`                                        ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ

Η περίοδος από το 717-867 μπορεί να θεωρηθεί χωρίς υπερβολή η πιο κρίσιμη της Βυζαντινής Ιστορίας, γιατί ο κίνδυνος για την ίδια την ύπαρξη της αυτοκρατορίας ήταν τώρα μεγαλύτερος από κάθε άλλη φορά. Οι εχθροί του Βυζαντίου, Άραβες και Βούλγαροι απειλούν με τις επιθέσεις τους να καταλύσουν το κράτος. Στο εσωτερικό ξεσπάει μια κρίση με θρησκευτικό περιεχόμενο αλλά με προεκτάσεις σ’ όλες τις εκδηλώσεις της εσωτερικής ζωής του κράτους, η Εικονομαχία.

            Τους αυτοκράτορες της περιόδου χωρίζουμε σε τρεις δυναστείες:

1)      Δυναστεία Ισαύρων: 717-802

2)      Διάδοχοι: 802-820

3)      Δυναστεία Αμορίου: 820-867

Η θρησκευτική πολιτική των Ισαύρων γενικά χαρακτηρίζεται από την  προσπάθειά τους να εξουσιάζουν την Εκκλησία και να έχουν κάτω από τον έλεγχό τους τη δράση των εκκλησιαστικών παραγόντων. Καταπολέμησαν την εξάπλωση των μοναστηριών και διόριζαν οι ίδιοι τους επισκόπους.

Οι πρώτοι χριστιανοί δεν είχαν εικόνες. Όταν αργότερα με την εξάπλωση του Χριστιανισμού χρησιμοποιήθηκαν εικόνες και άρχισε η προσκύνησή τους, δημιουργήθηκε μια διαφορά απόψεων πάνω στο θέμα: είναι σωστό να προσκυνούν οι Χριστιανοί τις εικόνες ή όχι;

Στις αρχές του 8^ου αιώνα οι «θαυματουργές εικόνες», τα διάφορα κειμήλια της Εκκλησίας και τα λείψανα των αγίων που οι μοναχοί περιέφεραν από τόπο σε τόπο λατρεύονταν με τρόπο που δεν είχε καμία σχέση με το περιεχόμενο και το νόημα της χριστιανικής πίστης. Η υπερβολή αυτή έκανε τους Άραβες να διακηρύττουν, πως οι χριστιανοί είναι ειδωλολάτρες και πολυθεϊστές.

Από την άλλη τα μοναστήρια πλήθαιναν συνεχώς. Είχαν αποκτήσει μεγάλες περιουσίες από δωρεές και καθώς ήταν απαλλαγμένα από φόρους ζημίωναν την περιουσία του κράτους. Ο αριθμός των μοναχών γινόταν όλο και μεγαλύτερος και η επιρροή τους πάνω στις λαϊκές τάξεις στεκόταν εμπόδιο σε κάθε μεταρρυθμιστική προσπάθεια.

Όλη αυτή η κατάσταση έκανε την κυβέρνηση ν’ ανησυχεί και την ανάγκασε να πάρει μέτρα για τον περιορισμό του κακού. Όμως η βιαιότητα της πολιτικής των Ισαύρων έθιξε το θρησκευτικό αίσθημα των λαϊκών τάξεων και την αυτοτέλεια της Εκκλησίας.

Το 726 πρώτα και το 730 πιο έντονα ο Λέων Γ΄ απαγόρεψε την προσκύνηση των εικόνων. Τα μέτρα αυτά χώρισαν τον λαό σε δύο αντίμαχες παρατάξεις, τους εικονομάχους και τους εικονολάτρες. Ένας βαθύς διχασμός αναστάτωσε πάνω από 100 χρόνια όλες τις εκδηλώσεις ζωής της Αυτοκρατορίας και έφερε αντιμέτωπες τις δύο μερίδες με τόσο πάθος, ώστε τα σημάδια της διαμάχης να μένουν ανεξίτηλα στα υπόλοιπα χρόνια.

Πρώτος ο οικουμενικός πατριάρχης αντέδρασε στις ενέργειες της πολιτείας και ο Λέων τον αντικατέστησε με οπαδό της πολιτικής του. Και ο μεγάλος θεολόγος της εποχής εκείνης και μοναχός Ιωάννης Δαμασκηνός υποστήριξε σθεναρά τις εικόνες. Η αντίδραση αυτή της Εκκλησίας εξωτερίκευε και την άρνησή της να υποταχτεί απόλυτα στη θέληση της κοσμικής εξουσίας.

Από την άλλη μεριά ο Λέων τοποθετούσε τις σχετικές με τις εικόνες αποφάσεις του στα πλαίσια του γενικότερου μεταρρυθμιστικού του έργου για την ανόρθωση του κράτους, την ενίσχυση της κεντρικής εξουσίας και τον περιορισμό των μοναστηριών.

Με τα διατάγματα του Λέοντα Γ΄ κατά των εικόνων και την οργισμένη αντίδραση από την Εκκλησία, άρχισε η πρώτη φάση της εικονομαχίας που κράτησε ως τα 787. Είναι η πιο δραματική περίοδος, γιατί σ’ αυτή τη φάση και οι δύο μερίδες αγωνίστηκαν με πάθος και φανατισμό.

Οι «Ελλαδικοί», δηλαδή οι κάτοικοι της κυρίως Ελλάδας και των νησιών, προχώρησαν σε ανοικτή ρήξη. Επαναστάτησαν και ανακήρυξαν δικό τους αυτοκράτορα. Με τις ενέργειες του πάπα επαναστάτησε με τους Ελλαδικούς και η Κάτω Ιταλία. Ο Λέων όμως συνέτριψε την επανάσταση και τιμώρησε τον πάπα αφαιρώντας του την Εκκλησία του Ιλλυρικού (Κάτω Ιταλίας- Σικελίας).

Τους μοναχούς και γενικά όσους αντιδρούσαν στα μέτρα της εξουσίας τους καταδίωξε συστηματικά ο Κων/νος Ε΄, αφού συγκάλεσε σύνοδο το 754 που καταδίκασε τις εικόνες και τη λατρεία τους. Μετά το θάνατό του όμως παρατηρείται μια διαλλακτική τάση και τέλός η Ειρήνη η Αθηναία, επίτροπος του ανήλικου γιου της Κωνσταντίνου Στ΄ από το 780 αναστήλωσε τις εικόνες με μια σύνοδο στη Νίκαια στα 787. Η σύνοδος αυτή ήταν η Ζ΄ Οικουμενική Σύνοδος και μ’ αυτήν κλείνει η πρώτη φάση της Εικονομαχίας.