Πώς ν’ αποχαιρετήσουμε τη Ζακλίν ντε Ρομιγί; Αξίζει πάντως ένα ύστατο ελληνοπρεπές χαίρε στην «Κυρία Ελλάδα», όπως χαρακτήρισε χθες 19/12/2010 το «Νουβέλ Ομπσερβατέρ» τη μεγάλη ελληνίστρια και ακαδημαϊκό, την παθιασμένη φιλέλληνα, τη Γαλλίδα ακαδημαϊκό, καθηγήτρια, συγγραφέα και μεταφράστρια των Ελλήνων κλασικών στα γαλλικά, που πέθανε στα 97 χρόνια της σε νοσοκομείο στο παρισινό προάστιο της Βουλόνης, αφήνοντας τη χώρα μας φτωχότερη, μ’ έναν ουσιαστικό σύμμαχο λιγότερο, σε μία από τις δυσκολότερες περιόδους της νεότερης ιστορίας της.
Στα τελευταία χρόνια της ζωής της ήταν σχεδόν τυφλή, αλλά με το πνεύμα της απολύτως αδιάβλητο από το γήρας. «Είμαι πια πολύ γριά. Αλλά στο τέλος της ζωής μου ό,τι υπήρξε πάντα βασικό αντικείμενο της εργασίας μου, μου φαίνεται πιο πολύτιμο από ποτέ», έλεγε και υπαγόρευε τα τελευταία της βιβλία στους συνεργάτες της ή στο μαγνητόφωνο.
«Είναι μια μεγάλη απώλεια για τη χώρα μας. Ήταν μια γυναίκα που αφιέρωσε όλη τη ζωή της στην ελληνική γλώσσα και τον ελληνικό πολιτισμό, γιατί θεωρούσε ότι ήταν μια εκπαίδευση στην κατανόηση της ελευθερίας του ατόμου, στην προσήλωση στη δημοκρατία», δήλωσε η Ελέν Καρέρ ντ’ Ανκός, ισόβια γραμματέας της Γαλλικής Ακαδημίας.
«Σε στιγμές δύσκολες για την Ελλάδα, όπου η φήμη της τίθεται συχνά υπό αμφισβήτηση, η φωνή και το έργο της Ζακλίν ντε Ρομιγί υπήρξαν καθοριστικά για την υπενθύμιση και ανύψωση του ελληνικού πολιτισμού, της ελληνικής γραμματείας. Σπάνια η χώρα μας αξιώθηκε τέτοιους συμμάχους. Η Ελλάδα σήμερα πενθεί», ανέφερε και το συλλυπητήριο μήνυμα του υπουργού Πολιτισμού.
Η Ζακλίν ντε Ρομιγί γεννήθηκε στη Σαρτρ, στις 26 Μαρτίου του 1913. Ηταν κόρη του Εβραίου καθηγητή της Φιλοσοφίας Μαξίμ Νταβίντ (σκοτώθηκε στη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου) και της συγγραφέως Ζαν Μαλβουαζάν. Πήρε το επίθετο «ντε Ρομιγί» το 1940, όταν παντρεύτηκε τον Μισέλ Γουόρμς ντε Ρομιγί από τον οποίο χώρισε το 1973, χωρίς να έχουν αποκτήσει παιδιά. Μοιραίο σημείο στη ζωή της η ημέρα που της χάρισε η μητέρα της ένα αντίτυπο της Ιστορίας του Πελοποννησιακού Πολέμου του Θουκυδίδη. Η νεαρή Ζακλίν αφοσιώνεται στην ανάγνωσή του και σπουδάζει στο παρισινό lycee Moliere από όπου αποφοιτά το 1930, έχοντας αποσπάσει στις γενικές εξετάσεις για αριστούχους της Γαλλίας, αριστείο στα λατινικά και δεύτερο βραβείο στα αρχαία ελληνικά.
Η αγάπη της για την επιστήμη και το σπινθηροβόλο πνεύμα της την οδηγούν στην κατάλυση ανδροκρατούμενων θεσμών στο χώρο του πνεύματος. Ήταν η πρώτη γυναίκα που έγινε δεκτή στην περίφημη Έcole Normale απ’ όπου αποφοίτησε το 1936 με δίπλωμα Φιλολογίας. Η πρώτη που δίδαξε στο Κολέγιο της Γαλλίας, εγκαινιάζοντας την έδρα «Η Ελλάδα και η διαμόρφωση της ηθικής και πολιτικής σκέψης». Και μόλις η δεύτερη γυναίκα που εξελέγη το 1988, μετά τη Μαργκερίτ Γιουρσενάρ, στη Γαλλική Ακαδημία.
