Νεοελληνική Γλώσσα, Γ΄ Λυκείου (Σχέδιο Μαθήματος) – Γενικό Λύκειο Νάξου "Μανώλης Γλέζος"

Σχέδιο μαθήματος[1]

Μάθημα: Νεοελληνική Γλώσσα

Τάξη: Γ΄ Λυκείου

Διδακτική ενότητα: Η πειθώ στη διαφήμιση (σχολικό βιβλίο σσ. 50-61)

Χρόνος: 2 διδακτικές ώρες

Διδάσκων: Γατσωτής Παναγιώτης (ΠΕ02)

Σκοποί και στόχοι:

α) Γενικοί σκοποί του μαθήματος της Νεοελληνικής Γλώσσας στο Λύκειο:

Οι μαθητές:[2]

Να κατακτήσουν το βασικό όργανο επικοινωνίας της γλωσσικής τους κοινότητας, ώστε να αναπτυχθούν διανοητικά, συναισθηματικά και κοινωνικά, αποκτώντας τις απαραίτητες για την ηλικία τους γνώσεις της λειτουργίας του γλωσσικού συστήματος και χρησιμοποιώντας με επάρκεια και συνείδηση τον λόγο (προφορικό και γραπτό) στις διάφορες επικοινωνιακές περιστάσεις.
Να συνειδητοποιήσουν την σημασία του λόγου για την συμμετοχή στην κοινωνική ζωή, ώστε να μετέχουν στα κοινά είτε ως πομποί είτε ως δέκτες του λόγου με κριτική και υπεύθυνη στάση.
Να εκτιμήσουν την σημασία της γλώσσας ως βασικού φορέα της έκφρασης και του πολιτισμού κάθε λαού.
Να επισημάνουν τις δομές και τις ιδιαιτερότητες της εθνικής τους γλώσσας, συνειδητοποιώντας την πολιτισμική τους παράδοση.
Να μάθουν να εκτιμούν και να σέβονται την γλώσσα κάθε λαού ως βασικό στοιχείο του πολιτισμού του, προετοιμαζόμενοι να ζήσουν ως πολίτες σε μια πολυπολιτισμική Ευρώπη.

β) Στόχοι διδασκαλίας στη θεματική ενότητα «Πειθώ» της Έκθεσης-Έκφρασης στην Γ΄ Λυκείου:[3]

Οι μαθητές:

Να ασκηθούν στη λογική χρήση της γλώσσας και να αποκτήσουν την ικανότητα να πείθουν, όταν το επιβάλλει η περίσταση.
Να αντιληφθούν ότι η αλήθεια δεν είναι αυταπόδεικτη, και να εξοικειωθούν με τις λογικές μεθόδους που χρησιμοποιούνται για την συστηματική αναζήτηση και ανεύρεσή της.
Να χρησιμοποιούν αποτελεσματικά, κάθε φορά που έχουν προσεγγίσει μια συγκεκριμένη αλήθεια, τους κατάλληλους τρόπους και τα κατάλληλα μέσα πειθούς, για να παρουσιάσουν πειστικά στο δέκτη την αλήθεια αυτή.
Να αποκτήσουν την ικανότητα να διακρίνουν τις στρατηγικές της πειθούς. Συγκεκριμένα, να αντιλαμβάνονται αν η πειθώ χρησιμοποιείται για να αποδείξει την αλήθεια ή για να την παραποιήσει.
Να αποκτήσουν την ικανότητα να ελέγχουν τα επιχειρήματα, τόσο τα δικά τους όσο και των άλλων, έτσι ώστε να αποφεύγουν τις λογικές παγίδες.
Να αντιληφθούν ότι: α) η πειθώ είναι μια πρόσκληση για επικοινωνία με στόχο την ανεύρεση της αλήθειας και την άρση των διαφωνιών, β) ότι πρέπει ο πομπός και ο δέκτης να διαλέγονται χωρίς προκαταλήψεις και να σέβονται το δικαίωμα του άλλου να διαφωνεί και να αποφασίζει ελεύθερα.
Να έρθουν σε επαφή με τις ποικίλες μορφές της πειθούς, όπως χαρακτηρίζονται στα διάφορα είδη λόγου, και να γνωρίσουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους. Να αντιληφθούν έτσι ότι η πειθώ, με την εμβέλεια που παρουσιάζει και την επίδραση που ασκεί σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο, αποτελεί δύναμη γι΄ αυτόν που κατέχει τις τεχνικές της.
Να προβληματιστούν σχετικά με την ηθική της πειθούς και να συνειδητοποιήσουν ότι, εφόσον η πειθώ αποτελεί μεγάλη δύναμη, πρέπει να στηρίζεται σε ένα σύστημα ηθικής με βάση την αλήθεια.

