Σχιζοφρένεια: Τα πρώτα συμπτώματα και οι κίνδυνοι

Σχιζοφρένεια: Τα συμπτώματα και ο κίνδυνος αυτοκτονίας

Όλοι έχουμε ακούσει τη λέξη «σχιζοφρενής» στην καθημερινή μας ζωή. Μπορεί να τη χρησιμοποιούμε για να περιγράψουμε αστειευόμενοι κάποιο γνωστό ή φίλο ή να την ταυτίζουμε με τον «τρελό» που μένει στη γειτονιά ή στην πόλη μας. Μπορεί ακόμα να πιστεύουμε ότι αναφέρεται σε ανθρώπους που είναι εγκληματικοί, βίαιοι κι επικίνδυνοι για τον εαυτό τους και για τους άλλους.

Από την επιστημονική ομάδα της Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης ΚΛΙΜΑΚΑ

Τι είναι όμως στην πραγματικότητα η σχιζοφρένεια;

Σήμερα γνωρίζουμε ότι η σχιζοφρένεια είναι μια σοβαρή ψυχική ασθένεια που επηρεάζει τον τρόπο σκέψης και τη συμπεριφορά του ανθρώπου. Είναι μια ασθένεια αρκετά συχνή. Υπολογίζεται ότι περίπου ένας στους εκατό ανθρώπους θα πάθει σχιζοφρένεια κάποια στιγμή στη ζωή του. Προσβάλλει κυρίως νέους ανθρώπους: οι άντρες αρρωσταίνουν συνήθως σε ηλικία 15 με 25 χρονών και οι γυναίκες σε ηλικία 25 με 35 χρονών.

Ποια είναι τα συμπτώματα της σχιζοφρένειας;

Ένα από τα πιο συχνά συμπτώματα των σχιζοφρενών είναι οι ψευδαισθήσεις. Πολλοί σχιζοφρενείς βλέπουν ή ακούνε πράγματα που δεν είναι αληθινά. Μπορεί να ακούνε φωνές που τους σχολιάζουν ή τους προειδοποιούν για κινδύνους ή τους δίνουν εντολές για το τι πρέπει να κάνουν. Μπορεί ακόμη να συνομιλούν με αυτές τις φωνές και να δίνουν στους άλλους την εντύπωση ότι μιλούν μόνοι τους.

Ένα άλλο συχνό σύμπτωμα είναι οι παραληρητικές ιδέες. Οι παραληρητικές ιδέες είναι επίμονες, λανθασμένες πεποιθήσεις των σχιζοφρενών που δεν αντιστοιχούν στην πραγματικότητα. Π.χ. μπορεί να πιστεύουν ότι οι άλλοι θέλουν το κακό τους, ότι τους κυνηγούν για να τους σκοτώσουν, ότι θέλουν να τους δηλητηριάσουν, ότι συνωμοτούν εναντίον τους, ότι διαβάζουν το μυαλό τους ή ελέγχουν τις σκέψεις τους ή τους κάνουν μάγια. Οι σχιζοφρενείς είναι απόλυτα σίγουροι ότι αυτά που πιστεύουν είναι αληθινά και επιμένουν σε αυτά, ακόμα κι όταν οι άλλοι προβάλλουν λογικά επιχειρήματα.

Η σχιζοφρένεια συχνά επηρεάζει την ικανότητα του ατόμου να σκέφτεται και κατά συνέπεια να μιλά με ομαλό τρόπο. Έτσι, οι σχιζοφρενείς μπορεί να επαναλαμβάνουν τα ίδια πράγματα ή μπορεί αυτά που σκέφτονται και λένε να μην έχουν καμία λογική σειρά, με αποτέλεσμα ο λόγος τους να γίνεται ασαφής, αόριστος έως και ακατανόητος.

Η σχιζοφρένεια επίσης επηρεάζει τη συμπεριφορά του ατόμου. Οι σχιζοφρενείς μπορεί να είναι επιφυλακτικοί, απόμακροι, να  κάνουν πολλές, γρήγορες, άσκοπες κινήσεις ή αντίθετα να μένουν ακίνητοι για ώρες, να επαναλαμβάνουν συγκεκριμένες κινήσεις, λέξεις ή ήχους, να έχουν αλλόκοτη εμφάνιση. Αυτές οι ασυνήθιστες συμπεριφορές κάνουν τους άλλους ανθρώπους να αισθάνονται άβολα και μερικές φορές μπορεί να τους φοβίσουν.

Οι σχιζοφρενείς συχνά δείχνουν να έχουν χάσει τον ενθουσιασμό τους ή το ενδιαφέρον τους για τα πράγματα (σχολείο, εργασία, ψυχαγωγία, σεξουαλική δραστηριότητα κλπ), τείνουν να απομονώνονται και να αποφεύγουν την επαφή με τους άλλους, ενώ πολλές φορές παραμελούν τον εαυτό τους και την ατομική τους υγιεινή. Ακόμη τα άτομα με σχιζοφρένεια μπορεί να δυσκολεύονται να πάρουν πρωτοβουλίες και αποφάσεις ή να δυσκολεύονται να συγκεντρωθούν.