Η διδακτορική της διατριβή με θέμα «Ο Θουκυδίδης και ο αθηναϊκός ιμπεριαλισμός» ολοκληρώθηκε το 1947 λόγω της γερμανικής κατοχής και των διωγμών των εβραίων που την ανάγκασαν να κρυφτεί.
Δίδαξε επίσης στα Πανεπιστήμιο της Λιλ και στη Σορβόνη. Υπήρξε διδάκτωρ επί τιμή στα Πανεπιστήμια των Οξφόρδης, Αθήνας, Δουβλίνου, Χαϊδελβέργης, Μόντρεαλ, καθώς και στο Γέιλ. Είχε παρασημοφορηθεί πολλές φορές από το γαλλικό κράτος (έλαβε το 2007 το «μεγαλόσταυρο» της Λεγεώνας της Τιμής) και από την Ελλάδα το «Παράσημο του Φοίνικος» (1977). Το 1984 είχε πάρει το Μεγάλο Βραβείο της Γαλλικής Ακαδημίας. Και το 1995 το Βραβείο Ωνάση.
Το 2007 μιλώντας στο περιοδικό «Le Point» προέβλεπε: «Δεν είμαι πολύ αισιόδοξη για τις αγαπημένες μου αρχαίες γλώσσες, ούτε άλλωστε για τα γαλλικά ούτε για τις ανθρωπιστικές σπουδές εν γένει και, ακόμη λιγότερο, για το μέλλον του πολιτισμού μας. Αν δεν υπάρξει κάποιο σκίρτημα, οδεύουμε προς μια καταστροφή και μπαίνουμε σε μια εποχή βαρβαρότητας». Και προειδοποιούσε: «Το να μάθεις να σκέφτεσαι, να είσαι ακριβής, να ζυγίζεις τις λέξεις σου, να ακούς τον άλλον, σημαίνει να είσαι ικανός να διαλέγεσαι και είναι το μόνο μέσο για να αναχαιτισθεί η τρομακτική βία που αυξάνεται γύρω μας. Ο λόγος είναι ένα φρούριο κατά της κτηνωδίας. Οταν δεν ξέρουμε, όταν δεν μπορούμε να εκφραστούμε, όταν ο λόγος δεν είναι επαρκής, όταν δεν είναι αρκετά επεξεργασμένος επειδή η σκέψη είναι ασαφής και μπερδεμένη, δεν απομένουν παρά οι γροθιές, τα χτυπήματα, η άξεστη, βλακώδης, τυφλή βία…».
Σε μία από τις πρόσφατες συνεντεύξεις της στη «Φιγκαρό», όταν ερωτήθηκε αν έζησε τη ζωή που ήθελε, είπε: «Είναι υπέροχο το να τελειώνω τη ζωή μου μόνη, σχεδόν τυφλή, χωρίς παιδιά και οικογένεια; Κι όμως, η ζωή μου ως καθηγήτρια υπήρξε από την αρχή μέχρι το τέλος αυτό που επιθυμούσα».
Στα ελληνικά κυκλοφορούν τουλάχιστον 35 μελέτες της Ζακλίν ντε Ρομιγί, από τις εκδόσεις ΜΙΕΤ, «Ερμής», «Αστυ», «Παπαδήμα», «Νέα Σύνορα-Λιβάνη», «Ζαχαρόπουλος» και «Καρδαμίτσα».
«Καλό ταξίδι» λέμε κι εμείς στη δική μας Ζακλίν, τη φλογερή μορφή που έθεσε την Ελλάδα στο επίκεντρο της δυτικής διανόησης και μας έκανε να σκιρτήσουμε από εθνική περηφάνια στην Πνύκα το 1995, όταν είπε με τη γνωστή της ευθύτητα: « Όλος ο κόσμος πρέπει να μάθει ελληνικά. Η ελληνική γλώσσα μάς βοηθάει κατ’ αρχήν να καταλάβουμε τη δική μας γλώσσα».