γ) Στόχοι διδασκαλίας στη διδακτική ενότητα «Η πειθώ στη διαφήμιση»:[4]

γ1) Γνωστικοί στόχοι:

Να είναι σε θέση οι μαθητές στο τέλος του διδακτικού δίωρου:

Να παρουσιάζουν προφορικά ή γραπτά:

1.1.τις επιδιώξεις («προϋποθέσεις»)[5] και τα μέσα/τεχνικές[6] της «αποτελεσματικής» διαφήμισης·

1.2.τις συνέπειες των διαφημίσεων:

1.3.1. αρνητικές (αποπροσανατολιστικές, παραπλανητικές ή/και αθέμιτες[7]) και

1.3.1. θετικές[8].

1.3.τρόπους προστασίας του καταναλωτή σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο.[9]

γ2) Στόχοι δεξιοτήτων (διαδικαστικοί):

Να καλλιεργήσουν την προφορική και γραπτή έκφρασή τους χρησιμοποιώντας τεκμηριωμένη επιχειρηματολογία.
Να συνεργαστούν στο πλαίσιο ομάδων εργασίας.

γ3) Αξιακοί στόχοι (στάσεων):

Να ευαισθητοποιηθούν, ως αυριανοί υπεύθυνοι πολίτες, απέναντι στις αρνητικές συνέπειες της διαφήμισης και σε ζητήματα προστασίας του καταναλωτή.

Μέσα και υλικά διδασκαλίας: κείμενο και εικόνες σχολικού βιβλίου, ό.π., σσ. 50-61, σύνδεση με το Διαδίκτυο, υπολογιστής, βιντεοπροβολέας.

Πορεία διδασκαλίας κατά βήματα:

1η διδακτική ώρα:

Βήμα 1: Σύνδεση με τα προηγούμενα (τρόποι και μέσα πειθούς) και με τα επόμενα (μορφές πειθούς: στη διαφήμιση, στον δικανικό, πολιτικό και επιστημονικό λόγο), θέση των στόχων (σχεδιάγραμμα στον πίνακα με τα βασικά σημεία)[10].

Μέθοδος: αφήγηση, επίδειξη. Μορφή: μονολογική. Χρόνος: 5΄

Βήμα 2: Καλούνται οι μαθητές, με αφετηρία το σχεδιάγραμμα, να απαντήσουν στις λανθάνουσες ερωτήσεις: «Τι επιδιώκουν οι διαφημίσεις;», «Ποια μέσα και τεχνικές χρησιμοποιούν;», «Ποιες είναι οι συνέπειες, θετικές και αρνητικές, των διαφημίσεων;», «Πώς μπορούν να προστατευθούν οι καταναλωτές, ατομικά και συλλογικά;». Ο καθηγητής εμβαθύνει την συζήτηση με τις κατάλληλες παρεμβάσεις όταν χρειάζεται.

