Modus Discendi…ψηφιακά & φιλολογικά

• Διαβάστε το κείμενό σας από το ψηφιακό βιβλίο εδώ.
• Ακούστε στο παρακάτω βίντεο το απόσπασμα του βιβλίου σας.

ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

Κειμενικό είδος: πεζό, αυτοβιογραφικό κείμενο, στο οποίο ο συγγραφέας αναφέρει βιώματα, προσωπικές εμπειρίες και αναμνήσεις από την προσωπική του ζωή. Το απόσπασμα του σχολικού βιβλίου προέρχεται από το πεζογράφημα του Ν. Καζαντζάκη “Αναφορά στον Γκρέκο“. Την μυθιστορηματική αυτοβιογραφία του Νίκου Καζαντζάκη, την οποίαν ο θάνατός του το 1957 δεν του επέτρεψε να ολοκληρώσει, αλλά το βιβλίο εκδόθηκε το 1961. Ο ίδιος ο συγγραφέας αποκάλεσε το έργο αυτό την πνευματική του αυτοβιογραφία.

Θέμα: Οι αναμνήσεις του αφηγητή από την πρώτη μέρα του στο σχολείο και από τη συμπεριφορά του δασκάλου της Τετάρτης τάξης.

Βασική ιδέα: Τα αρνητικά βιώματα των παιδιών από το σχολείο σε παλαιότερες εποχές, κατά τις οποίες κυριαρχούσε το αυταρχικό παιδαγωγικό σύστημα.

 Ενότητες – Πλαγιότιτλοι:

• 1η ενότητα: «Με τα μαγικά… έδειξε τη βίτσα»: Οι πρώτες εντυπώσεις από το σχολείο και το δάσκαλο.
• 2η ενότητα: «Από το Δημοτικό Σκολειό… ας φέρει βούτυρο»: Ο δάσκαλος της τέταρτης τάξης και η Νέα Παιδαγωγική.

Χαρακτηρισμός προσώπων:

1. Ο μικρός Νίκος Καζαντζάκης: Έχει ανάμεικτα συναισθήματα την πρώτη μέρα που πάει στο σχολείο: χαρά, ανυπομονησία και περηφάνια αλλά και ανησυχία, φόβο και ταραχή.
2. Ο πατέρας του: Αυστηρός, παλαιών αρχών, αγαπάει το παιδί του και ενδιαφέρεται για τη μόρφωσή του, όμως δεν είναι τρυφερός, κρύβει τα συναισθήματά του, υπερήφανος για το γιο του που πάει στο σχολείο, αντιλαμβάνεται το φόβο του παιδιού αλλά το στηρίζει διακριτικά.
3. Η μητέρα του: Παραδοσιακή, τρυφερή, αγαπά το παιδί της, το προσέχει, το νοιάζεται, νιώθει περηφάνια που θα πάει στο σχολείο και το στηρίζει με τον τρόπο της (κλωνί βασιλικός, σταυρός).
4. Ο δάσκαλος: Αυστηρός, απόμακρος, άγριος, ο φόβος των μαθητών (τον φαντάζονται σαν διάβολο), χρησιμοποιεί απαρχαιωμένες και ξεπερασμένες πρακτικές, όπως τον ξυλοδαρμό. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στο δάσκαλο της Τετάρτης τάξης που είναι αυταρχικός και σκληρός (ξυλοδαρμοί, νουθεσίες και απειλές), δεν ενδιαφέρεται καθόλου για τον ψυχισμό των μαθητών.

Σύγκριση:

• Παλαιότερο εκπαιδευτικό σύστημα: Δασκαλοκεντρικό, χωρίς διάλογο, στόχος του ο σωφρονισμός των μαθητών με νουθεσίες, απειλές και ξυλοδαρμούς. Ο δάσκαλος αποτελούσε “αυθεντία” , κέρδιζε τον σεβασμό με το φόβο.
• Σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα: Παιδοκεντρικό, με διάλογο, στόχος του η ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας των μαθητών και ο ρόλος του δασκάλου καθοδηγητικός και υποστηρικτικός με απόλυτο σεβασμό στην προσωπικότητα των μαθητών.

Αφηγηματικοί τρόποι:

Αφήγηση: Σε α΄ πρόσωπο (πρωτοπρόσωπη), παρουσιάζει τα γεγονότα με χρονολογική-γραμμική σειρά.