Συχνά τα άτομα με σχιζοφρένεια μένουν απαθή και αδιάφορα στα ερεθίσματα και δεν εκφράζουν κανένα συναίσθημα, μιλούν μονότονα, δεν παίρνουν τις συνηθισμένες εκφράσεις προσώπου ενός λυπημένου ή χαρούμενου ανθρώπου ακόμα κι όταν μιλούν για κάτι θλιβερό ή ευχάριστο αντίστοιχα. Μπορεί επίσης να εκφράζουν συναισθήματα που δεν ταιριάζουν με αυτά που λένε ή αυτά που σκέφτονται, π.χ. να γελούν λέγοντας κάτι πολύ δυσάρεστο και το αντίστροφο.

Που οφείλεται η σχιζοφρένεια;

Η σχιζοφρένεια δεν είναι μια τιμωρία από το θεό για τις αμαρτίες του ατόμου ή των γονιών του. Λανθασμένη είναι επίσης η αντίληψη ότι ο σχιζοφρενής φταίει για την αρρώστια του επειδή δεν έχει αρκετή θέληση ή επειδή είναι πεισματάρης ή τεμπέλης, καθώς και η πεποίθηση ότι οι γονείς προκάλεσαν τη σχιζοφρένεια στο παιδί τους. Επίσης, παλαιότερα οι άνθρωποι πίστευαν ότι οι σχιζοφρενείς είναι δαιμονισμένοι ή ότι τους έχουν κάνει μάγια. Προσπαθώντας να τους ελέγξουν τους έδεναν με αλυσίδες, τους χτυπούσαν, τους έκλειναν σε άσυλα ή στη φυλακή.

Σήμερα γνωρίζουμε ότι η σχιζοφρένεια είναι μια αρρώστια όπως όλες οι άλλες. Το όργανο του σώματος που επηρεάζεται στη σχιζοφρένεια είναι ο εγκέφαλος. Ο εγκέφαλος των σχιζοφρενών δεν λειτουργεί σωστά, όπως η καρδιά δε λειτουργεί σωστά στους ανθρώπους που παθαίνουν έμφραγμα. Αν και δεν είναι απόλυτα γνωστή η αιτιολογία της σχιζοφρένειας, σήμερα γνωρίζουμε ότι  δεν υπάρχει ένα μοναδικό αίτιο που την προκαλεί, αλλά ότι ένας συνδυασμός παραγόντων παίζει ρόλο στην εκδήλωσή της. Πολύ σημαντικό ρόλο παίζουν οι γενετικοί παράγοντες, δηλαδή παράγοντες που έχουν σχέση με το DNA του ανθρώπου. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι ένας άνθρωπος έχει μεγαλύτερη πιθανότητα να πάθει σχιζοφρένεια, αν υπάρχει κάποιος στενός συγγενής του που έχει αυτή την ασθένεια. Η πιθανότητα αυξάνει, όσο στενότερη είναι η συγγένεια με τον άρρωστο άνθρωπο. Έτσι, ένα παιδί με ένα γονιό σχιζοφρενή έχει 10% πιθανότητα να πάθει σχιζοφρένεια, ενώ η πιθανότητα να αρρωστήσει ένα παιδί του οποίου οι γονείς δεν έχουν σχιζοφρένεια είναι περίπου 1%.

Παράλληλα, οι επιστήμονες προτείνουν ότι κι άλλοι παράγοντες παίζουν ρόλο, όπως κάποια δυσλειτουργία στον εγκέφαλο, τραυματισμοί στον εγκέφαλο που συνέβησαν κατά τη γέννηση του ατόμου, προβλήματα στην επικοινωνία μέσα στην οικογένεια, οι εμπειρίες της ζωής του κάθε ανθρώπου. Πρέπει να τονίσουμε ότι οι παράγοντες αυτοί δεν μπορούν να προκαλέσουν από μόνοι τους την ασθένεια. Οι περισσότεροι επιστήμονες συμφωνούν με την άποψη ότι πρέπει να υπάρχει η γενετική προδιάθεση πάνω στην οποία επιδρούν κάποιοι από τους άλλους παράγοντες, ώστε να εκδηλωθεί η ασθένεια.

