Ο Καβάφης έχει ιδιαίτερη αγάπη για την πόλη στην οποία γεννήθηκε και έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του. Γι’ αυτό άλλωστε η Αλεξάνδρεια αποτελεί το ζωτικό χώρο δράσης και τον κεντρικό άξονα, στον οποίο στηρίζονται αξιόλογα ποιήματά του. Βέβαια, επειδή ο ποιητής εμπνέεται συχνά από ιστορικά θέματα και μεταφέρει τον αναγνώστη στο παρελθόν με το έργο του, οι αναφορές στη γενέτειρά του είναι μάλλον συνειρμικές παρά περιγραφικές και στόχο έχουν να εμπλουτίσουν τους στίχους με την ομορφιά και την ελληνικότητα της πόλης.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα χαρακτηριστικά τα οποία αποδίδει ο Καβάφης στην πόλη με το ποίημα «Μύρης Αλεξάνδρεια του 340 μ.Χ». Στο ερωτικό αυτό ποίημα μεταφερόμαστε στα χρόνια που ο χριστιανισμός είχε πλέον επικρατήσει, με τον ποιητή να μιλά συγκινημένος για το θάνατο του πολυαγαπημένου φίλου του Μύρη, η μνήμη του οποίου όμως βεβηλώνεται από την έντονη θρησκευτικότητα των συγγενών του. Έτσι, όταν ο Καβάφης αρχίζει να αμφιβάλει για την προσήλωση του Μύρη στον έκλυτο τρόπο ζωής που ακολουθούσαν οι δύο φίλοι, η Αλεξάνδρεια παρουσιάζεται ως η πόλη του παγανισμού, του ανορθόδοξου ερωτισμού και της παράδοσης στις άνομες απολαύσεις (« Ὅταν στόν Ποσειδῶνα κάμναμε σπονδές,/τραβήχτηκε ἀπ’ τόν κύκλο μας, κ’ ἔστρεψε ἀλλοῦ τό βλέμμα.»).
Σε παρόμοια περίοδο παρακμής και βαθύτερα στο παρελθόν της πόλης τοποθετούνται και οι «Αλεξανδρινοί Βασιλείς» και συγκεκριμένα στα χρόνια της Κλεοπάτρας Ζ’ , όπου ο Καβάφης εξυμνεί για τελευταία φορά τη λαμπρότητα και την ομορφιά της πόλης, λίγα χρόνια πριν η Αίγυπτος γίνει πλέον τμήμα της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Εδώ ο ποιητής χαρίζει στον αναγνώστη εικόνες ασύγκριτης ποιητικότητας και ομορφιάς για την Αλεξάνδρεια περιγράφοντας τις τελετές της Κλεοπάτρας, την πολυτέλεια των αυλικών,το γαλάζιο ουρανό και το Αλεξανδρινό Γυμνάσιο «θριαμβικό κατόρθωμα της τέχνης»
Η Αλεξάνδρεια εξυψώνεται βέβαια στο αριστουργηματικό «Ἁπολείπειν ο θεός Αντώνιον». Όλα όσα ο Αντώνιος πόθησε στη ζωή του χάνονται και ο ίδιος καλείται να διατηρήσει την αξιοπρέπειά του μπροστά στην απώλεια · η Αλεξάνδρεια αποκτά συμβολικό χαρακτήρα αντιπροσωπεύοντας τα όνειρα και τις επιθυμίες κάθε ανθρώπου. Εδώ πια η πόλη παύει να αποτελεί αποκλειστικά χώρο διαδραμάτισης των γεγονότων και συνδέεται με ανώτερες ανθρώπινες αξίες.(« Σάν ἕτοιμος ἀπό καιρό, σά θαρραλέος,/ σάν που ταιριάζει σε πού ἀξιώθηκες μιά τέτοια πόλι»)
Η Αλεξάνδρεια λοιπόν, η αγαπημένη πόλη που με δυσκολία αποχωριζόταν ο ποιητής, όχι μόνο κυριαρχεί στο ποιητικό του έργο, αλλά αποτελεί παράλληλα και ένα από τα ωραιότερα σύμβολα της ποίησής του.
ΗΛΙΑΣ ΦΙΛΙΠΠΟΥ Β4