Αφηγητής: Ο ίδιος ο συγγραφέας, στηρίζεται σε προσωπικά του βιώματα και συμμετέχει στα γεγονότα, είναι πρωταγωνιστής (ομοδιηγητικός).

Διάλογος: Μας πληροφορεί για τη συναισθηματική κατάσταση των ηρώων, το ύφος τους, κάνει το κείμενο  ζωντανό, άμεσο και παραστατικό (ΖΑΠ).

Περιγραφή: Υπάρχουν σύντομες περιγραφές του παιδιού πριν πάει στο σχολείο, του πρώτου δασκάλου, και του δασκάλου της Τετάρτης Δημοτικού που συμβάλλουν με τη σειρά τους  στην ζωντάνια και παραστατικότητα του κειμένου.

Χρόνος: Η παιδική ηλικία του Νίκου Καζαντζάκη τη δεκαετία 1890-1900.

Χώρος: Το Ηράκλειο της Κρήτης.

Γλώσσα: Απλή δημοτική με κρητικούς ιδιωματισμούς (σφαγάρι, περφάνια, φούχτα, αντρειευούμουν, χτίρι, παρέδωκε, κάμε, σκολειό, θωράς, τυλιγαδίζουν).

Ύφος: Λιτό, γλαφυρό, ειρωνικό, χιουμοριστικό.

Εκφραστικά μέσα:

1. Μεταφορές: «μαγικά μάτια», «πολύβουο, γεμάτο μέλι και μέλισσες μυαλό», «κρέμασε το χρυσό σταυρουλάκι της βάφτισής μου», «τινάχτηκα», «σήκωσα τα μάτια», «θα μάθεις γράμματα να γίνεις άνθρωπος», «κάρφωσα τα μάτια μου», «το κρέας δικός σου, του ’πε, τα κόκαλα δικά μου· μην τον λυπάσαι, δέρνε τον, κάμε τον άνθρωπο», «εργαλείο που κάνει τους ανθρώπους», «ένας σωρός παιδικά κεφάλια», «θα ’χουν γίνει κρανία», «γενάκι σφηνωτό», «θυμωμένα μάτια», «δε θωράς, μωρέ, πώς τυλιγαδίζουν τα πόδια του;», «τα μάτια σας τέσσερα», «έδεσα κόμπο την καρδιά μου».
2. Παρομοιώσεις: «σαν ένα μικρό καταστολισμένο σφαγάρι», «σαν κρανία».
3. Προσωποποίηση: «η Παιδαγωγική έλειπε, θα ’ταν σπίτι».
4. Εικόνες: Η εικόνα της μητέρας που αποχαιρετά το μικρό αγόρι, η εικόνα του σχολείου, η εικόνα του παιδιού που κρατά το χέρι του πατέρα του, η εικόνα του δασκάλου με τη βίτσα, η εικόνα του διευθυντή του σχολείου, η εικόνα του ξυλοδαρμού.
5. Ειρωνεία: “κι είχε φέρει, λέει, μαζί του τη Νέα Παιδαγωγική.  — Πού είναι, κυρ δάσκαλε, ρώτησα, η Νέα Παιδαγωγική; γιατί δεν έρχεται στο σκολειό; ” , “Μα για να καταλάβετε καλύτερα, να κρατάει καθένας σας κι από ένα αυγό· όποιος δεν έχει αυγό, ας φέρει βούτυρο!”
6. Χιούμορ: “…κάρφωσα τα μάτια μου στην κορφή του κεφαλιού του να δω αν έχει κέρατα· μα δεν είδα, γιατί φορούσε καπέλο”
7. Ασύνδετο σχήμα: “Πηγαίναμε, πηγαίναμε, περάσαμε τα στενά σοκάκια, φτάσαμε στην εκκλησιά του Αϊ-Μηνά, στρίψαμε, μπήκαμε σ’ ένα παλιό χτίρι, με μια φαρδιάν αυλή, με τέσσερις μεγάλες κάμαρες στις γωνιές κι ένα κατασκονισμένο πλατάνι στη μέση.”

