“Κάθε αλλαγή μια φωτεινή αρχή!”- ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΩΝ, ΕΥ ΖΗΝ (ΙΕΠ)
“Κάθε αλλαγή μια φωτεινή αρχή!”
Μικρές ηλιαχτίδες ενδυνάμωσης και φροντίδας μέσα από το… παράθυρο»
Κοινωνικο-συναισθηματική υποστήριξη μαθητών/τριών για την ομαλή μετάβαση και προσαρμογή στο Νηπιαγωγείο και στην Α΄ Δημοτικού
| ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ ΔΕΞΙΟΤΗΤΩΝ |
| ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΖΩ ΚΑΛΥΤΕΡΑ – ΕΥ ΖΗΝ |
| 1. Αυτομέριμνα
2. Ψυχική Υγεία |
Το πρόγραμμα «Κάθε αλλαγή μία φωτεινή αρχή!» αποτελεί μία δομημένη εκπαιδευτική παρέμβαση επτά τρίωρων εργαστηρίων δεξιοτήτων που εκπονήθηκε από την υπογράφουσα στο πλαίσιο των Εργαστηρίων καλλιέργειας Δεξιοτήτων, για την κοινωνικο-συναισθηματική υποστήριξη και ενδυνάμωση μαθητών Νηπιαγωγείου-Α΄ Δημοτικού σε περιόδους αλλαγών.
Ειδικότερα, επικεντρώνεται στο ζήτημα της μετάβασης, της υποδοχής και των διεργασιών ομαλής προσαρμογής των μαθητών/-τριών στο Νηπιαγωγείο και στην Α΄ Δημοτικού. Σε δύο σημαντικές επομένως, στιγμές στη ζωή τους, καθοριστικές για την ψυχοκοινωνική εξέλιξη και τη σχολική τους πορεία και πρόοδο.
Στοχεύει στην καλλιέργεια δεξιοτήτων για την ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας, τη διαχείριση, ομαλή μετάβαση και προσαρμογή στις αλλαγές που επιφέρει η πρώτη φοίτηση ή η φοίτηση σε νέο σχολείο (αλλαγή εκπαιδευτικής βαθμίδας).
Συστήνεται η υλοποίησή του στην εκκίνηση της σχολικής χρονιάς και η επέκτασή του με διάχυση σε όλο το σχολικό πρόγραμμα.
Βρίσκεται αναρτημένο στην πλατφόρμα επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών για τα Εργαστήρια Δεξιοτήτων του ΙΕΠ στη θεματική ενότητα ΖΩ ΚΑΛΥΤΕΡΑ-ΕΥ ΖΗΝ
Δείτε εδώ:
https://blogs.sch.gr/imendrinou/files/2022/10/Κάθε-αλλαγή-μια-φωτεινή-αρχή.pdf
Τι σημαίνει όμως μετάβαση; Πώς βιώνεται από το παιδί;
Η μετάβαση είναι ένα ατομικό, προσωπικό, ιδιαίτερο και μοναδικό βίωμα για το κάθε άτομο, το οποίο συνδέεται με αλλαγές ρόλων και περιβαλλοντικών συνθηκών. Χαρακτηρίζει την πορεία από ένα γνώριμο και οικείο σε ένα άγνωστο περιβάλλον σηματοδοτώντας την ύπαρξη πλήθους αλλαγών που επιδρούν στην ζωή του ατόμου. Στο πλαίσιο αυτό, η συναίσθηση της αλλαγής που βιώνει το υποκείμενο διεγείρει μηχανισμούς προσαρμογής και αντίδρασης στα εμπόδια επιφεροντας ανισορροπία.
