Αρχικά θα πρέπει να ορίσουμε τι είναι η μάθηση με βάση το παιχνίδι. Οι περισσότεροι από εμάς θα έλεγαν ότι είναι η μάθηση μέσω του παιχνιδιού. Αλλά αν το δούμε πιο προσεκτικά και σκεφτούμε λίγο βαθύτερα, θα αρχίσουμε να αναρωτιόμαστε: Ποιες άραγε είναι οι δραστηριότητες που αποτελούν πραγματικά μάθηση που βασίζεται στο παιχνίδι; Και πώς η μάθηση με βάση το παιχνίδι σχετίζεται με την ευρύτερη έννοια του παιχνιδιού;
Για παράδειγμα, αν έχουμε μια τάξη γεμάτη με παιχνίδια, και τα παιδιά παίζουν με τα παιχνίδια όλη μέρα, χωρίς να υπάρχει κανένα άλλο είδος εμπλοκής – αυτό αποτελεί μάθηση με βάση το παιχνίδι; Λίγο δύσκολο να απαντηθεί, σωστά;
Νομίζω ότι αυτή η διαφοροποίηση μεταξύ παιχνιδιού και μάθησης με βάση το παιχνίδι είναι δύσκολη, γιατί εξακολουθεί να υπάρχει η προκατάληψη ότι το παιχνίδι αποτελεί μια ανακούφιση από την εργασία ή τη μάθηση και δεν είναι το μέσο με το οποίο τα παιδιά θα δουλέψουν ή θα μάθουν. Ως εκπαιδευτικοί προσχολικής αγωγής θέλουμε να είμαστε σίγουροι ότι τα παιδιά μας μαθαίνουν με τον καλύτερο τρόπο, τον τρόπο με τον οποίο είναι σχεδιασμένα για να μάθουν.

Είδη παιχνιδιού

Ας δούμε πρώτα ποια είναι τα είδη του παιχνιδιού. Έτσι, θα αποκτήσουμε μια σαφέστερη εικόνα για το πώς μπορούμε να ενσωματώσουμε αυτά τα διαφορετικά είδη στην τάξη μας ώστε να είμαστε σίγουροι ότι παρέχουμε στους μαθητές μας αυτό ακριβώς που χρειάζονται.
Υπάρχουν πέντε διαφορετικά είδη παιχνιδιού. Αυτά τα είδη παιχνιδιού αποτελούν μέρος ενός φάσματος το οποίο ξεκινά στη μια πλευρά του με το παιχνίδι που κατευθύνεται από το παιδί, πηγαίνει στο παιχνίδι που γίνεται με την καθοδήγηση του εκπαιδευτικού, και καταλήγει στην άλλη πλευρά όπου το παιχνίδι κατευθύνεται από τον εκπαιδευτικό.

Ελεύθερο Παιχνίδι

Στη μια πλευρά του φάσματος του παιχνιδιού, βρίσκεται το ελεύθερο παιχνίδι, το οποίο είναι και το περισσότερο κατευθυνόμενο από το παιδί. Στο ελεύθερο παιχνίδι, τα παιδιά ξεκινούν το παιχνίδι μόνα τους, και το κατευθύνουν όπου θέλουν αυτά. Οι εκπαιδευτικοί απλά παρακολουθούν και παρατηρούν. Παρέχουμε στους μαθητές μας τα υλικά, τα παιχνίδια, και όλα τα πράγματα που τους ενδιαφέρουν και τα οποία υπάρχουν στις γωνιές της τάξης μας – αλλά αφήνουμε τα παιδιά να αποφασίσουν πώς θα τα χρησιμοποιήσουν. Οπότε το ελεύθερο παιχνίδι είναι τελείως ανοιχτό, το βλέπουμε στις γωνιές μας, το βλέπουμε στην αυλή. Τα παιδιά αποφασίζουν. Οι εκπαιδευτικοί ενθαρρύνουν τη χρήση αυτού του είδους παιχνιδιού στην τάξη τους ώστε να ενισχύσουν τον αυτοέλεγχο, την αυτονομία, και τα κίνητρα για μάθηση των μαθητών τους.