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

1. Να συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα που αφορά στη δομή του αποσπάσματος :

ΔΟΜΗ	ΕΝΟΤΗΤΕΣ	ΠΛΑΓΙΟΤΙΤΛΟΙ
1η ενότητα
2η ενότητα

1^η ΕΝΟΤΗΤΑ

1. Να συμπληρώσεις τον παρακάτω πίνακα με στοιχεία που θα αντλήσεις από το κείμενο:

Τόπος (πού)
Χρόνος  (πότε)
Πρόσωπα (ποια)
Πρόσωπο αφήγησης (ποιος αφηγείται)/ Γραμματικό πρόσωπο αφήγησης

2. Να συμπληρώσεις τον παρακάτω πίνακα που αφορά στα συναισθήματα του πρωταγωνιστή :

Στο δρόμο για το σχολείο…..	Βλέποντας  το κτίριο….	Αντικρίζοντας τον δάσκαλο…

ή

Το παιδί την πρώτη μέρα στο σχολείο νιώθει ανάμεικτα συναισθήματα. Συμπλήρωσε τον πίνακα .

ΘΕΤΙΚΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ	ΑΡΝΗΤΙΚΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ

3. Φαντάσου ότι συναντάς το μικρό Νίκο και θέλεις να μοιραστείς μαζί του τις δικές σου σκέψεις και συναισθήματα από την πρώτη ημέρα στο δικό σου σχολείο (δημοτικό ή γυμνάσιο). Γράψε το διάλογο που θα γινόταν μεταξύ σας. Τι θα του έλεγες για κάθε χρονική στιγμή  από αυτές που αναφέρονται στην προηγούμενη άσκηση;

4. Οι γονείς του Νίκου:

α) Πώς ο καθένας από αυτούς συμμετέχει στην ξεχωριστή αυτή στιγμή της  ζωής  του Νίκου;

β) Ποια στοιχεία μπορείς να αντλήσεις από το κείμενο για το χαρακτήρα του πατέρα και της μητέρας του; Συμπλήρωσε τον παρακάτω πίνακα:

ΠΡΟΣΩΠΑ	ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ (Τι κάνει;)	ΛΟΓΙΑ (Τι λέει;)	ΣΧΕΤΙΚΑ ΧΩΡΙΑ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΟΣ	ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ ΓΟΝΙΟΥ
Μητέρα
Πατέρας

γ) Σε ποια συμπεράσματα οδηγείσαι αναφορικά με τις σχέσεις γονιών και παιδιών στα τέλη του 19^ουαιώνα; 

δ) Πώς νομίζεις ότι αντιμετωπίζουν οι σύγχρονοι γονείς το θέμα της πρώτης ημέρας των παιδιών τους στο σχολείο; Θεωρείς ότι υπάρχουν διαφορές με τους γονείς του μικρού Νίκου;

5. Σε μια σελίδα του ημερολογίου σου να γράψεις τις δικές σου αναμνήσεις και εντυπώσεις από την παρουσία των γονιών σου την πρώτη σου ημέρα στο σχολείο (δημοτικό ή γυμνάσιο).

6.Ποια είναι η πρώτη εικόνα –εντύπωση που διαμορφώνει ο Νίκος για το δάσκαλό του; Στην απάντησή σου να συμπεριλάβεις τα σχετικά χωρία του κειμένου.

7.Να καταγράψεις δύο εικόνες, δύο μεταφορές και δύο παρομοιώσεις που σε εντυπωσίασαν αιτιολογώντας τις επιλογές σου.

8. Ποια σχέση μπορεί να έχει η παραπάνω γελοιογραφία με το κείμενο; Τεκμηριώστε την απάντησή σας με στοιχεία του κειμένου.

2^η ΕΝΟΤΗΤΑ

1. Να συμπληρώσεις τον παρακάτω πίνακα με στοιχεία που θα αντλήσεις από το κείμενο:

Τόπος (πού)
Χρόνος  (πότε)
Πρόσωπα (πρωταγωνιστές / δευτερεύοντα )
Πρόσωπο αφήγησης (ποιος αφηγείται)/ Γραμματικό πρόσωπο αφήγησης

2. Ο Διευθυντής: Ποια είναι η εξωτερική του εμφάνιση και με ποια εκφραστικά μέσα προβάλλεται;

3. Να συμπληρώσεις τον παρακάτω πίνακα που αφορά στις παιδαγωγικές αρχές και τα μέσα που χρησιμοποιούσε ο δάσκαλος – Διευθυντής για την εφαρμογή τους.

Παιδαγωγικές αρχές	Μέσα/ μέθοδοι εφαρμογής	Χωρία κειμένου

4. Να χαρακτηρίσεις το δάσκαλο αιτιολογώντας το χαρακτηρισμό σου.