Μέθοδος: κατευθυνόμενος διάλογος, ιδεοθύελλα, συζήτηση. Μορφή: διαλογική και διερευνητική (πρώτες μαθητικές απαντήσεις στα ερωτήματα). Χρόνος: 20΄

Βήμα 3:

Επεξεργασία του υλικού του βιβλίου: Ανάγνωση, από έναν εθελοντή μαθητή-τρια του κειμένου στις σσ. 58-59 του σχολικού βιβλίου. Δίνεται χρόνος 5΄, για να κρατήσουν σημειώσεις οι μαθητές, προκειμένου, στη συνέχεια, να απαντήσουν προφορικά στη σχετική ερώτηση (σχολικό βιβλίο, σ. 58). Ανακοινώνονται στην ολομέλεια δύο ή τρεις μαθητικές απαντήσεις και αξιολογούνται. Ο καθηγητής εμβαθύνει την συζήτηση με τις κατάλληλες παρεμβάσεις όταν χρειάζεται.

Μέθοδος: Κατευθυνόμενος διάλογος, συζήτηση. Μορφή: διαλογική και διερευνητική (σημειώσεις, παρουσίαση). Χρόνος: 20΄

Βήμα 4:

Ο καθηγητής ζητεί από έναν εθελοντή μαθητή-τρια να συνοψίσει / ανακεφαλαιώσει τα βασικά σημεία του μαθήματος, συμπληρώνοντας προφορικά το σχεδιάγραμμα που είχε αναγραφεί στον πίνακα στην αρχή της ώρας. Αν χρειαστεί, παρεμβαίνουν επικουρικά και άλλοι εθελοντές μαθητές-τριες.

Μέθοδος: κατευθυνόμενος διάλογος. Μορφή: διαλογική. Χρόνος 5΄. Κλείνει η 1η διδακτική ώρα.

2η διδακτική ώρα:

Βήμα 1:

Με παρότρυνση του καθηγητή οι μαθητές χωρίζονται σε 5 ομάδες των 5 ατόμων η κάθε μία. Από κάθε ομάδα ζητείται να κατασκευάσει[11] μία διαφήμιση για μία μουσική-ψυχαγωγική εκδήλωση της τάξης τους, η οποία –υποτίθεται ότι– θα γίνει προκειμένου να συγκεντρωθούν χρήματα για την πολυήμερη εκδρομή τους. Για την διαφήμισή τους πρέπει να επιλέξουν εικόνα και να συντάξουν ένα σύντομο κείμενο (περίπου 50 λέξεις), που θα περιλαμβάνει το πρόγραμμα της βραδιάς. Δίνεται χρόνος 10΄.

Κάθε ομάδα παρουσιάζει την επιλογή της στην ολομέλεια διά μέσου του εκπροσώπου (ενός από τα μέλη της) που επέλεξε. Οι υπόλοιπες ομάδες αξιολογούν την πρόταση με κριτήρια τις «προδιαγραφές» των διαφημίσεων, που παρουσιάστηκαν την προηγούμενη ώρα. Χρόνος 10΄

Μέθοδος: ομαδοσυνεργατική, συζήτηση. Μορφή: διερευνητική, διαλογική. Χρόνος 20΄.

Βήμα 2:

Προβάλλεται μέσω βιντεοπροβολέα μία διαφήμιση από τις «Διαφημίσεις που άφησαν εποχή» (βλ. http://www.youtube.com/watch?v=njg1PRO6JZc (προσπέλαση 8/11/2014).[12]

Στη συνέχεια αξιολογείται από τις μαθητικές ομάδες με κριτήρια:

τις «επιδιώξεις / προδιαγραφές» της
τα μέσα / τις τεχνικές της (αμφότερα παρουσιάστηκαν την 1η διδακτική ώρα).

Ο καθηγητής εμβαθύνει την συζήτηση με τις κατάλληλες παρεμβάσεις, όταν χρειάζεται, την συνδέει με τον θεωρητικό προβληματισμό της 1ης διδακτικής ώρας, και επιδιώκει, ιδιαίτερα, την έκφραση της κριτικής σκέψης των μαθητών.