Παιχνίδι εξερεύνησης

Μετά το ελεύθερο παιχνίδι, σειρά έχει το παιχνίδι εξερεύνησης. Εκεί, τα παιδιά ξεκινούν να κάνουν ερωτήσεις και να ανακαλύπτουν ιδέες. Εμείς, σαν εκπαιδευτικοί, υποστηρίζουμε το παιχνίδι των παιδιών, παρέχοντας τους πόρους και ενθαρρύνοντας την ανακάλυψη. Ωστόσο, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι το παιχνίδι εξακολουθεί να κατευθύνεται σε μεγάλο βαθμό από τα παιδιά. Αυτά κάνουν τις ερωτήσεις. Αυτά αναζητούν περισσότερες πληροφορίες και θέλουν να ανακαλύψουν. Αυτό συμβαίνει όταν, για παράδειγμα, κάποιο παιδί ρωτήσει κάτι για ένα θέμα που το ενδιαφέρει, κάτι που αγαπά. Ίσως, κάποιο παιδί κάνει μια ερώτηση για τους δεινόσαυρους και αρχίσει στην τάξη μια συζήτηση γι’ αυτούς. Τότε, εμείς θα παρέχουμε στα παιδιά βιβλία και υλικό που θα τους ενισχύσει στην έρευνα τους. Ή ίσως κάποιο παιδί ρωτήσει για τα φύλλα. Ίσως κάποιο παιδί παρατηρήσει ότι πέφτουν τα φύλλα από τα δέντρα. Έτσι, θα μπορούσαμε να πάμε στην αυλή και να μαζέψουμε μερικά φύλλα, να τα παρατηρήσουμε, να τα κόψουμε σε κομμάτια, να διαβάσουμε βιβλία γι’ αυτά. Οπότε, το παιχνίδι εξερεύνησης, είναι ένα παιχνίδι της στιγμής, κάτι που προκύπτει αυθόρμητα, και είναι κατά πολύ κατευθυνόμενο από τα παιδιά. Κι εμείς είμαστε εκεί για να τους παρέχουμε καθοδήγηση και βοήθεια.

Συλλογικό/συνεργατικό παιχνίδι

Στη μέση του φάσματος του παιχνιδιού, βρίσκεται το συλλογικό/συνεργατικό παιχνίδι. Σε αυτό το είδος παιχνιδιού, τα παιδιά σχεδιάζουν το παιχνίδι τους σε συνεργασία με εμάς, τους εκπαιδευτικούς. Οπότε, αυτό το είδος παιχνιδιού, είναι καθοδηγούμενο από τον εκπαιδευτικό, αλλά όχι κατευθυνόμενο από τον εκπαιδευτικό, εφόσον τα παιδιά και ο εκπαιδευτικός δουλεύουν μαζί. Για παράδειγμα, τα παιδιά επιλέγουν ένα θέμα για τη γωνιά δραματοποίησης που βασίζεται στα ενδιαφέροντα τους, πράγματα που τα ενθουσιάζουν, και εμπλέκονται στη διαδικασία να τη διαμορφώσουν. Εμείς μπορούμε να ρωτήσουμε: Τι χρειαζόμαστε για να φτιάξουμε αυτή τη γωνιά; Τι εργαλεία θα χρειαστούμε; Και μετά θα τους καθοδηγήσουμε ώστε να βρουν αυτά τα πράγματα. Ίσως έχουμε ένα κουτί με παιχνίδια και τα παιδιά επιλέξουν ποια από αυτά θα χρησιμοποιήσουν για το παιχνίδι τους. Υπάρχουν τόσες υπέροχες ιδέες που μπορούν να κάνουν τα παιδιά και τους εκπαιδευτικούς να συνεργαστούν. Εμείς, όμως καθοδηγούμε τη δική τους ιδέα, αυτά παίρνουν τις αποφάσεις. Αυτό το είδος παιχνιδιού παρέχει στα παιδιά την ευκαιρία να φτιάξουν τα δικά τους σενάρια, ενώ ο εκπαιδευτικός βρίσκει φυσικές ευκαιρίες για να ενσωματώσει ακαδημαϊκούς στόχους στο παιχνίδι των παιδιών.

Παιγνιώδης Μάθηση

Έχουν μένει άλλα δύο είδη παιχνιδιού στο φάσμα, και τώρα θα περάσουμε στην παιγνιώδη μάθηση όπου τα παιδιά εξερευνούν δραστηριότητες που έχουν δημιουργηθεί από εμάς. Έτσι, εμείς στήνουμε τις δραστηριότητες, εξηγούμε τις δραστηριότητες, αλλά δεν είμαστε απαραίτητα δίπλα στα παιδιά όταν αυτά αλληλοεπιδρούν με αυτές. Η παιγνιώδης μάθηση χρησιμοποιείται για να ενισχύσει την απόκτηση συγκεκριμένων δεξιοτήτων με παιγνιώδη και ελκυστικό τρόπο. Ως εκπαιδευτικοί, πρέπει να είμαστε σίγουροι ότι οι μικροί μας μαθητές θα έχουν διδαχθεί κάποιες βασικές δεξιότητες πριν φύγουν από το Νηπιαγωγείο. Η παιγνιώδης μάθηση είναι ο καλύτερος τρόπος για να το επιτύχουμε. Υπάρχουν κάποιες δεξιότητες που τα παιδιά δεν καταφέρνουν πάντα να αποκτήσουν μέσα από τα άλλα είδη παιχνιδιού. Έτσι, πρέπει εμείς να θέσουμε συγκεκριμένους στόχους, αλλά η μάθηση να παραμένει παιγνιώδης. Θα μπορούσαμε για παράδειγμα να φτιάξουμε δραστηριότητες, να τις παρουσιάσουμε στα παιδιά στην παρεούλα, ή σε μικρές ομάδες, και μετά να τις τοποθετήσουμε σε δίσκους και να τις βάλουμε στις γωνιές ώστε να τις παίζουν τα παιδιά μόνα τους και μέσα από αυτές τα παιδιά να εξασκηθούν σε συγκεκριμένες δεξιότητες (π.χ. γλώσσα, μαθηματικά, λεπτή κινητικότητα κ.λπ.). Εναλλάσσουμε κατά περιόδους τις δραστηριότητες μας ώστε να ανανεώνεται το ενδιαφέρον των παιδιών και να ενισχύουμε την απόκτηση νέων δεξιοτήτων.

