιά προφωνούσαν, δηλαδή διαλαλούσαν ότι άρχιζαν οι Απόκριες. Η δεύτερη εβδομάδα λέγεται Κρεατινή ή της Κρεοφάγου, επειδή έτρωγαν κρέας και δεν νήστευαν ούτε την Τετάρτη ή την Παρασκευή. Η εβδομάδα αυτή γιορτάζεται με γλέντια και φαγοπότια χωρίς κανένα θρησκευτικό περιορισμό. Η Κυριακή της εβδομάδας αυτής, η Κυριακή της Απόκρεω ονομάστηκε έτσι, επειδή συνηθίζεται να μην τρώνε κρέας οι Χριστιανοί, δηλαδή «να απέχουν από το κρέας». Η τρίτη εβδομάδα λέγεται Τυρινή ή της Τυροφάγου, επειδή έτρωγαν γαλακτοκομικά προϊόντα σαν ενδιάμεση κατάσταση μεταξύ κρεοφαγίας και νηστείας, για να προετοιμαστούν σιγά – σιγά για τη νηστεία της Σαρακοστής.
Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή
Η Σαρακοστή είναι χριστιανική χρονική περίοδος νηστείας. Είναι η αρχαιότερη από τις μεγάλες νηστείες της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Καθιερώθηκε τον 4ο αιώνα. Αρχικά διαρκούσε έξι εβδομάδες ενώ αργότερα προστέθηκε και η έβδομη εβδομάδα. Ονομάζεται “Σαρακοστή” γιατί περιλαμβάνει σαράντα ημέρες νηστείας. Τα Λουπερκάλια γιορτάζονταν σε πολλές πόλεις της Ιταλίας και της Γαλατίας, ο Λούπερκους στην ελληνική μυθολογία ταυτίζεται με τον Πάνα. Ο Πάνας ήταν ανθρωπόμορφη και δευτερεύουσα θεότητα και συνυφασμένη με την «πανίδα» της Φύσης, (άνθρωποι και ζώα) σε μια αμφίδρομη σχέση προστασίας, αλλά και προσωποποίηση της γενετικής δύναμης της ζωής. Ο Πάνας «Θεός τραγοπόδαρος», ήταν προστάτης των κτηνοτρόφων, κυνηγών αλλά και των αλιέων με μόνιμη διαμονή σε χώρους της φύσης (όρη, δάση, σπήλαια, κοιλάδες, ρεματιές κλπ). Ο Παν ήταν ο σύντροφος των Νυμφών και εραστής κάθε νέας ή νέου που πλησίαζε τον χώρο του, δηλαδή την Φύση. Αγαπούσε τη φυσική υπαίθρια ζωή και περνούσε ώρες ατέλειωτες παίζοντας με τον ποιμενικό του αυλό, την σύριγγα. Τα αποκριάτικα έθιμα σε όλη την Ελλάδα, συνδέονται άλλοτε με την ιστορία και τους θρύλους της περιοχής και άλλοτε πάλι αποτελούν απλώς μια αφορμή διαφυγής από την καθημερινότητα.
Η Εκκλησία μας προσπάθησε να σβήσει τα κατάλοιπα αυτών των ειδωλολατρικών εκδηλώσεων καθιερώνοντας μια γιορτή που την ονόμασε Αποκριά. Καθιερώθηκε ως προετοιμασία για τη νηστεία της Λαμπρής. Όμως αν και πέρασαν αιώνες η Αποκριά κράτησε τον εύθυμο και γιορταστικό χαρακτήρα της. Είναι μια χαρούμενη ανάπαυλα στη μονότονη, χειμωνιάτικη αγροτική και κτηνοτροφική ζωή. Και τούτο γιατί σήμαινε ατέλειωτο γλέντι, πολυφαγία, μασκάρεμα, αστεία, αθυροστομία και γενικά κέφι και σάτιρα.
Το έθιμο της Συγχώρεσης
Στην Κρηνίτσα, πριν την Καθαρά Δευτέρα, την Κυριακή το βράδυ ο κόσμος ξεκινά τις επισκέψεις στα σπίτια συγγενών η και πολύ κοντινών φίλων. Πάντα ο μικρότερος πηγαίνει στον μεγαλύτερο. Στο σπίτι που θα πάει ο καθένας, θα βρει το τραπέζι να είναι στρωμένο με κάθε είδους λιχουδιές. Πριν ξεκινήσει το φαγοπότι γεμίζουν τα ποτήρια με κρασί, τσουγκρίζουν και λένε «όλα ξεχασμένα κι από τον Θεό συγχωρεμένα»! Το βράδυ της τελευταίας Κυριακής, εκείνα τα χρόνια, οι οικογένειες μαζεύονταν σε φιλικά ή συγγενικά σπίτια με τα φαγητά τους. Έστρωναν τραπέζι με τυρόπιτες, κότες και άφθονο κρασί. Άρχιζε το φαγοπότι με ευχές, αστεία, τραγούδια κι ύστερα χορό. Στο τέλος οι μικρότεροι φιλούν το χέρι για να ζητήσουν συγχώρεση και παίρνουν φιλοδώρημα. Είναι ένα έθιμο το οποίο δίνει την ευκαιρία να ξανά-σμίξουν και να μονιάσουν οι άνθρωποι. Έτσι μπορούμε να αρχίσουμε την Σαρακοστή με θερμή και ελαφριά καρδιά!!!
