Χάρης Πίσχος Ψυχολόγος ΜSc – Υπαρξιακός Συστημικός Ψυχοθεραπευτής
Έχουν γραφεί τόσα πολλά για τη σημασία της μητέρας στην οικογένεια αλλά τόσα λίγα για τον πατέρα. Αυτή η διαπίστωση μην σας εκπλήσσει: ο πατέρας ήταν παραδοσιακά πιο απόμακρος στην ανατροφή των παιδιών από τη μητέρα.
Αν μπούμε να κατανοήσουμε γιατί συμβαίνει αυτό, χρειάζεται να δούμε το «ρόλο» του πατέρα. Εκεί θα συναντήσουμε μόνο εγκλωβισμό. Άλλωστε το προτάσσει και η ίδια η λέξη «ρόλος». Καλείται να παίξει κάτι, κάτι δοσμένο, κάτι άκριτο, κάτι υιοθετημένο. Ο ρόλος αυτός είναι τόσο δημοφιλής γιατί παρέχει και μία δόση ασφάλειας καθώς δίνει μία εγγύηση για ένα αποτέλεσμα. Είναι όμως αυτό το αποτέλεσμα του παρελθοντικού ρόλου του πατέρα, το ίδιο αποτελεσματικό με αυτό που χρειάζεται στο εδώ και τώρα;
Ο «ρόλος» του πατέρα, σχετίζεται με τον εξελικτικό ρόλο του ως άνδρα και τον προσδιορισμό του ως πατέρα μέσα από αυτόν. Κυριαρχικός, απόλυτος, επιβλητικός ως άνδρας, πάντα πρέπει να βασίζεται στην πυγμή, δυσκολεύεται να μιλήσει για τον εαυτό του και να δημιουργήσει βαθιές σχέσεις με άλλους, πλην ανδρών και σε συγκεκριμένους χώρους. Η αρμοδιότητά του ως πατέρας ξεκινά έξω από το σπίτι. Είναι αυτός που φέρνει τα χρήματα στο σπίτι, που έχει κύρος και τον σέβονται όλοι, που αναλαμβάνει όλες τις ευθύνες για τα έξοδα, που φρόντιζει για την εικόνα της οικογένειας. Πρέπει να είναι σταθερός στις απόψεις του, να είναι θαρραλέος, να έχει λύσεις για όλα και να τα βγάζει πέρα και μόνος του. Πρέπει, πρέπει, πρέπει…. Ακούγεται κουραστικό ήδη… Η πατριαρχική δομή, είναι εκείνη που έχει μορφοποιήσει την οικογένεια μέχρι και στις ημέρες μας. Οι συνθήκες αλλάζουν, αλλάζοντας και την ισορροπία στην οικογένεια.
Με τη μητέρα να εργάζεται πια σε ποσοστό 65% των οικογενειών και τον πατέρα να μη στηρίζεται αποκλειστικά σε εκείνη για την ανατροφή των παιδιών, ο «ρόλος» του πατέρα θα έλεγε κανείς ότι έχει ανατραπεί. Εγώ θα έλεγα ότι για πρώτη φορά ιστορικά, η οικογένεια ισορροπεί.
Ο πατέρας καλείται να βγάλει το κοστούμι του παραδοσιακού ρόλου και να σταματήσει να καθορίζεται από το παρελθόν του. Καλείται να υπερβεί τα οικογενειακά μοτίβα και τα κοινωνικά στερεότυπα και να εμπιστευθεί τη σχέση με τη σύζυγο και τον εαυτό του στα προχωρήματά που θα ορίσει ο ίδιος. Για πρώτη φορά ο πατέρας, μπορεί να προσδιορίσει το ρόλο του, όχι πια συμπληρωματικός της μητέρας, αλλά ολόκληρος.
Είναι κάτι που γίνεται εύκολα; Σαφώς και όχι. Το ρόλο του παραδοσιακού πατέρα που στέκεται παρατηρητής των οικογενειακών σχέσεων, τον βλέπουμε ξεκάθαρα στις οικογενειακές θεραπείες. Κάθεται στην ακριανή καρέκλα και έχει τη μητέρα προστατευτική γέφυρα μεταξύ εκείνου και των παιδιών. Δυσκολεύεται να μιλήσει και συνήθως το κάνει για να γκρινιάξει για θέματα δουλειάς και πόσο τον κουράζουν που του κλέβουν από το χρόνο με την οικογένεια. Για τα θέματα της οικογένειας έχει μία επιφανειακή οπτική, στην οποία βρίσκει προστασία καθώς δεν είναι πολλές ώρες μέσα στο σπίτι.
