Θεωρητική βάση της προτεινόμενης ιστοεξερεύνησης
Ο Umberto Eco, ως θεωρητικός της αναγνωστικής ανταπόκρισης και της επιστήμης της Σημειολογίας, εστιάζει στο ρόλο του αναγνώστη στην οικοδόμηση της ερμηνείας του κειμένου (Eco, 2002:13-14) και τον σκιαγραφεί ακριβώς όπως ο ήρωας του έργου του «Το Όνομα του Ρόδου» αποκωδικοποιεί τα διάφορα σημεία για να εξιχνιάσει τα μυστηριώδη εγκλήματα που λαμβάνουν χώρα στο μεσαιωνικό μοναστήρι. Κορυφαίο δείγμα μεταμοντέρνας λογοτεχνίας το «Όνομα του Ρόδου», αναδεικνύει τη σχετικότητα της αλήθειας και της ερμηνείας και τη στενή συνάφειά τους προς το πλαίσιο αναφοράς τους.
«Οι λέξεις που βάζει ο συγγραφέας αποτελούν αρκετά ενοχλητικό σύνολο αποδεικτικών στοιχείων που ο αναγνώστης δεν μπορεί να αντιπαρέλθει, είτε σιωπηρά είτε κάνοντας φασαρία – ένα κείμενο είναι μια μηχανή με σκοπό την πρόκληση ερμηνειών» (Eco,1995). Σύμφωνα με τον Eco συμβαίνει να προσλαμβάνονται από το ίδιο κείμενο διαφορετικά νοήματα, όχι άσχετα προς τη δομή και την υφή του, αν οι ερμηνευτές κρατούν ενεργό ρόλο στην ανάγνωση των κειμένων. «Κάθε καλλιτεχνικό έργο περιέχει αμφισημία και επιτρέπει ποικίλες ερμηνείες. Κάθε κείμενο είναι αμφίσημο και αυτοστοχαστικό, όπως είπε ο Γιάκομπσον. Δεν επιβάλλει μια ερμηνεία… Στη λογοτεχνία ψάχνουμε την αλήθεια της τέχνης του κειμένου, οπότε η ερμηνεία μπορεί να πάρει πιο πολλές μορφές» (Eco,2004).
Επομένως στο μάθημα της Λογοτεχνίας θα πρέπει να ενθαρρύνεται η κριτική ανάγνωση μέσω της ενεργού και εποικοδομητικής συμμετοχής των παιδιών στην αναγνωστική διαδικασία, ώστε να παράγονται/οικοδομούνται/κατασκευάζονται διάφορες ερμηνείες του κειμένου, πάνω στις οποίες θα στηρίζεται ο δημοκρατικός διάλογος με επιχειρήματα υπέρ ή κατά των διαφόρων ερμηνειών. Μέσα από τη διαδικασία αυτή τα παιδιά εθίζονται στις δημοκρατικές διαδικασίες, μαθαίνουν να μην είναι απόλυτα και μονολιθικά, να συνεργάζονται και να διαλέγονται με κοινό στόχο την επίλυση προβλημάτων, να σέβονται τις απόψεις των άλλων και να καλλιεργούν την ενσυναίσθησή τους: να είναι σε θέση να δουν από την οπτική γωνία του άλλου, να αισθανθούν ό, τι αισθάνονται οι άλλοι και έτσι να επικοινωνούν καλύτερα και σε βάθος με την ομάδα και τους συνομιλητές τους (Σολομωνίδου, 2006:43).
1.1 Η αποστολή της ιστοεξερεύνησης
Στα πλαίσια της ιστοεξερεύνησης «Αναζητώντας τον μυστηριώδη ποιητή» οι μαθητές/τριες της Θεωρητικής Κατεύθυνσης της Γ΄ Λυκείου που επιθυμούν να συμμετάσχουν στη διαδικασία αυτή καλούνται να επισκεφθούν επιλεγμένους δικτυακούς τόπους με σκοπό τη συγκέντρωση στοιχείων και τεκμηρίων πάνω στο εξής θέμα: «Οι περισσότεροι μελετητές θεωρούν ότι ο Ιάσων Κλεάνδρου και ο ποιητής Φερνάζης από τον «Δαρείο» ταυτίζονται με τον Καβάφη, καθώς αποτελούν προσωπεία του. Γνωρίζουμε, όμως, ότι δεν είναι απαραίτητο ο ποιητής/συγγραφέας να ταυτίζεται πάντα με τον αφηγητή της ιστορίας, έστω και αν η αφήγηση είναι σε πρώτο ενικό. Υπάρχει περίπτωση να ισχύει κάτι τέτοιο εδώ; Και αν ο Καβάφης δεν ταυτίζεται με τον Ιάσωνα Κλεάνδρου και τον Φερνάζη, τότε ποιος/ποιοι κρύβεται/ονται πίσω από αυτά τα προσωπεία;»
Η συγκεκριμένη αποστολή εντάσσεται στην κατηγορία των αποστολών μυστηρίου, όπου απαιτείται η σύνθεση και κριτική επεξεργασία των πληροφοριών από μία ποικιλία πηγών. Αποτελεί καινοτομία σε σχέση με τα δεδομένα που επικρατούν στη διδασκαλία του μαθήματος της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας στο Λύκειο γενικότερα και στη Θεωρητική Κατεύθυνση ειδικότερα. Τα παιδιά δεν οικοδομούν ερμηνείες, δεν εμπλέκονται τα ίδια στη διαδικασία ενεργού πρόσληψης του κειμένου αλλά καλούνται να αποστηθίσουν έτοιμες ερμηνείες μελετητών και να τις αναπαραγάγουν όσο πιο πιστά μπορούν στις Πανελλαδικές εξετάσεις.