Αν υπάρχει χρόνος και διάθεση μπορεί να προβληθεί άλλη μία διαφήμιση από τις επιλεγμένες, προκειμένου να συγκριθούν στοιχεία.

Μέθοδος: επίδειξη, ομαδοσυνεργατική, συζήτηση. Μορφή: μονολογική, διερευνητική, διαλογική. Χρόνος: 20΄.

Βήμα 3 (δραστηριότητα κλεισίματος):

Αν απομείνει χρόνος προβάλλεται το βίντεο με τίτλο «Οδηγός καταναλωτή: Πώς να αποφεύγετε τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές» http://www.youtube.com/watch?v=ttw_FckDIzA (προσπέλαση 8/11/2014). Σχετικά βίντεο βρίσκει κανείς με κλειδί την φράση «Δικαιώματα καταναλωτών» ή «Οδηγός καταναλωτή» κ.ά. συναφή.

Μέθοδος: επίδειξη. Μορφή: μονολογική. Χρόνος: 5΄-10΄

Εργασία για το σπίτι: Ο καθηγητής μπορεί να αναθέσει στους μαθητές να αξιολογήσουν μία γνωστή διαφήμιση της επιλογής τους, με βάση τα κριτήρια που επεξεργάστηκαν στην τάξη κατά το διδακτικό δίωρο, και να παρουσιάσουν προφορικά, με βάση τις σημειώσεις τους, την αξιολόγησή τους στην τάξη στο επόμενο μάθημα.

Αναφορές:

http://ebooks.edu.gr/new/books-pdf.php?course=DSGL-C130 (Διδακτικό πακέτο)
http://ebooks.edu.gr/new/tautotita.php?course=DSGL-C130 (Περιγραφή και στόχοι)
Γ2/104968/7-7-2014 Απόφαση Υ.ΠΑΙ.Θ. ΦΕΚ 1938 τ. Β΄ «Καθορισμός εξεταστέας – διδακτέας ύλης των πανελλαδικά εξεταζόμενων μαθημάτων της Γ΄ τάξης του Γενικού Λυκείου για το σχολικό έτος 2014-2015»
Έκθεση – Έκφραση για το Ενιαίο Λύκειο, αναθεωρημένη έκδοση Γ΄ τεύχος, Βιβλίο του καθηγητή, ΟΕΔΒ, Αθήνα 2004
Έκφραση – Έκθεση Τεύχος Γ΄ της Γ΄ τάξης Γενικού Λυκείου των Χ. Τσολάκη κ.ά., έκδοση 2014
Ματσαγγούρας, Ηλίας (2011) Βιωματικές δράσεις: γενικές αρχές και πρακτικές. Προσβάσιμο στο: http://digitalschool.minedu.gov.gr/info/newps/%CE%A0%CE%B1%CF %81%CE%BF%CF%85%CF%83%CE%B9%CE%AC%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%82/%CE%92%CE%B9%CF%89%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AD%CF%82%20%CE%B4%CF%81%CE%AC%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%82.pdf (προσπέλαση 13/11/2014)
Οδηγίες για τη διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων στο Γενικό Λύκειο, σχολικό έτος 2008-2009, ΟΕΔΒ, Αθήνα, σσ. 145-153
Τσακίρη, Δέσποινα – Καπετανίδου, Μαρία (2007) «Θεωρίες μάθησης και δημιουργική – κριτική σκέψη» (σσ. 21-59), στο: Κουλαϊδής, Βασίλης (επιστημονική επιμέλεια) Σύγχρονες διδακτικές προσεγγίσεις για την ανάπτυξη κριτικής – δημιουργικής σκέψης για τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Αθήνα: Οργανισμός Επιμόρφωσης Εκπαιδευτικών

Ιστότοποι, ιστοσελίδες σχετικά με διαφήμιση, κατανάλωση:

[1] Μία «επί χάρτου» προσέγγιση, μία «πορεία διδασκαλίας» σε αδρές γραμμές, που αναπόφευκτα τροποποιείται στην εφαρμογή της.