Χρειάζεται να κάνουμε συμμαχία μαζί του για να μπορέσει να εμπιστευθεί και να ανοιχθεί και αυτό δεν είναι εύκολο. Τα συμπτώματα των παιδιών, που για αυτά έρχονται οι οικογένειες, τα αναπλαισιώνουμε πάντα μέσα από τις σχέσεις της οικογένειας και αρκετές φορές μέσα από την έλλειψη σχέσης με τον πατέρα. Οι πατεράδες είναι εκείνοι που δύσκολα έρχονται στη θεραπεία, όταν όμως έρχονται, όχι μόνο τους το αναγνωρίζουμε, αλλά τους αναδεικνύουμε μέσα στη θεραπεία, βάζοντάς τους να έχουν ενεργό ρόλο στο οικογενειακό σύστημα.
Τότε είναι που ανάλογα την ηλικιακή φάση της οικογένειας, φωτίζουμε το σημαντικό και πολυδιάστατο ρόλο του πατέρα, αναδεικνύοντας την ολόκληρη, και όχι συμπληρωματική, συμβολή του στο οικογενειακό σύστημα. Ο πατέρας είναι ολόκληρος όταν φροντίζει να μη λείψει τίποτα από την εγκυμονούσα και μελλοντική μητέρα, όλο το διάστημα της κυοφορίας, αναλαμβάνοντας διπλές και τριπλές αρμοδιότητες, με μεγάλη υπευθυνότητα, που δεν ταιριάζουν στο στερεοτυπικό του ρόλο.
– Ο πατέρας είναι ολόκληρος όταν έχει το δημιουργικό άγχος να οργανώσει την οικογένεια (οικονομικά, χωροταξικά κτλ) για τον ερχομό του παιδιού.
– Ο πατέρας είναι ολόκληρος όταν κοιμίζει, ταΐζει και πλένει το παιδί, όταν η μητέρα είναι κουρασμένη και καταβεβλημένη τους πρώτους μήνες μετά τον τοκετό. Η ενεργητικότητά του σε αυτή την οικογενειακή φάση είναι πολύ σημαντική καθώς η δική του υποστήριξη στη μητέρα, ενισχύει την καλή ψυχολογική της κατάσταση, της δίνει σιγουριά στο ρόλο της, την κάνει να νιώθει ασφαλής και αποτρέπει τον κίνδυνο εμφάνισης επιλόχειας κατάθλιψης.
– Ο πατέρας είναι ολόκληρος όταν φροντίζει να μάθει στα παιδιά την πειθαρχία και τα όρια. Με τη μητέρα να έχει αναμφισβήτητα πιο δυνατό συναισθηματικό δέσιμο βάζοντας πιο χαλαρά όρια, ο πατέρας έρχεται, να ισορροπήσει τις σχέσεις και να κάνει τα παιδιά να νιώσουν ασφάλεια μέσα από τα όρια.
– Ο πατέρας είναι ολόκληρος όταν μαθαίνει στα παιδιά του τις αξίες της δημιουργικότητας, την ευθύνης, της ασφάλειας, της αυτονομίας και τους μεταδίδει μία σοφία που πηγάζει από τις εμπειρίες του.
Ο πατέρας σε σχέση με τη μητέρα
Πατέρας δε γίνεται ένας άνδρας μόλις γεννηθεί το παιδί του αλλά και μέσα από τη σχέση με τη σύζυγο και μητέρα των παιδιών. Αν η μητέρα είναι ανασφαλής, έχει άγχος (που αλίμονο να μην έχει άγχος τα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού), εγκλωβίζεται στο δικό της ρόλο να αποδείξει ότι πρέπει να είναι καλή μητέρα και θέλει να τα κάνει όλα μόνη της, δημιουργεί ανισορροπία στο οικογενειακό σύστημα. Η μητέρα διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην ολοκληρωτικότητα του πατέρα και είναι εκείνη που θα τον καλέσει να γίνει ενεργό μέλος της οικογένειας, βάζοντάς τον με όρους εμπιστοσύνης στη σχέση που έχει αναπτύξει ήδη με το μωρό.
Ένας πατέρας που δεν του επιτρέπεται να ταΐσει τα παιδιά ή να τα κάνει μπάνιο (όταν είναι μικρά) γιατί «δεν ξέρει πώς να το κάνει», είναι ένας πατέρας που θα μπει να αμφισβητήσει το ρόλο του, θα ενοχοποιηθεί και που στη συνεχή επανάληψη αυτών των καταστάσεων, θα απομακρυνθεί από την οικογένεια, επιτιθέμενος στη μητέρα ό,τι δεν υπηρετεί καλά το ρόλο της. Ο ίδιος θα επιστρέψει σε αυτό που ξέρει να κάνει καλά, να είναι ο κουβαλητής του σπιτιού, μακριά από συναισθήματα και σχέσεις.
