ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΑ ΠΙΑΤΑ – PLATS ORDINAIRES
Συνηθισμένο πρωινό είναι μια φέτα ψωμί με βούτυρο
«Την άλλη μέρα ξύπνησε πρωί, πλύθηκε, ντύθηκε άρπαξε μια φέτα βουτυρωμένο ψωμί και χύθηκε στους δρόμους» (1)
ή ένα σκέτο κουλούρι για τους φτωχούς.
«έφαγα ένα κουλούρι το πρωί αλλά τώρα πεινάω». (2)
Un petit dejeuner ordinaire est une tranche de pain avec du beurre.
‘Le lendemain il s’est reveille le matin,il s’est lave,il s’est habille et une tartine beurree a la main,il s’est elance dans la rue’. (1)
ou une simple gimblette qui est pour les pauvres
‘j’ai mange une gimblette le matin mais maintenant j’ai faim’. (2)
- Η παρασκευή του ψωμιού, απαραίτητου σε κάθε γεύμα, απαιτούσε πολύ κόπο.
«Ξημερώνοντας έδωκε ο γέροντας στο βασιλιά ένα δρεπάνι και του λέει: «Έλα να θερίσουμε!» Έκαμε καμιά σαρανταριά δεμάτια στάχυα. Την άλλη μέρα πρωί πρωί ξύπνησε ο γέροντας το βασιλιά. «Σήκω τώρα, να πάρουμε όλα αυτά τα δεμάτια να τα πάμε στ’ αλώνι να τ’ αλωνίσουμε!». Την τρίτη μέρα το χάραμα ο γέροντας σήκωσε πάλι το βασιλιά : «Ξύπνα», του λέει. «Τώρα θα πάμε το στάρι μας στο μύλο να τ’ αλέσουμε!». Αλέσανε το στάρι τους. «Έλα τώρα να ζυμώσουμε», του λέει ο γέρος. Ύστερα τον έστειλε στο λόγγο να κόψει ξύλα, και αργά κατά το βράδυ βάλανε και εκάψανε το φούρνο για να ψήσουμε 3-4 καρβέλια». (3)
La preparation du pain,necessaire pour chaque repas,exigeait beaucoup de peine.
‘De beau matin,le vieillard a donne au roi un faucille et lui
dit:”Viens’on va moissoner”Il a fait Presque une quarantaine
de faisceaux d’epis.Le lendemain,de beau matin ,le vieillard a reveille le roi:’Leve-toi maintenant,on va prendre tous ces faisceaux et on les amene a l’aire pour depiquer”.Le troisieme jour a l’aube,le vieillard a reveille le roi:”Reveille-toi”lui dit-il.”Maintenant,c’est le moment d’apporter les bles au Moulin pour les moudre’Ils ont fait moudre leur ble.’Viens maintenant petrir’lui dit le vieillard.Ensuite il l’a envoye dans la foret pour couper du bois,et le soir ils ont brule le four pour cuir 3-4 pains. (3)
-
Στα χωριά τα φαγητά ήταν απλά, από προϊόντα που παρήγαγαν οι ίδιοι οι κάτοικοι.«Η γιαγιά μας μάζευε με πατάτες γιαχνί. Μοσκοβόλαγε ο τόπος». (4)
Dans les villages,les plats etaient faits des materiels produits par les habitants eux-memes.
‘Grand-mere nous reunissait autour d’un plat ayant de pommes de terre ragout.Il y avait une odeur suave’. (4)
«Μα σαν μπήκανε στο χωριό του δάσους, οι γυναίκες τρέξανε να τους φιλέψουν. Τους βάλαν σε μια μεγάλη καλύβα, τους φέρανε ζεστό σπιτίσιο τραχανά και φάγανε». (5)
‘Mais en entrant dans le village du bois,les femmes se sont precipitees a les traiter.elles les ont emmenes dans une grande chaumiere et elles leur ont offert un plat de semoule au lait caille bien chaud pour manger’. (5)
- Ο Καραγκιόζης λέει στο φίλο του το Χατζηαβάτη:
«Μόλις πήγα με είδε η θεία-Γεωργούλα και με λυπήθηκε, που είχα αλληθωρίσει από την πείνα, και μου γιόμισε μια τσανάκα στιφάδο, που μοσχοβόλαγε, Χατζατζάρη μου. Μόλις λοιπόν κάθησα κι έκοψα κάτι κομμάτες ψωμί μέσα, γιατί μου’ χε φέρει ένα καρβέλι σπιτίσιο μπροστά μου, και μόλις ετοιμαζόμουνα να πάρω την πρώτη μπουκιά, και είχα βουτήξει με το πιρούνι ένα κομμάτι κρέας πενήντα δράμια και ένα κομμάτι ψωμί, ακούω ένα «γκάπ» στο σβέρκο μου, αφού η μούρη μου πήγε μέσα στην τσανάκα». (6)
- Karagiozis(Pitre) dit a son ami Chatziavati:
“Une fois arrive,tante Georgoula m’a vu et elle a eu pitie de moi,car j’etais creve par la faim et elle a rempli un grand plateau de civet qui sentait extremement bien,mon vieux.Je me suis assis et j’ai coupe de grands morceaux de pain,parce qu’elle m’avait apporte un pain devant moi,et au moment ou je me preparais ,avec ma fourchette,prendre un grand morceau de viande et un morceau de pain,je me suis senti quelque chose me pousser sur ma nuque te tout mon visage s’est trempe dans l’ecuelle”. (6)
- Στη Σύμη οι γυναίκες συναντιόντουσαν τ’ απογεύματα και δούλευαν συντροφικά.