[2] Οδηγίες για τη διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων…, σ. 101

[3] Βιβλίο του καθηγητή …, σ. 13

[4] Στόχοι συμβατοί με το προηγούμενο πλαίσιο (α και β) γενικότερων σκοπών και στόχων.

[5] Να ελκύει την προσοχή του δέκτη. Να προκαλεί το ενδιαφέρον του. Να του δημιουργεί την επιθυμία να αγοράσει. Να τον οδηγεί στην αγορά του προϊόντος. (Σχολικό βιβλίο, σ. 53).

[6] Συνειρμό ιδεών. Αναλυτική περιγραφή και επίδειξη των ιδιοτήτων του προϊόντος. Επίκληση στην αυθεντία (σε έναν ειδικό, επιστήμονα ή δημοφιλές πρόσωπο κ.λπ.). Επίκληση στο συναίσθημα (φόβο, ενοχή, ευθύνη, ευχαρίστηση κ.λπ.). Επίκληση στη λογική (επιχειρήματα υπέρ του προϊόντος, σοφιστικά τεχνάσματα). Λανθάνοντα αξιολογικό χαρακτηρισμό (λανθάνουσα αξιολόγηση που λειτουργεί δεσμευτικά για τον δέκτη, π.χ. «Οι έξυπνοι οδηγούν Ρενώ»). (Σχολικό βιβλίο, σ. 53). Για την «γλώσσα της διαφήμισης» βλ. Βιβλίο του καθηγητή, σσ. 44-47: slogan, συναρπαστική έκφραση.., ομοιοκαταληξίες.., ευφημισμός, λογοπαίγνια, ψευτοσυμπεράσματα, πληθωριστικές εκφράσεις κ.ά. Ιδιαίτερη έμφαση να δοθεί στην τεχνική της πλαισίωσης του προϊόντος με ιδέες και νοήματα που, ουσιαστικά, αποπροσανατολίζουν τον καταναλωτή.

[7] «Αθέμιτη διαφήμιση»: αντίθετη προς τα χρηστά ήθη, προκαλεί και εκμεταλλεύεται αισθήματα φόβου, εξωθεί σε πράξεις βίας, εκφράζει μειωτικές διακρίσεις, εκμεταλλεύεται άσεμνα το ανθρώπινο σώμα, προσβάλλει την προσωπικότητα ατόμων με ειδικές ανάγκες, εκμεταλλεύεται την ευπιστία των παιδιών..

[8] Πληροφόρηση του καταναλωτή, προαγωγή του «υγιούς» ανταγωνισμού..

[9] Μέτρα προστασίας των καταναλωτών: ετικέτες προϊόντων με πληροφορίες και κανονισμούς ασφαλείας, απαγόρευση της αθέμιτης και παραπλανητικής διαφήμισης, υποχρέωση αποζημίωσης καταναλωτών για ελαττωματικά ή επικίνδυνα προϊόντα..

[10] Το σχεδιάγραμμα: Διαφήμιση: 1) επιδιώξεις, μέσα/τεχνικές, 2) συνέπειες θετικές και αρνητικές, 3) τρόποι προστασίας του καταναλωτή.

[11] Η διαδικασία ενσωματώνει στοιχεία «κοινωνικού εποικοδομισμού» (βλ. Τσακίρη – Καπετανίδου 2007, σσ. 37-39).

[12] Πιθανώς η διαφήμιση με την ληστεία στην τράπεζα. Προτιμότερο να επιλεγεί μία, ώστε να μείνει αρκετός χρόνος για σχολιασμό. Η διαδικασία ενσωματώνει στοιχεία βιωματικής μάθησης. Για τις γενικές αρχές και πρακτικές των βιωματικών δράσεων βλ. Ματσαγγούρας 2011.