Η Καθαρά Δευτέρα
Μέρα που ξεκινά η Σαρακοστή για την Ορθόδοξη εκκλησία, ενώ ταυτόχρονα σημαίνει το τέλος των Απόκρεω. Η Καθαρά Δευτέρα ονομάστηκε έτσι γιατί οι Χριστιανοί “καθαρίζονταν” πνευματικά και σωματικά. Είναι μέρα νηστείας αλλά και μέρα αργίας για τους Χριστιανούς. Η νηστεία διαρκεί για 40 μέρες, όσες ήταν και οι μέρες νηστείας του Χριστού στην έρημο. Την Καθαρά Δευτέρα συνηθίζεται να τρώγεται λαγάνα (άζυμο ψωμί που παρασκευάζεται μόνο εκείνη τη μέρα), ταραμάς και άλλα νηστίσιμα φαγώσιμα, κυρίως λαχανικά, όπως και φασολάδα χωρίς λάδι. Επίσης συνηθίζεται το πέταγμα χαρταετού.
Στην Κρηνίτσα τα νηστίσιμα εδέσματα έχουν την τιμητική τους και παλιότερα προ covid 19 διοργανώναμε εκδηλώσεις του «μασκαρέματος», της μεταμφίεσης, της ψυχαγωγίας και του γλεντιού, που έχουν τις ρίζες στις «Διονυσιακές γιορτές» των Ελλήνων, όπου οι άνθρωποι μεταμφιέζονταν, χόρευαν, τραγουδούσαν έπιναν κρασί και το κέφι κορυφωνόταν προς τιμή του Διόνυσου. Στα Καραγκουνοχώρια συνηθίζεται ακόμα και σήμερα ο Καραγκούνικος γάμος. Αναπαράσταση προξενιού και γάμου. Σκηνές που προκαλούσαν γέλιο με το πηγαινέλα των προξενητάδων στους υποψήφιους συμπέθερους, η κουβέντα για την προίκα, τα τελειώματα με την αλλαγή των δακτυλιδιών, οι προετοιμασίες για το γάμο, το «μπαρμπέρισμα του γαμπρού», η τελετή του γάμου με μασκαρεμένο παπά και φυσικά το γλέντι με τα κλαρίνα και τα επακόλουθα της πρώτης γαμήλιας νύχτας του ζευγαριού. Τελειώνει η μέρα αυτή με το πέταγμα του χαρταετού άφθονο φαγοπότι και χορό, καθώς τις Αποκριές χορεύουν κι οι γριές συνοδεία δημοτικής ορχήστρας.
Η Αρκούδα
Η περιφορά αρκούδας ήταν έθιμο παλιό, στις μέρες μας ντύνεται κάποιος που κάνει την αρκούδα και ο αρκουδιάρης με το νταούλι ή ντέφι παίζει για να χορέψει η αρκούδα. Η αρκούδα ήταν δεμένη με αλυσίδα από τη μύτη ή τα χείλια της και χόρευε ή έκανε μιμητικές κινήσεις. Το έθιμο αυτό στις μέρες μας αναβιώνει με μασκαρεμένη αρκούδα και όχι αληθινή.
Γαϊτανάκι
Είναι τεχνικό χορευτικό παιχνίδι με πανάρχαιες ρίζες. Χορεύεται συνήθως από αγόρια και κορίτσια που πλέκουν κορδέλες (γαϊτάνια) σε ένα ξύλινο κοντάρι με τη συνοδεία μουσικής. Ο επικεφαλής της παρέας με μια σφυρίχτρα δίνει το παράγγελμα για πλέξιμο και ξετύλιγμα. Χορεύεται στις πλατείες και σε κοινόχρηστους γενικά χώρους. Κατά τη διάρκεια της τελευταίας εβδομάδας, συναντά κανείς στους δρόμους της Κρηνίτσας λίγους σήμερα, παλιότερα περισσότερους μεταμφιεσμένους που αντάλλασσαν επισκέψεις σε συγγενικά και φιλικά σπίτια, χορεύουν, αστειεύονται και σατιρίζουν. Παλιότερα βάφονταν με μπογιές, κρεμούσαν πάνω τους κουδούνια, έβαζαν στο κεφάλι τους μαντήλες και κρατούσαν στα χέρια τους για τους περίεργους κάλτσες με λιχνισμένη στάχτη, σα θυμιατό. Το σκηνικό αυτό το συμπλήρωναν οι οργανοπαίχτες σκορπίζοντας άφθονο κέφι στις γειτονιές, στις πλατείες και τα βράδια στις ταβέρνες.
Κούλουμα
Είναι πανελλήνιο έθιμο και συμβολίζει το τέλος του χειμώνα και την αρχή της άνοιξης. Χαρακτηρίζεται από την ομαδική έξοδο προς την εξοχή, φαγοπότι με νηστήσιμα εδέσματα φασολάδα, λαγάνα, ελιές, χαλβά και το πέταγμα του χαρταετού. Σαρακοστιανά εδέσματα σερβίρονται και στις μέρες μας. Σήμερα η αποκριά με παρέλαση αρμάτων και μεταμφιεσμένων, φανταχτερές στολές, πάρτι μασκέ κ.ά. είναι φαντασμαγορικό θέαμα !! Εκείνα τα χρόνια η Αποκριά είχε έναν καθολικό, αυθόρμητο, γνήσιο και απλό χαρακτήρα. Μικροί, μεγάλοι, μασκαρεμένοι κι αμασκάρευτοι, χαίρονταν, τραγουδούσαν, σατίριζαν, διασκέδαζαν με την καρδιά τους. Οι γιορτές αυτές έρχονται να χαλαρώσουν τον άνθρωπο από την καθημερινότητα και να του θυμίσουν τις παραδόσεις του.
Καλές Απόκριες!!! και Καλη Σαρακοστή !!!
