ICT in Philology Δημιουργική αξιοποίηση των ΤΠΕ στα φιλολογικά μαθήματα 

http://users.sch.gr/symfo/sholio/e/arx25kimena.htm#02

ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΣΕΝΑΡΙΟΥ

Α’ ΜΕΡΟΣ. ΣΧΕΔΙΑΣΗ

1. Τίτλος σεναρίου

«Δελφίνι – δελφινάκι»

2. Εμπλεκόμενες γνωστικές περιοχές

Αρχαία Ελληνικά  (ενταγμένο σε διαθεματικό σχέδιο εργασίας)

3. Στόχοι

Γνωστικοί:

• να βοηθηθούν οι μαθητές/τριες στην κατανόηση του κειμένου μέσα από εικόνες (βυζαντινή μικρογραφία και αναπαράσταση εσχαρίδας) και βίντεο/ντοκυμανταίρ σχετικά με τα δελφίνια ώστε
• να αποκτήσουν τις κατάλληλες αναπαραστάσεις και να εμπεδώσουν όσα αναφέρει στο κείμενο ο Αιλιανός σχετικά με τον συνεργατικό τρόπο ψαρέματος ανθρώπων-δελφινιών ώστε

• να διαπιστώσουν ιδίοις όμμασι την διαχρονικά αρμονική σχέση ανθρώπων-δελφινιών

Παιδαγωγικοί:

• να συνεργάζονται σε ομάδες για την επίτευξη μαθησιακών στόχων

Τεχνολογικοί:

• να εξοικειωθούν με την αναζήτηση του κατάλληλου οπτικοακουστικού υλικού σε μηχανές αναζήτησης εικόνας και βίντεο και να είναι σε θέση να δημιουργήσουν παρουσίαση με ενσωματωμένα βίντεο με τη χρήση κατάλληλων διαδικτυακών εργαλείων π.χ. prezi

4. Απαιτούμενη υλικοτεχνική υποδομή

Υπολογιστές, Βιντεοπροβολέας και οθόνη προβολής, σύνδεση στο Διαδίκτυο και πρόγραμμα επεξεργασίας παρουσιάσεων, εικόνας και βίντεο.

5. Διάρκεια

Μία έως δύο διδακτικές ώρες.

6. Ανάλυση του περιεχομένου

• Το απόσπασμα από το «Περί ζώων ιδιότητος» του Αιλιανού του εγχειριδίου διδασκαλίας των Αρχαίων Ελληνικών επιστρέφει στο αρχικό του συγκείμενο και χρησιμοποιείται ως πηγή στα πλαίσια ενός διαθεματικού σχεδίου εργασίας.
• Η κατανόηση του κειμένου δεν βασίζεται στην εκτενή γραμματικοσυντακτική ανάλυση με στόχο τη μετάφραση αλλά στην κατανόηση με βάση το είδος του κειμένου και τους κύριους όρους του.
• Επιπλέον σημαντικό ρόλο στην προσέγγιση του κειμένου και την κινητοποίηση του ενδιαφέροντος των παιδιών παίζει η παρακολούθηση σχετικών σύντομων ταινιών στη βιντεοπύλη you-tube, την οποία μπορούν να αξιοποιούν δεόντως  στη σχολική καθημερινότητά τους.

7. Περιγραφή σεναρίου

Η διδακτική πρόταση που παρουσιάζεται εδώ αφορά στη 14η ενότητα του σχολικού εγχειριδίου των Αρχαίων Ελληνικών της Β΄ Γυμνασίου και συγκεκριμένα  το απόσπασμα με τίτλο «Απρόσκλητοι βοηθοί» από το έργο του Κλαύδιου Αιλιανού «Περί ζώων ιδιότητος».

Σύμφωνα με την πρόταση αυτή η διδασκαλία του συγκεκριμένου κειμένου εντάσσεται στο ευρύτερο πλαίσιο ενός διαθεματικού σχεδίου εργασίας με θέμα το δελφίνι. Το σχέδιο αυτό έχει ήδη εκπονηθεί από τη γράφουσα και τους μαθητές/τριες του Γυμνασίου Ομβριακής Φθιώτιδος το σχολικό έτος 2008-2009 με τίτλο «Ψάχνοντας το δελφινούλι» (http://gym-omvriak.fth.sch.gr/index.files/Page950.htm). Ωστόσο στο συγκεκριμένο σχέδιο δεν είχε ενταχθεί η διδασκαλία του συγκεκριμένου κειμένου.