Για το παιδί, η μετάβαση, είτε ως το πρώτο κοινωνικοποιητικό πέρασμα από το σπίτι στο σχολείο (πρώτη φοίτηση) είτε από το ένα σχολείο σε ένα νέο της επόμενης βαθμίδας (από τον Παιδικό Σταθμό στο Νηπιαγωγείο ή από το Νηπιαγωγείο στο Δημοτικό), αποτελεί μία διαδικασία διαχείρισης πρωτόγνωρων συνθήκων και αλλαγών, όχι πάντα εύκολη. Ιδιαίτερα δε, αν υπολογιστούν και οι περιπτώσεις στις οποίες η προσέλευση το φθινόπωρο στο σχολείο, επιβαρύνεται και από άλλες αλλαγές, όπως η μετακόμιση σε νέο σπίτι, σε άλλη πόλη ή χώρα.
Σε κάθε περίπτωση, πρόκειται για μία διαδικασία αλλαγής, αποχωρισμού (προσωρινού μεν αλλά αποχωρισμού) και αποχαιρετισμού, χαιρετισμού και υποδοχής ή αποδοχής και βεβαίως προσαρμογής σε ένα νέο, άγνωστο πλαίσιο με διαφορετικές απαιτήσεις. Τόσο οι αντιδράσεις όσο και οι επιπτώσεις ποικίλουν κατά περίπτωση, και είναι λιγότερο ή περισσότερο έντονες, έκδηλες ή μη, για μεγάλο χρονικό διάστημα στη ζωή του παιδιού αλλά και της οικογένειάς του. Σχετίζονται με ένα πλέγμα παραγόντων όπως η ετοιμότητα της οικογένειας και του ευρύτερου περιβάλλοντος, του σχολείου (ή παιδικού σταθμού) από το οποίο «φεύγει» το παιδί και του σχολείου στο οποίο «εισέρχεται» και που οφείλει να υποστηρίζει τα παιδιά και την οικογένεια ώστε να ξεπεραστούν οι όποιες δυσκολίες εμφανιστούν. Εξαρτάται τέλος, σε σημαντικότατο βαθμό από το επίπεδο ανάπτυξης των ατομικών δεξιοτήτων του παιδιού που θεωρούνται απαραίτητες για την φοίτησή του στο νηπιαγωγείο ή στην επόμενη εκπαιδευτική βαθμίδα. Η θετική ανταπόκριση ως εκ τούτου, συνδέεται με ευχάριστα συναισθήματα μεταξύ των οποίων είναι η χαρά, η αυτοπεποίθηση, η ικανοποίηση, η ευχαρίστηση και τα κίνητρα για περαιτέρω εξέλιξη, ενώ η αρνητική, με συναισθήματα άγχους, φόβου, αγωνίας, άρνησης, ενόχλησης, αναστάτωσης και αβεβαιότητας.
Οι κύριες προκλήσεις που καλείται να διαχειριστεί το παιδί κατά τη μετάβασή του στο νέο σχολικό πλαίσιο είναι: η απομάκρυνσή του(αποχωρισμός) από το στενό οικογενειακό περιβάλλον, η ανατροπή της καθημερινότητας και των συνηθειών, η αλλαγή σχολικού περιβάλλοντος (χωροταξία, λειτουργικές δομές), προγράμματος και πλαισίου διδασκαλίας, εκπαιδευτικού και συμμαθητών, οι γνωστικές και κοινωνικές προκλήσεις ή και η διαφοροποίηση της καθημερινότητας μετά τη λήξη του σχολικού προγράμματος. Η αποτελεσματική αντιμετώπιση των προκλήσεων αυτών φαίνεται ότι επιδρά θετικά στην εξέλιξη και την πρόοδό του, ενώ μία αναποτελεσματική προσέγγιση ή η έλλειψη προσέγγισης και διαχείρισης, μπορεί να σημαδεύσει την μετέπειτα πορεία του ως μια τραυματική εμπειρία.