Παιχνίδια Μάθησης

Στην άλλη άκρη του φάσματος του παιχνιδιού, βρίσκονται τα Παιχνίδια Μάθησης, τα οποία αποτελούν το περισσότερο κατευθυνόμενο από τον εκπαιδευτικό είδος παιχνιδιού. Τα παιχνίδια μάθησης, είναι παιχνίδια που φτιάχνονται από εμάς. Εμείς δημιουργούμε τους κανόνες και τα παιδιά ακολουθούν τους κανόνες και τις οδηγίες μας, καθώς κατευθύνουμε τη δραστηριότητα. Η παρουσία μας σε αυτό το είδους παιχνιδιού είναι απαραίτητη ώστε να επιτύχει. Μπορεί να είναι παιχνίδια σε ομάδες, επιτραπέζια παιχνίδια, παιχνίδια αντιστοίχισης, παιχνίδια συνεργασίας, κινητικά παιχνίδια, παιχνίδια ολόκληρης της ομάδας, παιχνίδια στην παρεούλα. Αλλά τα παιδιά, μας χρειάζονται εκεί για να τα καθοδηγούμε. Επομένως, κάθε παιχνίδι το οποίο κατευθύνεται εντελώς από εμάς και γίνεται με συγκεκριμένους κανόνες που έχουμε ορίσει είναι παιχνίδι μάθησης. Αρέσουν αυτού του είδους τα παιχνίδια στα παιδιά; Βέβαια! Αλλά υπάρχει μια βασική διαφορά ανάμεσα στα παιχνίδια μάθησης και στην παιγνιώδη μάθηση που αναφέραμε προηγουμένως. Στην παιγνιώδη μάθηση τα παιδιά έχουν επιλογή στο πώς θα παίξουν και θα αλληλοεπιδράσουν με τα υλικά που τους παρέχουμε, ενώ στα παιχνίδια μάθησης όλα ορίζονται από εμάς.

Ανακεφαλαίωση

Ελεύθερο Παιχνίδι

Το περισσότερο κατευθυνόμενο από τα παιδιά. Οι εκπαιδευτικοί απλά παρατηρούν.

Παιχνίδι Εξερεύνησης

Όταν αυθόρμητα τα παιδιά θέλουν να ανακαλύψουν περισσότερα για ένα θέμα και κάνουν ερωτήσεις. Εμείς είμαστε εκεί για να τους παρέχουμε όλα όσα χρειάζονται και να τους καθοδηγήσουμε.

Συλλογικό/Συνεργατικό Παιχνίδι

Τα παιδιά συνεργάζονται με τον εκπαιδευτικό. Το παιχνίδι σχεδιάζεται τόσο από τα παιδιά όσο και από τον εκπαιδευτικό.

Παιγνιώδης Μάθηση

Τα παιδιά εξερευνούν δραστηριότητες που έχουν σχεδιαστεί από εμάς και έχουν κάποιο συγκεκριμένο στόχο.

Παιχνίδια Μάθησης

Αυτό είναι το είδος παιχνιδιού που κατευθύνεται περισσότερο από τον εκπαιδευτικό. Μπορεί να είναι παιχνίδια σε μικρές ομάδες, παιχνίδια με ολόκληρη την ομάδα, παιχνίδια στην παρεούλα, όπου τα παιδιά ακολουθούν συγκεκριμένους κανόνες και οδηγίες.

Τώρα που γνωρίζουμε τα είδη παιχνιδιού και βλέπουμε το παιχνίδι σαν σύνολο, μπορούμε να εντοπίσουμε τι λείπει από την τάξη μας, πώς μπορούμε να ενσωματώσουμε νέα είδη παιχνιδιού, και να σκεφτούμε τι επιπλέον εμπειρίες μπορούμε να προσφέρουμε στους μαθητές μας.

Εσείς ποια από τα παραπάνω είδη παιχνιδιού εφαρμόσατε στην τάξη σας τελευταία; Υπάρχει κάτι που θα μπορούσατε να προσθέσετε; Ίσως το συνεργατικό παιχνίδι ή το παιχνίδι εξερεύνησης. Σκεφτείτε, εμπνευστείτε και δημιουργήστε.