Στην παρούσα φάση το κείμενο του Αιλιανού επιστρέφει στο αρχικό του πλαίσιο, το οποίο αναδεικνύεται με τη χρήση του Διαδικτύου ως πηγής πληροφοριών για τον συγγραφέα και το έργο, και αντιμετωπίζεται πλέον ως πηγή για τη Φυσική Ιστορία σε σχέση με την αιώνια φιλία ανθρώπου – δελφινιού και την ιδιαίτερη ευφυΐα του συγκεκριμένου ζωικού είδους (προβολή των λόγων για τους οποίους ο Αιλιανός έγραψε το συγκεκριμένο έργο). Για την ανάδειξη αυτών των πλευρών χρησιμοποιείται υλικό αποτελούμενο από εικόνες και βίντεο που διατίθενται στο Διαδίκτυο και ομαδοποιούνται σε μια ενιαία υπερμεσική εφαρμογή.

Στην εφαρμογή αυτή το κείμενο του Αιλιανού διανθίζεται με υπερσυνδέσμους προς το Διαδίκτυο αλλά και με ενσωματωμένα βίντεο που οπτικοποιούν την περιγραφή του τρόπου ψαρέματος με πυροφάνι και συντελούν στην πληρέστερη κατανόησή του και στη δημιουργία σχετικών αναπαραστάσεων. Αποφεύγεται η ενδελεχής γραμματικο-συντακτική ανάλυση και στη θέση της οι μαθητές/τριες καλούνται να εντοπίσουν τις ρηματικές ενέργειες και τα δρώντα υποκείμενα, ώστε να έχουν ανάγλυφη τη δομή του κειμένου και να μπορέσουν να αποδώσουν το νόημά του.

Ειδικά ως προς τα ρήματα θα κληθούν να τα διακρίνουν ως προς το χρόνο έτσι ώστε να διαπιστώσουν ότι ο Αιλιανός περιγράφει σε Ενεστώτα, όπως αρμόζει στον τρόπο της περιγραφής. Επιπλέον, όμως, με τη χρήση του Ενεστώτα το κείμενο αποκτά διαχρονικότητα, όπως θα διαπιστώσουν οι μαθητές/τριες από τα βίντεο που θα παρακολουθήσουν.

Η προστιθέμενη αξία από τη χρήση των ψηφιακών πόρων βρίσκεται στην αξιοποίηση του οπτικού υλικού από το Διαδίκτυο για την παροχή αναπαραστάσεων και τη δυνατότητα πληρέστερης κατανόησης του κειμένου, καθώς και στη χρήση του επεξεργαστή κειμένου και του λογισμικού παρουσιάσεων, τα οποία αισθητοποιούν το κείμενο τονίζοντας τα σημεία όπου θα πρέπει να δοθεί έμφαση.

Φύλλ0 Εργασίας (για αρχάριους)

Χρησιμοποιώντας την υπερμεσική εφαρμογή να συμπληρώσετε το ακόλουθο φύλλο εργασίας:

