Αριστεροχειρία. Τι είναι και πού οφείλεται.

Έχει παρέλθει πλέον ο καιρός που η έλλειψη γνώσης και η προκατάληψη βασάνιζαν τους αριστερόχειρες. Που υπήρχε το «καλό» δεξί και το «κακό» αριστερό χέρι και η αριστεροχειρία αποδιδόταν σε συναισθηματικό αρνητισμό, κακή συνήθεια, ή άλλες δεισιδαιμονίες. Σήμερα είναι πλέον κατανοητό ότι η αριστεροχειρία προσδιορίζεται από πολύπλευρους γενετικούς και περιβαλλοντολογικούς παράγοντες και, κυρίως, από την εγκεφαλική πλευρίωση, την επικράτηση δηλαδή του δεξιού ημισφαιρίου έναντι του αριστερού.

Στο νέο αυτό πλαίσιο επαναπροσδιορισμού της αριστεροχειρίας καλούνται να αντιμετωπιστούν πολλά επιμέρους πρακτικά ερωτήματα. Καταρχάς ο σαφής και ξεκάθαρος ορισμός του «ποιος είναι αριστερόχειρας». Συχνά θεωρείται ότι ο καλύτερος τρόπος διαπίστωσης της αριστεροχειρίας είναι απλά η ερώτηση προς το ίδιο το άτομο. Αυτή η άμεση όμως προσέγγιση δεν είναι πάντα η σωστή. Υπάρχουν διαφορετικοί τύποι αριστερόχειρων, δηλαδή εκείνοι που είναι φυσικά (γενοτυπικά) αριστερόχειρες και εκείνοι που είναι συγκαλυμμένοι δεξιόχειρες. Επίσης, υπάρχουν άτομα που είναι αμφιδέξια ή δείχνουν ασαφή και επαμφοτερίζουσα επικράτηση χεριού. Επίσης, το χέρι που χρησιμοποιεί κανείς για να γράψει δεν είναι ενδεικτικό και ταξινομεί λανθασμένα το 40% των αριστερόχειρων. Οι άνθρωποι σπάνια χρησιμοποιούν αποκλειστικά το ένα χέρι για όλες τις εργασίες και η επικράτηση του ενός ή του άλλου χεριού αποτελεί μάλλον ένα συνεχές φαινόμενο με διαβαθμίσεις που επεκτείνονται από την ισχυρή αριστεροχειρία και διαμέσου της αμφιχειρίας φθάνουν στην ισχυρή δεξιοχειρία. Για το λόγο αυτό εφαρμόζονται, προκειμένου για τη διαπίστωση της αριστεροχειρίας σε ένα παιδί ή έναν έφηβο, από ειδικούς σχολικούς συμβούλους, παιδοψυχολόγους κλπ., «ειδικά ερωτηματολόγια προτίμησης χεριού» τα οποία προσδιορίζουν την προτίμηση χρήσης του ενός ή του άλλου χεριού σε διάφορες δραστηριότητες.

Ένα δεύτερο βασικό ερώτημα αφορά τη συνειδητοποίηση των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν οι αριστερόχειρες οι οποίοι καλούνται να ζήσουν σε ένα κόσμο που εδώ και αιώνες είναι φτιαγμένος αποκλειστικά για δεξιόχειρες!
Σε ένα κόσμο που όλα «γυρίζουν προς τα δεξιά», η ζωή για τη μειονότητα αυτή (του 10% του παγκόσμιου πληθυσμού, με υψηλότερο ποσοστό γυναικών), που φαίνεται να βλέπει τα πράγματα μέσα από καθρέπτη, δεν είναι και τόσο απλή. Οι μικροδυσκολίες της καθημερινότητας είναι πολλές, π.χ., το άνοιγμα μιας κονσέρβας, ενός μπουκαλιού, της βρύσης, η χρησιμοποίηση του ψαλιδιού, του χάρακα ή του τιρμπουσόν, ή ακόμη και η οδήγηση. Έχετε φανταστεί ποτέ την επιτέλεση διαφόρων επαγγελματικών εργασιών με δεξιόχειρα εργαλεία; Πώς είναι αλήθεια να είναι κανείς χειρούργος ή οδοντίατρος με τεχνικές και εργαλεία αποκλειστικά φτιαγμένα για δεξιόχειρες;