Καθοριστικοί, παράγοντες που συμβάλλουν στην ομαλή μετάβαση του παιδιού στο σχολείο είναι: οι εκπαιδευτικοί αναφορικά με τη σχέση που αναπτύσσουν με το κάθε παιδί, οι γονείς και κατά κύριο λόγο η μητέρα, και το ευρύτερο περιβάλλον το οποίο επηρεάζει το παιδί και εντός του οποίου αισθάνεται ασφάλεια και εμπιστοσύνη.
Ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας
Το πρόγραμμα «Κάθε αλλαγή μια φωτεινή αρχή!», στοχεύει στην κοινωνικο-συναισθηματική υποστήριξη και ομαλή προσαρμογή των παιδιών στο σχολείο μέσα από μία θετική, αισιόδοξη και οραματική προοπτική που επενδύει στα αποθέματα δεξιοτήτων, ικανοτήτων, αξιών και εμπειριών των μαθητών/-τριών, στη σύνδεση με την ομάδα των συνομηλίκων και το χώρο του νέου σχολείου ως τόπου χαράς και δημιουργίας, και τελικά, στην καλλιέργεια δεξιοτήτων του 21ου αιώνα (4cs) και δεξιοτήτων ζωής και του νου, με έμφαση στην ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας.
Με τον όρο ψυχική ανθεκτικότητα – ελαστικότητα (Resilience) ορίζεται η ικανότητα του ατόμου να ανακάμπτει και να ξεπερνά τις αντιξοότητες, τις στρεσογόνες καταστάσεις, τις κρίσεις και τις αλλαγές, και να συνεχίζει με την εξέλιξή του. Αφορά σε ένα σύνολο δεξιοτήτων οι οποίες καλλιεργούνται και μπορούν να βελτιωθούν με την εκπαίδευση και την άσκηση σε ατομικό και ομαδικό επίπεδο . Όσο πιο ανθεκτικοί είναι οι άνθρωποι τόσο περισσότερο μπορούν να αντέξουν και να προσαρμοστούν στις αλλαγές και στις δυσκολίες της ζωής αντιμετωπίζοντας αποτελεσματικότερα το άγχος και τις ανασφάλειές τους.
Μεταξύ των τρόπων ενίσχυσης της ψυχικής ανθεκτικότητας επισημαίνονται οι εξής: – Φροντίδα εαυτού με έμφαση στις ανάγκες και τα συναισθήματα – Στοχοθέτηση μέσα από ρεαλιστικούς, εφικτούς στόχους – Καλλιέργεια θετικής αυτο-εικόνας –Αυτοπεποίθηση – Υιοθέτηση υγειών σκέψεων στο πλαίσιο μιας ευρύτερης προοπτικής – Εστίαση σε αποθέματα και παρελθούσες εμπειρίες –πηγές ενδυνάμωσης – Αυτορρύθμιση –Διαχείριση συναισθημάτων-Υιοθέτηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής – Βίωση συναισθημάτων αντί αποφυγής – Ανάληψη δράσης αντί υποχώρησης – Αποφασιστικότητα – Σύνδεση με σημαντικούς άλλους.
Μεθοδολογία
Ο σχεδιασμός του προγράμματος λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, βασίζεται στην κατανόηση της επίδρασης των αλλαγών στα άτομα, αναμενόμενων ή απρόσμενων (για το παιδί που είναι ψυχο-συναισθηματικά ανέτοιμο). Επίδραση, η οποία μπορεί να είναι ορατή ή όχι, να βιώνεται και να εκφράζεται άμεσα ή με καθυστέρηση, με βίωση διαφορετικής έντασης συναισθημάτων ή και ψυχοσωματικών αντιδράσεων.
