ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ, ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΕΝΟΣ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟΥ

Με τον όρο λογισμικό και πιο συγκεκριμένα εκπαιδευτικό λογισμικό εννοούμε κατάλληλες εφαρμογές που υποστηρίζουν και ενισχύουν τη διδασκαλία και τη μάθηση. Οι εφαρμογές λογισμικού θεωρούνται ως εργαλεία που επεκτείνουν και ενισχύουν τις γνωστικές δεξιότητες των μαθητών, γι αυτό ονομάζονται γνωστικά εργαλεία.

Ο σχεδιασμός των εκπαιδευτικών λογισμικών βασίζεται σε παιδαγωγικές θεωρίες και θεωρίες μάθησης, οι οποίες προσφέρουν το κατάλληλο θεωρητικό πλαίσιο στη διατύπωση των βασικών προδιαγραφών που διέπουν την υπολογιστική υποστήριξη της διδασκαλίας και της μάθησης και κατευθύνουν συνεπακόλουθα την ανάλυση απαιτήσεων, το σχεδιασμό και ενδεχομένως, την αξιολόγηση κάθε εφαρμογής.

Έτσι λοιπόν τα λογισμικά κατηγοριοποιούνται με βάση τη διδακτική προσέγγιση (δασκαλοκεντρική ή γνωσιοκεντρική, μαθητοκεντρική και αλληλεπιδραστική – συνεργατική) και με βάση τη ψυχολογική θεωρία πάνω στις αρχές της οποίας στηρίζονται.

Όπως αναφέρει ο Κόμης, τα εκπαιδευτικά λογισμικά και γενικότερα τα εκπαιδευτικά συστήματα με ΤΠΕ μπορούν να ταξινομηθούν σε τρεις μεγάλες κατηγορίες:

1. σε συστήματα καθοδηγούμενης από τους υπολογιστές διδασκαλίας (κατά κανόνα συστήματα εξάσκησης και πρακτικής και συστήματα καθοδήγησης ή επίλυσης προβλήματος) που στηρίζονται κυρίως σε συμπεριφοριστικές θεωρίες μάθησης και ενίοτε σε γνωστικές θεωρίες μάθησης
2. σε περιβάλλοντα μάθησης μέσω καθοδηγούμενης ανακάλυψης και διερεύνησης, κατά κανόνα συστήματα ανοιχτού τύπου, που στηρίζονται κυρίως σε γνωστικές και εποικοδομηστικές θεωρίες μάθησης
3. σε περιβάλλοντα έκφρασης και αναζήτησης πληροφορίας, επικοινωνίας και συνεργασίας, κατά κανόνα λογισμικό γενικής χρήσης και εφαρμογές διαδικτύου, που στηρίζονται κυρίως σε εποικοδομηστικές και κοινωνικοπολιτισμικές θεωρίες μάθησης.

Στο σχεδιασμό ενός εκπαιδευτικού λογισμικού μεγάλο ρόλο και βασικό διαδραματίζει η αλληλεπίδραση μαθητή – υπολογιστή. Η αλληλεπιδραστικότητα, (η ιδιότητα των πληροφοριακών συστημάτων να απαντούν στον χρήστη), είναι θεμελιώδης όρος στο πλαίσιο των εκπαιδευτικών τεχνολογιών.
«Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά των πετυχημένων εκπαιδευτικών υπολογιστικών συστημάτων είναι η δυνατότητά τους να εμπλέκουν το χρήστη σε ωφέλιμες δραστηριότητες μέσω πολλαπλών μορφών αλληλεπίδρασης. Οι μορφές αυτές περιλαμβάνουν δυνατότητα για επιλογή και λήψη αποφάσεων, για σύνθεση και κράτηση σημειώσεων, για αξιολόγηση και κρίση, για οικοδόμηση, σχεδίαση και έλεγχο.
Η αλληλεπιδραστικότητα υπονοεί πάνω από όλα την ιδέα μιας πραγματικής δραστηριότητας ανάμεσα στο χρήστη και τη μηχανή. Η δραστηριότητα αυτή δεν μπορεί να περιοριστεί σε ένα σύνολο επιλογών που με μεγάλη προσοχή έχουν εκχωρηθεί στο χρήστη.
Σε πρώτο επίπεδο, αλληλεπιδραστικότητα σημαίνει τρόπους πρόσβασης σε πολλαπλές αναπαραστάσεις (κείμενα, ήχοι, εικόνες) που το σύστημα διαθέτει. Σε δεύτερο επίπεδο, το σύστημα είναι σε θέση να μας πληροφορήσει για τις ενέργειες που βρίσκονται σε εξέλιξη, η αλληλεπιδραστικότητα συνεπώς γίνεται μια διμελής σχέση. Η ουσιαστική αλληλεπιδραστικότητα όμως εμφανίζεται μόνο όταν ο μαθητής είναι σε θέση να μετασχηματίσει και να δράσει πάνω στις πληροφορίες που τίθενται στη διάθεσή του» (Κόμης,2004).
Σήμερα, όταν αναφερόμαστε σε εκπαιδευτικά λογισμικά εννοούμε κατά κύριο λόγο αλληλεπιδραστικές πολυμεσικές υπερμεσικές εφαρμογές.
Η έννοια του «υπερμέσου» συνδέεται με δύο άλλες έννοιες, το «υπερκείμενο» και το «πολυμέσο». Το υπερκείμενο βασίζεται στην ιδέα των συνδέσμων και των κόμβων μέσα από τους οποίους παρέχεται μια μη γραμμική μορφή οργάνωσης, διάταξης, αναπαράστασης και διάχυσης της πληροφορίας. Η έννοια του πολυμέσου περιλαμβάνει τη χρήση περισσοτέρων του ενός μέσων, που έχουν τη μορφή κειμένων, γραφικών, εικόνων, κινούμενων σχεδίων και ήχων (Μακράκης,2000).
Χαρακτηριστικό γνώρισμα των υπερμέσων είναι ότι διαθέτουν υψηλότερου επιπέδου αλληλεπίδραση με το χρήστη, σε σχέση με τα απλά πολυμέσα.
Τα τελευταία χρόνια στην εκπαίδευση χρησιμοποιούνται τα ανοιχτά υπερμεσικά πακέτα λογισμικού, προκειμένου να επιδιωχθούν παιδαγωγικοί στόχοι που είναι δύσκολο να επιτευχθούν με τα παραδοσιακά μέσα διδασκαλίας. Αυτά τα ονομάζουμε «συγγραφικά πακέτα» τα οποία δίνουν τη δυνατότητα στους εκπαιδευτικούς μαζί με τους μαθητές της σταδιακής κατασκευής πολυμεσικού διδακτικού υλικού.
Η αξία αυτών των συγγραφικών πακέτων έγκειται στην επιλογή, τη διαχείριση, την αξιοποίηση και την αξιολόγηση του περιεχομένου και της διαδικασίας της μάθησης περισσότερο και λιγότερο στη φύση του μέσου αυτού καθ’ αυτού.
Συμπερασματικά και σύμφωνα με τον Μακράκη ένα εκπαιδευτικό λογισμικό δεν μπορεί να θεωρηθεί μόνο ως ένα εργαλείο μάθησης αλλά αποτελεί εξίσου και ένα πολιτισμικό και κοινωνικό εργαλείο.
Η κοινωνική διάσταση της τεχνολογίας των υπερμέσων υποστηρίζεται από δύο εκ διαμέτρου αντίθετες θεωρίες του αντικειμενισμού και του εποικοδομισμού.