Οἱ Εὐβοεῖς ἁλιεῖς τοῖς δελφῖσι ἰσομοιρίαν τῆς θήρας ἀπονέμουσι. Καὶ ἡ ἄγρα τοιαύτη ἐστί. Τῆς πρῴρας τῶν ἀκατίων κοίλας τινὰς ἐξαρτῶσιν ἐσχαρίδας πυρὸς ἐνακμάζοντος· καὶ εἰσὶ διαφανεῖς, ὡς καὶ στέγειν τὸ πῦρ καὶ μὴ κρύπτειν τὸ φῶς. Οἱ τοίνυν ἰχθύες δεδιότες τὴν αὐγὴν πλησιάζουσι μαθεῖν βουλόμενοι τοῦ φοβοῦντος σφᾶς τὴν αἰτίαν· εἶτα ἐκπλαγέντες πρός τινι πέτρᾳ ἡσυχάζουσιν ἀθρόοι παλλόμενοι τῷ δέει. Οἱ δὲ παρανηχόμενοι δελφῖνες τοὺς ἐξωτέρω τῶν ἰχθύων φοβοῦντες ὠθοῦσι καὶ τοῦ διαδιδράσκειν ἀναστέλλουσιν. Οὐκοῦν ἐκεῖνοι πιεζόμενοι πανταχόθεν καὶ τρόπον τινὰ κεκυκλωμένοι ἁλίσκονται. Καὶ οἱ δελφῖνες προσίασιν ὡς ἀπαιτοῦντες τοῦ κοινοῦ πόνου τὴν ἐπικαρπίαν τὴν ὀφειλομένην σφίσιν ἐκ τῆς νομῆς, καὶ οἵ γε ἁλιεῖς πιστῶς καὶ εὐγνωμόνως ἀφίστανται τοῖς συνθήροις τοῦ δικαίου μέρους, εἰ βούλονται καὶ πάλιν σφίσι συμμάχους ἀκλήτους παρεῖναι.

1. Κυκλώστε τα ρήματα του κειμένου ή τονίστε τα με φωσφορίζον χρώμα.
2. Με βάση τα ρήματα να γράψετε το περιεχόμενο του κειμένου σε 5-7 σειρές.
3. Ποια τεχνική ψαρέματος χρησιμοποιούσαν οι ψαράδες της Εύβοιας;
4. Πώς βοηθούν τα δελφίνια τους ψαράδες και πώς αυτοί τα ανταμείβουν;

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ (για προχωρημένους)

Γεια σας, παιδιά! Είμαι το Δελφινούλι και θα ήθελα να μου κάνετε μια χάρη! Τι λέτε; Θα με βοηθήσετε;

Κάποτε ήταν ένας συγγραφέας που τον έλεγαν Κλαύδιο Αιλιανό και έγραψε ένα πολύ ωραίο βιβλίο για μας τα ζώα. Το έγραψε, μάλιστα, στα ελληνικά, αν και δεν ήταν Έλληνας αλλά Ρωμαίος! Ένα κεφάλαιο, λοιπόν, το αφιέρωσε σε μας τα δελφίνια! Επειδή, όμως, φοβάμαι πως τα παιδιά δεν καταλαβαίνουν όλα όσα λέει για τον τρόπο που βοηθάμε τους ψαράδες να βγάλουν πολλά ψάρια (και να φάμε κι εμείς τα καημένα), θα σας στείλω στη θάλασσα του Διαδικτύου για την αποστολή σας!

Λοιπόν, βάλτε στη μηχανή αναζήτησης του Google τη λέξη πυροφάνι και αποθηκεύστε σε έναν φάκελο στην επιφάνεια εργασίας δύο εικόνες: μία να δείχνει τις εσχαρίδες που λέει το κείμενο και μια να δείχνει πώς ψάρευαν οι ψαράδες κάποτε.

Μετά μπείτε στο youtube και ψάξτε για βίντεο με τις εξής λέξεις-κλειδιά: dolphins, fishing, human-dolphin (να εξασκήσετε και λίγο τα Αγγλικά σας)! Μόλις δείτε αυτά τα βίντεο, θα ήθελα να βρείτε στο youtube το αγαπημένο μου τραγούδι «Δελφίνι, δελφινάκι» και να κάνετε το εξής: αν κάποιος από σας γνωρίζει, θα ήθελα να κατεβάσει τα βίντεο αυτά και μετά στο πρόγραμμα Windows Movie Maker να ενώσει τις σκηνές μαζί με τις φωτογραφίες που κατεβάσατε πριν και, με μουσική υπόκρουση το αγαπημένο μου τραγούδι, να περάσετε στο βίντεο τα λόγια του αγαπημένου μου Αιλιανού, ώστε, όποιο παιδί βλέπει το βίντεο να καταλαβαίνει τι λέει ο Αιλιανός!