Ξεχωριστή σημασία αποδίδεται στις δύο διεργασίες που επισύρει η μετάβαση: του “αποχαιρετισμού” προσωρινός και του “χαιρετισμού-καλωσορίσματος” κατά την υποδοχή στο σχολείο. Στη σύνδεση του ΠΡΙΝ με το ΤΩΡΑ, μέσα από προσωπικές αφηγήσεις και αγαπημένα αντικείμενα που φέρνουν οι μαθητές/-ήτριες στο σχολείο από το σπίτι, το προηγούμενο σχολείο, ή τόπο. Στην αναγνώριση και ανάδειξη των αποθεμάτων, των ιδεών και των σκέψεων κάθε μαθητή/-ήτριας ως εφαλτηρίου μίας δυναμικής, δημιουργικής και ενεργούς προσαρμογής κατά τη διάρκεια της οποίας συλλαμβάνει πρωτότυπες ιδέες και αναλαμβάνει την υλοποίηση συνεργατικών δράσεων που τον/την συνδέουν ουσιαστικά με την ομάδα και συγχρόνως τον/την κάνουν να αισθάνεται περήφανος/-η.
Θεωρώντας ότι η επίγνωση των εσωτερικών και εξωτερικών πόρων ενός ατόμου μπορεί να το βοηθήσει να αντιμετωπίσει όχι μόνο με αποτελεσματικότητα νέες και στρεσογόνες συνθήκες αλλά και με επιτυχία, νέες προκλήσεις που αναδύονται μπροστά του, η συστημική διαλεκτική προσέγγιση και ειδικότερα η Καταξιωτική Συστημική διερεύνηση, η οποία ανήκει στην ευρύτερη οικογένεια των Συστημικών Πρακτικών, προκρίθηκε ως η καταλληλότερη μεθοδολογική προσέγγιση.
Σύμφωνα με τη Συστημική προσέγγιση, ο άνθρωπος είναι ένα σύστημα, τα μέρη του οποίου χρειάζεται να επικοινωνούν μεταξύ τους όπως και με άλλα συστήματα με τα οποία σχετίζεται. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, το σύστημα ζει και εξελίσσεται. Η Καταξιωτική προσέγγιση επικεντρώνεται στη διερεύνηση των αποθεμάτων, των αναγκών, των επιθυμιών και των οραματισμών που έχουν τα άτομα, οι ομάδες ή τα ευρύτερα συστήματα. Δηλαδή, στην ανακάλυψη των ικανοτήτων, τη σύνδεση με τις ανάγκες, τις επιθυμίες και τα όνειρα για το μέλλον, τον σχεδιασμό δράσεων που θα οδηγήσουν στην πραγματοποίηση των επιθυμιών, καθώς και στα βήματα που χρειάζεται να γίνουν για την υλοποίηση τους.
Μέσα από το μυθοπλαστικό πλαίσιο που παρέχει η παρουσία της Μικρής Ηλιαχτίδας, αγγελιοφόρου και προστατευόμενης του Ήλιου, το παιδί οδηγείται σταδιακά, με δημιουργικό και ελκυστικό τρόπο στη διερεύνηση του χώρου και του εαυτού, στην κατανόηση της μοναδικότητας και της ευθύνης απέναντι στον εαυτό και τους άλλους, στη σύνδεση με την ομάδα των συνομηλίκων και με το σχολείο, στο όνειρο, και στον σχεδιασμό και υλοποίηση ενός έργου προσφοράς και προόδου που μοιράζεται με τους συμμαθητές/-ήτριες και προσφέρεται στην κοινότητα. Σε δράσεις επομένως, που απαιτούν συναίσθηση και ενσυναίσθηση, παραγωγική και οργανωσιακή σκέψη, ατομικές και κοινωνικές δεξιότητες.
Εν κατακλείδι, με βασικά υλικά τα αποθέματα, τη σύνδεση, τις επιθυμίες και τα όνειρα των παιδιών, αλλά και την αναγκαία επιστράτευση της φαντασίας, το πρόγραμμα ευελπιστεί να ενισχύσει τους μικρούς μαθητές/-ήτριες ώστε να αντέχουν και να διαχειρίζονται τις «αλλαγές» της ζωής και μέσα από αυτές να εξελίσσονται και να προοδεύουν.
Ιωάννα Μενδρινού
Σεπτέμβριος 2021