Οι δυσκολίες βέβαια στον τομέα της εκπαίδευσης είναι οι πιο σημαντικές! Οι στρατηγικές μάθησης στο σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα αναφέρονται κατά κανόνα -αν όχι κατά αποκλειστικότητα- στο αριστερό-ομιλούν ημισφαίριο ή στους φυσικά δεξιόχειρες μαθητές. Οι μαθητές όμως εμφανίζουν διαφορές στο βαθμό επικυριαρχίας των ημισφαιρίων. Το σημερινό εκπαιδευτικό σύστημα δυσχεραίνει τη μάθηση σε παιδιά με κυρίαρχο το δεξί ημισφαίριο, πολλά από τα οποία είναι αριστερόχειρα, με άλλα λόγια οι τεχνικές μάθησης δεν τα διευκολύνουν να αναδείξουν τις δυνατότητες και τη δημιουργικότητά τους.

Για το λόγο αυτό έχουν προταθεί ειδικές τεχνικές μάθησης που εμπλέκουν τόσο το αριστερό όσο και το δεξί ημισφαίριο με λεκτικά, οπτικά, ακουστικά, απτικά, κιναισθητικά, γευστικά και οσφρητικά ερεθίσματα. Το παιδί μπορεί, για παράδειγμα, να μάθει τις λέξεις με διαφορετικούς τρόπους εκμάθησης: να γράψει τη λέξη με χρησιμοποίηση διαφορετικού χρώματος για κάθε γράμμα, να γράψει τη λέξη στον αέρα με ανοιχτά και ύστερα με κλειστά μάτια, να φανταστεί τα γράμματα της λέξης σαν εμπόδια και να μπουσουλήσει κάτω από το π, να πηδήξει πάνω από το υ, να περάσει μέσα από το ο κοκ. Μπορεί επίσης να μάθει την ώρα με έναν διαφορετικό τρόπο. Μια αποτελεσματική μέθοδος είναι «το σώμα ρολόι»: το κεφάλι του παιδιού μπορεί να γίνει ο αριθμός 12 και τα πόδια του το 6, ενώ τα χέρια του είναι οι δείκτες του ρολογιού. Η αναφορά στο σώμα, με κιναισθητικά ερεθίσματα σε κάθε αλλαγή των χεριών-δεικτών του ρολογιού, βοηθά στην αντίληψη της ώρας από το δεξί ημισφαίριο.

Αυτές οι τεχνικές μάθησης είναι απαραίτητες για την κινητοποίηση του συνόλου των ικανοτήτων όλων των παιδιών και την ολοκληρωμένη έκφρασή τους. Παράλληλα, απαιτείται υπεύθυνη ενημέρωση της οικογένειας και καλή συνεργασία με το σχολείο. Οι γονείς των αριστερόχειρων παιδιών δεν διαθέτουν επαρκή ενημέρωση ή πολλές φορές δεν την αναζητούν και οι ίδιοι. Δεν θεωρούν την αριστεροχειρία των παιδιών τους μειονέκτημα αλλά αρκετοί επιχειρούν την αλλαγή σε δεξιοχειρία, προκαλώντας βλάβες δύσκολα αναστρέψιμες από το σχολείο. Η επαρκής ενημέρωση και συνεργασία διευκολύνει πάντα το παιδί σε όλη την πορεία μάθησής του.

Της Ειρήνης Τζελέπη, ψυχολόγου, ψυχοθεραπεύτριας.