«Να καθαρίσουν τ’ αμύγδαλα, να ξεσποριάσουν τη φακή ή τα φασόλια, να ετοιμάσουν τα κουλουράκια ή ν’ ανοίξουν χυλοπίτες». (7)
A Symi les femmes se rencontraient pendant les après-midis et elles travaillaient toutes ensemble
“A eplucher les amendes,a enlever les grains inutiles de la lentille ou des haricots,a preparer des petites patisseries ou a faire des chylopites,une espece de pates alimentaires”. (7)
Στη Σκιάθο οι γυναίκες με τα καλαθάκια και τα μαχαιράκια τους ξεχύνονταν στην εξοχή και:
«έβγαζαν αγριολάχανα, καυκαλήθρες, μυρόνια, έκοφταν φτέρες και αγριομάραθα». (8)
A Skiathos les femmes,de petits panniers et couteaux a la main,s’elancaient a la campagne et:
“elles ramassaient des herbes sauvages,des carapaces,des legumes aromatiques,elles coupaient des fougeres et des fenouils sauvages”. (8)
Στην κοσμοπολίτικη Σμύρνη λίγο πριν απ΄ την καταστροφή το τραπέζι μιας αστικής οικογένειας ήταν αρκετά πλούσιο.
«Η κυρία-Ευανθία σέρβιρε ένα μυρωδάτο μουσακά και σουλήνες παραγεμιστές. Την ώρα του καφέ ο πατέρας επέμενε να παίξει η Ριρή στο πιάνο το Τροβατόρε». (9)
A Smyrni cosmopolite,peu avant le desastre de la ville,la table d’une famille bourgeoise etait abondamment riche.
“Madame Evanthia etait en train de server un moussaka(plt aux aubergins et a la viande hachee)perfume te des tuyaux farcis.Pendant qu’on prnait le café,le pere insistait que Riri joue au piano un morceau de Trovattore”. (9)
- Στη Ζάκυνθο την ίδια εποχή συνηθισμένο πιάτο ήταν το ραγού, κρέας με λαχανικά ή όσπρια.
«Την ώρα που η παπαδιά εκκένωνε στην απλάδα το ραγού ακούστηκε από το περιβόλι ένα δειλό νιαούρισμα». (10)
Pendant la meme periode,a Zante le plat habituel etait le ragout fait de la viande et des legumes.
“Au moment ou la femme du pretre servait le ragout en plein air,on a entendu un miaulement doux venant du jardin”. (10)
- Τα λαδερά φαγητά είναι ευρύτατα διαδεδομένα στην Ελλάδα και πολύ εύγευστα.
«Εκείνη τη στιγμή μπήκε στην τραπεζαρία ο Ταρνανάς, και ακούμπησε μπροστά στη Λωξάντρα τη μεγάλη πιατέλα με τις μελιτζάνες. Λαδερές μελιτζάνες, παραγεμιστές και μέσα μπόλικα κουκουνάρια και σταφίδες…
‘Κοίταξε μη χορτάσεις μ΄ αυτό’, του λέει η Λωξάντρα εμπιστευτικά στ΄ αυτί και του σφαλνά το μάτι. ‘ Έχω και ορτύκια’». (11)
Les plats a base d’huile sont largement reputes en Grece te ils sont tres delicieux.
“Ce moment-la Tarnanas est entre dans la salle a manger et il a depose devant Loxandra le grand plateau avec les aubergines.Des aubergines cuisinees a l’ huile et farcies aux pignons et aux raisins.