Ωστόσο είναι πολύ σημαντικό τα παιδιά να θέτουν ή να τίθενται ενώπιον ερωτημάτων που προκαλούν το μυαλό τους. Η πρόκληση λειτουργεί ως εσωτερικό κίνητρο και η αίσθηση της επίτευξης, έστω και μικρής, παρωθεί σε νέες νοητικές δραστηριότητες ακόμη πιο απαιτητικές. Ειδικά σε μαθητές και μαθήτριες με χαμηλές επιδόσεις η ύπαρξη τέτοιων κινήτρων λειτουργεί ως ισχυρή παρώθηση για την απόκτηση γνωστικών ή μεταγνωστικών δεξιοτήτων. Η εμπλοκή στην ανεύρεση της λύσης ενός προβλήματος, και ειδικά στα πλαίσια μιας ομάδας, αποτελεί την καλύτερη εκπαιδευτική μέθοδο του να μαθαίνει κανείς πώς να μαθαίνει (Κωσταρίδου-Ευκλείδη, 1997:282-284, Σολομωνίδου, 2006:183).
Επιπλέον, οι διδακτικές καταστάσεις και οι μαθησιακές δραστηριότητες θα πρέπει να αναπαράγουν ως ένα βαθμό τα χαρακτηριστικά των δραστηριοτήτων και διαδικασιών που ακολουθούνται στην πραγματική επιστήμη ώστε να οδηγούν σε ένα έγκυρο μαθησιακό αποτέλεσμα. Η μελέτη μέσα σε αυθεντικά πλαίσια και καταστάσεις είναι απαραίτητη για την ουσιαστική μάθηση με κατανόηση -και στη συγκεκριμένη περίπτωση τα παιδιά λειτουργούν ως φιλόλογοι και κριτικοί της Ποίησης (Brown, Collins & Duguid,1989). Στη συγκεκριμένη ιστοεξερεύνηση οι μαθητές/τριες αξιοποιώντας τις πληροφορίες που θα βρουν στους επιλεγμένους δικτυακούς τόπους (σε άρθρα, εικόνες κλπ.) και τον ομώνυμο πίνακα του Ν. Εγγονόπουλου, θα προτείνουν μία εναλλακτική προσέγγιση στα ποιήματα αυτά.
Θα προσπαθήσουν να αποκαλύψουν το/τα πρόσωπο/πρόσωπα που κρύβει ο Καβάφης πίσω από τα προσωπεία των δύο ποιητών, Ιάσωνα Κλεάνδρου και Φερνάζη, και να τεκμηριώσουν με επιχειρήματα την άποψή τους. Οι πληροφορίες που θα αντλήσουν από το Διαδίκτυο δεν θα χρησιμοποιηθούν ως ύλη για αποστήθιση˙ αντιθέτως θα αξιοποιηθούν συνδυαστικά και κριτικά ώστε να οικοδομηθεί νέα γνώση, νέα ερμηνεία και να προστεθούν διαφορετικά νοήματα στα ήδη υπάρχοντα. Κατ’ αυτό τον τρόπο οι εισηγητές της θεωρίας της Γνωστικής Ευελιξίας θεωρούν ότι γίνεται ουσιαστική χρήση του εποικοδομητισμού (Spiro et al., 1992 στο Σολομωνίδου, 2006: 60).
Ο στόχος της αποστολής δεν είναι οι μαθητές/ τριες να εξαντλήσουν τη βιβλιογραφία και να διαπρέψουν ως κριτικοί της λογοτεχνίας ˙ αυτό που έχει σημασία είναι να ενταχθούν σε ένα πλαίσιο προβληματισμού, να αντιμετωπίσουν την όλη ερμηνευτική προσέγγιση σαν ένα γρίφο προς επίλυση – και η ποίηση του Καβάφη σε ένα μεγάλο μέρος της προσφέρεται για τέτοιου είδους δοκιμές.