Η επίδραση του πατέρα ανάλογα με το φύλο του παιδιού
Καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν, ο ποιοτικός χρόνος που περνάει ο πατέρας με τα παιδιά του είναι πολύτιμος. Τα παιδιά περνούν περίπου 20 ώρες μπροστά στον υπολογιστή και στην τηλεόραση, γιατί να περνούν περίπου 30 λεπτά τη βδομάδα με τους πατεράδες τους; Η σχέση που δημιουργείται από την νηπιακή και την παιδική ηλικία, βάζει τις βάσεις για μία ομαλή μετάβαση στην εφηβεία, με κατανόηση και σεβασμό. Ο ενεργός ρόλος πατέρα και παιδιού έχει δείξει ότι βοηθά το παιδί να έχει καλύτερη απόδοση στο σχολείο, να παίρνει την ευθύνη για τις αποφάσεις του και να αποκτά ασφαλέστερο αυτοπροσδιορισμό.
Γνωρίζουμε καλά ότι τα παιδιά μεγαλώνουν μέσα από τις αξίες των γονέων. Ο πατέρας αποτελεί πρότυπο και για τα κορίτσια και για τα αγόρια.
Τα αγόρια βλέπουν στον πατέρα το μελλοντικό εαυτό τους. Θέλοντας να μοιάσουν στον πατέρα τους, ζητούν την αναγνώριση και την επιβεβαίωση σε ό,τι κάνουν όταν είναι στην παιδική ηλικία και θέλουν να τον ξεπεράσουν όταν είναι στην εφηβεία. Όταν ο πατέρας γνωρίζει πόσο επιδραστικός είναι στα μάτια του αγοριού του, θα νιώσει την ευθύνη που έχει και θα θελήσει να έρθει πιο κοντά του. Με τον ίδιο τρόπο που ο γιος θα υιοθετήσει υγιείς συμπεριφορές από τον πατέρα του όπως το νοιάξιμο, το σεβασμό, την αγάπη και την εκτίμηση, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο θα υιοθετήσει και τις βίαιες, χειριστικές και κακοποιητικές συμπεριφορές που θα δει σε εκείνον.
Η σχέση πατέρα-γιου όσο πιο ευρεία γίνει, τόσο πιο δεμένη είναι. Αυτό που χρειάζεται ο γιός από τον πατέρα είναι το ενδιαφέρον, την εκτίμησή, την ειλικρίνεια, την ψυχραιμία, τις εμπειρίες, την αίσθηση ότι θα είναι δίπλα του ό,τι και να γίνει. Ας μην πέσει στην παγίδα των εύκολων λύσεων και παραινέσεων τύπου «μην κωλώνεις πουθενά», «δώσ’ τα όλα», «είσαι μεγάλος άνδρας πια και έχεις δύναμη», ακούγονται ψεύτικα στην ψυχή των παιδιών.
Αντίστοιχα και στο κορίτσι: η κόρη στρέφεται στον πατέρα όταν αναζητά ασφάλεια, αγάπη και προστασία και ο πατέρας εκφράζει αυτό το πρότυπο. Αυτά θα είναι τα στοιχεία που θα αναζητήσει σε μία σχέση με έναν άντρα στη συνέχεια, για να γίνει ο πατέρας των παιδιών τους. Η εμπειρία της σχέσης με έναν φροντιστικό πατέρα, που δίνει και χώρο αυτονομίας, καθορίζει και το είδος της σχέσης που θα έχει με το άλλο φύλο μελλοντικά.
Επομένως, για ποιο «ρόλο» του πατέρα μιλάμε; Για τον εγκλωβιστικό και απόμακρο ή για εκείνον που σπάει τα δεδομένα και εμπλουτίζεται με όμορφες προκλήσεις μέσα στο οικογενειακό σύστημα; Ο πατέρας είναι σε θέση να υποστηρίξει και να εμβαθύνει τις σχέσεις μέσα από την εκδήλωση των συναισθημάτων του και την αυθεντική επικοινωνία με τα μέλη της οικογένειας. Ο ασφαλής πατέρας είναι και ο ασφαλής άνδρας ο οποίος γνωρίζει ότι δεν είναι το βόλεμα στον παραδοσιακό ρόλο που προσδιορίζει την ανδρική ή πατρική του ταυτότητα. Η ασφάλειά του πηγάζει από τη συναίσθηση της ολότητάς του, από τη συναίσθηση της ευρύτητας των σχέσεών του, από τη συναίσθηση των δυνατοτήτων του, από τη συναίσθηση της μετάδοσης των καλών αξιών προς τα παιδιά του, από τη συναίσθηση ότι μπορεί να δίνει συνέχεια στην οικογένειά του όλη την αγάπη που διαθέτει χωρίς να του στερεύει στο παραμικρό.