Αν πάλι κανείς δεν ξέρει πώς γίνεται αυτό, σκεφθείτε έναν τρόπο να διαφημίσετε τα κατορθώματά μας! Κάτι θα βρείτε εσείς, είμαι σίγουρο!!! Είστε πανέξυπνα παιδάκια, όπως και εμείς πανέξυπνα ζωάκια!      Σας ευχαριστώ πάρα πολύ!

Πολλά δελφινοφιλάκια!

Ο αιώνιος φίλος σας, Δελφινούλι

1. Ανάλυση του περιεχομένου

Οι μαθητές/τριες θα προσεγγίσουν το κείμενο ως ιστορική πηγή ώστε να αντλήσουν χρήσιμα συμπεράσματα σχετικά με τη λειτουργία της Δικαιοσύνης σε απολυταρχικά/συγκεντρωτικά/τυραννικά καθεστώτα. Μέσα από τη διασαφήνιση των εννοιών της Δημοκρατίας, της Ολιγαρχίας και της Τυραννίας και την κριτική των επιχειρημάτων διά των οποίων αρθρώνεται η γλώσσα της εξουσίας, οι μαθητές/τριες θα διαπιστώσουν πως διαχρονικά σε ανώμαλες πολιτικές συνθήκες παρατηρούνται φαινόμενα δικών πολιτικής σκοπιμότητας, όπου εξωθεσμικοί παράγοντες, λ.χ. παρακρατικοί μηχανισμοί, παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο στην εξολόθρευση των αντιφρονούντων.

Επιπλέον, θα αναζητήσουν στο Διαδίκτυο οποιοδήποτε στοιχείο τούς είναι χρήσιμο για να κατανοήσουν σε βάθος το κείμενο και να αποκτήσουν τις κατάλληλες αναπαραστάσεις.

1. Οργάνωση τάξης

Για τις ανάγκες του σεναρίου οι μαθητές/τριες χωρίστηκαν σε ομάδες και εργάστηκαν και στη σχολική τάξη και στο χώρο της βιβλιοθήκης (της συγκεκριμένης σχολικής μονάδας), όπου υπάρχουν πέντε υπολογιστές και μεγάλα τραπέζια που προσφέρονται για ομαδική εργασία. Οι μαθητές/τριες αποφάσισαν εντός της ομάδας ποια δύο μέλη της θα ασχολούνταν με την αναζήτηση πληροφοριών και την καταχώριση των στοιχείων στον υπολογιστή. Οι προβολές στην ολομέλεια έγιναν στον ίδιο χώρο με τη βοήθεια του βιντεοπροβολέα.

1. Διδακτικές προσεγγίσεις και στρατηγικές

Η διδασκαλία οργανώνεται ομαδοκεντρικά και οι μαθητές/τριες εμπλέκονται στην αναζήτηση και τη σύνθεση του υλικού με εποικοδομητικό τρόπο, ενώ ο ρόλος του/της διδάσκοντος/ουσας είναι διευκολυντικός και οργανωτικός – απολύτως σύμφωνα προς τις σύγχρονες θεωρίες για τη διδασκαλία και τη μάθηση.

1. Περιγραφή σεναρίου

Η εκπόνηση του σεναρίου ξεκινά με τη σύνδεση με τα προηγούμενα με τη χρήση του λογισμικού «Περιπλάνηση στο χωροχρόνο», το οποίο με εξαιρετικό τρόπο προσφέρει στα παιδιά το απαραίτητο χωροχρονικό πλαίσιο. Στη συνέχεια γίνεται ο χωρισμός των ομάδων και η ανάληψη των ρόλων μεταξύ των μελών. Όλες οι ομάδες κατευθύνονται στην αναζήτηση του κειμένου στην Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα (http://www.greek-language.gr/greekLang/ancient_greek/tools/corpora/anthology/content.html?t=395), όπου βρίσκουν και δύο μεταφραστικές δοκιμές. Το αποθηκεύουν στον υπολογιστή τους για να προχωρήσουν οι εργασίες.