‘Tu ne dois pas rassasier avec ca’lui dit-elle a l’ oreille en faisant un clin d’ oeil.’J’ai des cailles aussi”. (11)
«Εκείνη την ημέρα η Αγαθώ στα Ταταύλα είχε σπανάκι με το ρύζι και το είχε πολύ νόστιμο». (12)
“Ce jour-la Agatho a Tatavla ,elle avait cuisine des epinars au riz et elle l’ avait fait vraiment delicieux”. (12)
Οι σούπες είναι πάντα ένα καλοδεχούμενο πιάτο ιδίως το χειμώνα.
«Χάρηκε η Λωξάντρα όταν στο γυρισμό βρήκε κότα βραστή και από πάνω μαλεμπί». (13)
Les soupes ,c’est un plat qui est toujours recu avec plaisir ,specialement en hiver.
“Loxandra etait tres contente quand,de retour,elle a trouve une soupe de poule et comme dessert malembi”. (13)
Το καλοκαίρι τα λαχανικά έχουν την τιμητική τους.
« Το αυγουστιάτικο παπάκι τρώγεται ωραία με τη μπάμια. Είναι αμαρτία να περάσει ο Αύγουστος και να μη φας παπάκι με τη μπάμια. Παραμονή της Παναγίας η Λωξάντρα πήρε παπάκια να ψήσει με τις μπάμιες, και παρόλη της την κούραση κατέβηκε μόνη της στην κουζίνα να τα καψαλίσει». (14)
En ete les legumes ont une place principale.
“Le canard d’aout se mange parfaitement avec des gombos.C’est vraiment dommage de ne pas manger du canard aux gombos au mois d’aout.
La veille de la fete de la Sainte Vierge le 15 aout,Loxandra a achete des canards pour les cuisiner avec les gombos et malgre sa fatigue elle est descendue toute seule dans la cuisine pour les griller”. (14)
Οι Πολίτισσες νοικοκυρές που φημίζονταν για τη μαγειρική τους είχαν τα μυστικά τους.
«Βάλε μπόλικο κρεμμύδι στο γιαλαντζί ντολμά για να κάνεις το ντολμά νόστιμο, όμως ρίξε μέσα και δυόσμο για να τον κάνεις χωνευτικό.
Les femmes d’origine de Constantinople,etaient reputees pour leur cuisine et elles avaient leurs secrets.
“On met pas mal d’ oignons dans les feuilles de vigne gialantzi(sans viande hachee)pour les rendre plus delicieux,mais on ajoute de la menthe pour qu’elles soient plus digestives.
Στο κυδωνάτο που είναι στυφτικό ρίξε μαζί να βράσουν και τα κουκούτσια του κυδωνιού που είναι πολύ μαλαχτικά για να φέρεις την ισορροπία. Το λάδι μην το λυπάσαι στο λαδερό γιατί η λαϊκή παροιμία λέει: «Φάε λάδι κ’ έλα βράδυ». Κάθε λαχανικό στην εποχή του είναι και πιο ωραίο και πιο φτηνό, τι να την κάνεις την κονσέρβα;» (15)
Dans le plat aux coings qui est apre,on peut faire bouillir aussi les pepins qui sont tres lenitifs pour qu’il y ait un equilibre.L’huile dans les plats a base d’huile,il ne faut pas l’epargner.Meme un proverbe grec le mentionne:”Mange de l’huile et viens me voir le soir”.Tout legume deviant meilleur et il est bon marche pendant son époque.La conserve ne vaut pas la peine. (15)
Οι μικροπωλητές της Κων/λης στα τέλη του 19ου αιώνα διαλαλούσαν στους δρόμους την πραμάτεια τους.
«Λίγκο (γλώσσες), τσερβέλο (μυαλά), ακούστηκε απ’ το δρόμο η φωνή του πωλητή. Η Λωξάντρα θυμήθηκε πως καιρό είχανε να φάνε μυαλά τηγανητά και έκανε να τον φωνάξει, μα ύστερα βαρέθηκε». (16)
Vers la fin du 19eme siecle,les petits commercants de Constantinople criaient dans les rues pour faire vendre leurs merchandises.
“Lingos(langues),cervellos(cervelles),on a entendu la voix du marchand qui montait de la rue. Loxandra a pense qu’il y avait tres longtemps que l’on n’avait pas mange des cervelles frites et elle s’ est levee pour l’ appeler mais ensuite elle en a eu marre”. (16)
Στην Αθήνα όμως τα πράγματα ήταν αρκετά διαφορετικά.