5. Πάρτε μια συνέντευξη από τον παππού ή τη γιαγιά σας ζητώντας τους να σας αναφέρουν τις εμπειρίες και τις αναμνήσεις τους από τα δικά τους σχολικά χρόνια στο δημοτικό σχολείο και τις σχέσεις τους με τους δασκάλους τους.

6. Διαβάστε το παρακάτω απόσπασμα από το βιβλίο του Δ. Γκίωνη «Τώρα θα δεις…». Με ποιον δάσκαλο βρίσκετε ομοιότητες από το κείμενο του Καζαντζάκη   και γιατί;

[…] Το σχολείο μόνιμος βραχνάς αλλά και καταφύγιο. Γιατί όταν δεν είχε σχολείο, είχε δουλειά στο μαγαζί, θελήματα στο σπίτι. Μόνο που στο σχολείο έπρεπε να είσαι πάντα διαβασμένος και προσεχτικός, γιατί διαφορετικά έπεφτε ραβδί. Αυτά τα αναθεματισμένα μέρη του λόγου.

— Πόσα είναι, Κούκο; Ρώτησε την ημέρα εκείνη ο Τζαναβάρας και ήμουν βέβαιος ότι ευχόταν να μην τα ξέρω για να με λιανίσει.

— Δέκα.

— Για πες τα…

— Άρθρο, όνομα ουσιαστικό, επίθετο, αντωνυμία, ρήμα, πρόθεση…

— Αυτά είναι έξι, δεν είναι δέκα. Τί τά ’κανες τ’ άλλα;

Φτου κι απ’ την αρχή:

— Άρθρο, όνομα ουσιαστικό, επίθετο, αντωνυμία, ρήμα…

— Τώρα τά ’βγαλες πέντε! Είσαι με τα καλά σου;

— ……

— Όρθιος, εκεί με τους άλλους!

Ευτυχώς που υπήρχε παρέα, η οποία έφτασε στο τέλος να είναι αριθμητικά μεγαλύτερη από τα μέρη του λόγου.

— Γιατί δε διαβάσατε, ρε; Τσίριξε.

Τσιμουδιά.

Από ένα αστραφτερό χαστούκι στον καθένα. Και καθώς το δεχτήκαμε όλοι περίπου ατάραχοι, μας περνάει και δεύτερο χέρι από το άλλο μάγουλο. Και κάποια στιγμή βγάζει αφηνιασμένος τη λουρίδα και μας λιανίζει τα πόδια.

— Αύριο να μου τό ’χετε γράψει είκοσι φορές στο τετράδιο και να το ξέρετε φαρσί! […]

[πηγή: Δημήτρης Γκιώνης, Τώρα θα δεις…, Καστανιώτης, Αθήνα 1994, σ. 50-51]

ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΜΕ ΨΗΦΙΑΚΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ

• Βίντεο για τη ζωή και το έργο του Ν. Καζαντζάκη από την εκπαιδευτική τηλεόραση.

• Ένας ταξιδευτής σε τόπους και ιδέες: Δείτε το βίντεο και παίξτε το παιχνίδι γνώσεων σχετικά με τον Ν. Καζαντζάκη.

• Διαδραστική παρουσίαση για τη ζωή & το έργο του Ν. Καζαντζάκη από το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης: Χρησιμοποιήστε πληροφορίες από την παραπάνω σελίδα και από το βίντεο της Εκπαιδευτικής Τηλεόρασης, για να φτιάξετε κι εσείς μια παρουσίαση για τη ζωή και το έργο του Ν. Καζαντζάκη.
• Δείτε στο παρακάτω βίντεο τα αποσπάσματα των ταινιών   “Ο Ψύλλος” και “Το ξύλο βγήκε από το παράδεισο” και αφού αναφερθείτε στο κοινό στοιχείο που υπάρχει με το κείμενο του βιβλίου σας χαρακτηρίστε την εκπαιδευτική μέθοδο που χρησιμοποιούν οι εκπαιδευτικοί τόσο στις ταινίες όσο και στο κείμενο του Καζαντζάκη; Να δώσετε μία σύντομη απάντηση περίπου 50-60 λέξεων.

• Αναζητήστε στο διαδίκτυο φωτογραφικό υλικό με εικόνες από τη σχολική ζωή του προηγούμενου αιώνα και φτιάξει ένα φωτογραφικό λεύκωμα μαζί με τους συμμαθητές σας σε ένα συνεργατικό ψηφιακό εργαλείο όπως  το Jamboard της google.