Είναι οι σχιζοφρενείς βίαιοι και επικίνδυνοι; 

Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης πολύ συχνά συνδέουν τη βία και την εγκληματικότητα με τις ψυχικές ασθένειες και ιδιαίτερα με τη σχιζοφρένεια. Όμως οι μέχρι τώρα μελέτες έχουν δείξει ότι οι πιθανότητες εμφάνισης βίας και εγκληματικότητας είναι ίδιες στους σχιζοφρενείς και στα άτομα του γενικού πληθυσμού. Δηλαδή, είναι το ίδιο πιθανό να γίνει βίαιος ή να διαπράξει έγκλημα ένας σχιζοφρενής και ένα άτομο που δεν πάσχει από σχιζοφρένεια.

Θεραπεύεται η σχιζοφρένεια;

Η σχιζοφρένεια είναι μια σοβαρή ασθένεια, η οποία δεν είναι δυνατό να υποχωρήσει μόνη της χωρίς θεραπεία. Έχουν ανακαλυφθεί φάρμακα με τα οποία τα συμπτώματα μπορούν να ελεγχθούν, αρκεί ο ασθενής να τα λαμβάνει συστηματικά, σύμφωνα με τις οδηγίες του ψυχιάτρου και να παρακολουθείται τακτικά από αυτόν. Πολλοί ασθενείς με σχιζοφρένεια μπορούν να δουλέψουν και να φροντίσουν τον εαυτό τους και την οικογένειά τους, αρκεί να παρακολουθούνται από το γιατρό και να παίρνουν τα φάρμακά τους.

Όμως, η σχιζοφρένεια είναι μια χρόνια πάθηση, όπως ακριβώς η υπέρταση και ο σακχαρώδης διαβήτης. Η θεραπεία των περισσότερων χρόνιων παθήσεων -σωματικών ή ψυχικών – είναι μακροχρόνια και συχνά πρέπει ο ασθενής να τη συνεχίζει σε όλη του τη ζωή. Ο διαβητικός, για παράδειγμα, πρέπει να παίρνει τα φάρμακά του ή να κάνει ενέσεις ινσουλίνης, ακόμη και όταν το σάκχαρό του είναι φυσιολογικό. Έτσι και ο σχιζοφρενής πρέπει να λαμβάνει την αγωγή ακόμη και όταν αισθάνεται καλύτερα ή ακόμη και όταν δεν έχει συμπτώματα και πάντα σύμφωνα με τις οδηγίες του γιατρού.  Αν ο ασθενής διακόψει ή μειώσει την αγωγή από μόνος του (χωρίς τη συμβουλή του γιατρού), υπάρχει μεγάλος κίνδυνος  να υποτροπιάσει, δηλαδή να επιδεινωθεί η κατάσταση του ή να αρρωστήσει ξανά. Η πιθανότητα να υποτροπιάσει ένα άτομο που πάσχει από σχιζοφρένεια όταν δεν λαμβάνει φαρμακευτική αγωγή είναι πολύ μεγάλη (80%).

Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι τα φάρμακα για τη σχιζοφρένεια είναι εθιστικά και ότι αν κάποιος τα ξεκινήσει δεν μπορεί να τα σταματήσει. Πρόκειται για λανθασμένη αντίληψη: τα φάρμακα για τη σχιζοφρένεια δεν τα συνηθίζει ο οργανισμός και δεν προκαλούν εξάρτηση. Μια ακόμη λανθασμένη άποψη είναι ότι τα φάρμακα αυτά αλλάζουν την προσωπικότητα και κάνουν το άτομο άβουλο. Τα φάρμακα για τη σχιζοφρένεια, όχι μόνο δεν καταργούν την ελεύθερη βούληση, αλλά αντιθέτως, βοηθούν το άτομο να αντιλαμβάνεται σωστά την πραγματικότητα, να σκέφτεται καθαρά, να αποφασίζει ελεύθερα και λογικά και να λειτουργεί φυσιολογικά.

ΣΧΙΖΟΦΡΕΝΕΙΑ ΚΑΙ ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΑ

Το 90-95% των ανθρώπων που αυτοκτονούν έχουν κάποια ψυχική πάθηση. Η συχνότερη είναι η κατάθλιψη, αλλά υπάρχει αυξημένος κίνδυνος αυτοκτονίας και σε άλλες ψυχικές διαταραχές με σημαντικότερες την σχιζοφρένεια, τη χρήση αλκοόλ και άλλων ουσιών και τις διαταραχές προσωπικότητας. Η αυτοκτονία, επομένως, είναι ένας σοβαρός κίνδυνος για τους σχιζοφρενείς. Oι μελέτες δείχνουν ότι το 50% των σχιζοφρενών κάνει απόπειρα αυτοκτονίας και το 10% περίπου τελικά αυτοκτονεί.

Υπάρχουν κάποιοι παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο της αυτοκτονίας για έναν άνθρωπο με σχιζοφρένεια. Αυτοί είναι οι ακόλουθοι:

Η νεαρή ηλικία

Το άρρεν φύλο

Η ανεργία

Η μοναχική διαβίωση