«Μόνο που σ΄ αυτή την αγορά δε βρίσκεις τίποτα. Καλέ τι τόπος είναι αυτός; Γυρεύεις ξιφιό, δεν υπάρχει. Γυρεύεις μεγάλα μύδια, δεν υπάρχουνε. Τους λες πουράντζες για ντολμάδες και γελούνε. Το άσμα – καμπάκι τι είναι δεν ξέρουνε. Ούτε τον παστουρμά ξέρουνε, ούτε τη λακέρδα, ούτε τίποτα, τίποτα, τίποτα». (17)
Cependant a Athenes la situation etait tout a fait differente.
“Mais dans ce marche on ne trouve rien.Quelle espece de lieu est celui-la?On cherche de l’ espadon,il n’y a pas.On cherche des grandes moules,il n’y a pas non plus.On leur demande des feuilles pour enrouler des boulettes et ils rigolent.Ils ne connaissent pas la viande seche et epicee(pastourmas) ni le thon sale ni rien ,rien,rien”. (17)
Μια γραφική εικόνα της Αθήνας του τέλους του 19ου αι. δίνει ο Ροϊδης στο χρονογράφημα του: «Τα υαλοπωλεία».
«αι τεράστιαι κολοκύνθαι και τα ροδόχροα καρπούζια, τα κοσμούντα τας γωνίας των μανάβικων, αι δεσμίδαι σελίνων, πράσων και δαυκίων, τα βαρέλια ελαιών εις τας προθήκας βακάλικων, αι κεφαλαί μοσχαρίων και προβάτων αι εκτεθειμέναι εντός κάδων ύδατος προ των κρεοπωλείων».
Un aspect pittoresque d’ Athenes a la fin du 19e siecle,nous le transmit Roydis dans sa chronique”Magasin de verreries”.Les merchandises etalees sur les trottoirs par les vendeurs des legumes,provoquaient l’ interet des chiens errants qui etaient a leur tour un des cauchemars des marchands d’ Athenes.
“les citrouilles enormes et les pasteques dorees qui decoraient les coins des epiceries,les faisceaux de celeries,les poireaux et les carottes,les tonneaux pleins d’olives..et les tetes des veaux et des moutons exposees dans des cuves d’eau devant les boucheries.”
Τα εκτεθειμένα στα πεζοδρόμια εμπορεύματα των λαχανοπωλείων προκαλούσαν το ενδιαφέρον των αδέσποτων σκυλιών τα οποία με τη σειρά τους ήταν οι εφιάλτες των Αθηναίων εμπόρων.
«Τα πλήρη ωών πανέρια και αι πυραμίδαι πορτοκαλίων»
που ήταν εκτεθειμένα στα πεζοδρόμια από τους καταστηματάρχες, δυσκόλευαν όσους κινούνταν στο κέντρο της παλιάς Αθήνας.
Στα μεταπολεμικά δύσκολα και στερημένα χρόνια αυτός ο πλούτος των αγαθών δεν υπήρχε. Το βραδινό φαγητό των παιδιών ήταν συνήθως :
«μια φετάρα ψωμί βουτηγμένη στο λάδι, με ρίγανη & αλάτι χοντρό μπόλικο από πάνω». (18)
“Les panniers pleins d’oeufs et les pyramides d’oranges”qui etaient exposes sur les trottoirs par les marchands,empechaient ceux qui se deplacaient dans le centre de la vieille ville d’Athenes.
Dans les annees de l’ après-guerre,difficiles et demunies,cette richesse des biens n’existait pas.Le diner des enfants etait d’habitude:
“une grande tranche de pain,trempee dans l’huile,avec de l’origan et assz de sel gros au dessus”. (18)
1. Μ. Κουμανταρέας «Γραφείο Ευρέσεως Εργασίας»
2. Λ. Ψαραύτη «Ο Κωνσταντής»
3. «Το πιο γλυκό ψωμί» Λαϊκό παραμύθι
4. Σ. Δημητρίου «Πάσχα τ’ Απρίλη»
5. Η Βενέζης «Γαλήνη»
6. Α Μόλλας «Το χάνι του Μπαρμαγιώργου»
7. Ευγ. Φακίνου «Αστραδενή»
8. Α Παπαδιαμάντης «Τ’ Αγνάντεμα»
9. Δ Σωτηρίου «Οι νεκροί περιμένουν»
10. Γρ. Ξενόπουλος «Η γάτα του παπά»
11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. Μ. Ιορδανίδου: ¨Λωξάντρα¨
18. Δ.Αξιώτης ¨Ξόβεργα με μέλι¨ 1994