Οι «κυνηγοί των λέξεων» έχουν ως καθήκον να ξεχωρίσουν πάνω στο κείμενο τις ρηματικές ενέργειες και τα δρώντα υποκείμενα (να εντοπίσουν ρήματα, απαρέμφατα, μετοχές, να τα εντάξουν σε πίνακες στο Word και να ξεχωρίσουν τα ρήματα σε παρελθοντικούς και παροντικούς χρόνους).Επίσης εντοπίζουν τις δευτερεύουσες προτάσεις και τα είδη τους για να κατανοήσουν την πορεία της σκέψης του Ξενοφώντα κατά την ιστορική αφήγηση αλλά και των πρωταγωνιστών, όταν αρθρώνουν τα επιχειρήματά τους.

Όλη αυτή η διαδικασία συντελεί στον αρχαιοελληνικό γραμματισμό αλλά, πέραν αυτού, αξιοποιείται για τη διάγνωση της δομής του κειμένου ώστε να ξεχωρίσουν τα τμήματα της ιστορικής αφήγησης, της μίμησης (πού και ποιος μιλά) και μάλιστα να εντοπίσουν τον ίδιο τον Ξενοφώντα μέσα στους ομιλητές του αποσπάσματος, πράγμα πρωτόγνωρο για τα δεδομένα της ιστορικής αφήγησης. Θα χρωματίσουν με διαφορετικό χρώμα τον ευθύ λόγο των πρωταγωνιστών ώστε να φαίνεται ανάγλυφα πάνω στο κείμενο η έκταση του λόγου καθενός από τους πρωταγωνιστές.

Στη συνέχεια οι κυνηγοί θα δώσουν στην ομάδα των ιστορικών τη δομή του κειμένου και, με βάση τις ρηματικές ενέργειες και τα δρώντα υποκείμενα, θα πρέπει αυτοί να δομήσουν περίληψη και να αποφανθούν πάνω στη λειτουργία του συνδυασμού της αφήγησης, της μίμησης και του διαλόγου προς την κατεύθυνση του δημοσιογραφικού λόγου του Ξενοφώντα.

Οι ιστορικοί έχουν ως καθήκον τους, αφού κάνουν περίληψη του κειμένου, να εντοπίσουν τα πραγματικά γεγονότα και να τα ξεχωρίσουν από τα σχόλια του Ξενοφώντα (σε δύο στήλες). Έτσι θα αντιληφθούν ανάγλυφα τον τρόπο που δομείται μια ιστορική αφήγηση και θα αντιληφθούν πώς υπεισέρχεται η οπτική γωνία και η ιδεολογία του ιστορικού στο σώμα του κειμένου, στη σκιαγράφηση των χαρακτήρων και στην περιγραφή και αιτιολόγηση των γεγονότων.

Οι δικηγόροι έχουν ως καθήκον τους να καταγράψουν τα επιχειρήματα των πρωταγωνιστών, του Κριτία και του Θηραμένη, και να τα αξιολογήσουν. Καθοδηγούνται ως προς αυτό από το βιβλίο της Νεοελληνικής Γλώσσας που βρίσκουν στην ψηφιακή βιβλιοθήκη του ΥΠΔΒΜ και ειδικότερα στο κεφάλαιο το σχετικό με τους τρόπους και τα μέσα της πειθούς και την αξιολόγηση του επιχειρήματος. Επίσης θα χρειαστεί να αποφανθούν πάνω στον τρόπο που δομείται και εκφέρεται ο λόγος της εξουσίας και να το συσχετίσουν με τα ευρήματα της ομάδας των Γλωσσολόγων σχετικά με τη διάκριση των όρων Δημοκρατία, Ολιγαρχία και Τυραννία.

Οι γλωσσολόγοι, έχοντας στη διάθεσή τους λεξικά έντυπα και ηλεκτρονικά (Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα), αναζητούν συγκεκριμένους όρους μέσα από το κείμενο ώστε να διαφωτισθεί το νόημά του και να δουν την αλλαγή ορισμένων σημασιών από την αρχαία ελληνική στη σημερινή μορφή της ελληνικής γλώσσας (π.χ. εγχειρίδιο, προστάτης, εστία, κρίση). Επιπλέον, έχουν στη διάθεσή τους σε ψηφιακή μορφή το βιβλίο της Γ΄ Γυμνασίου «Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή» και μπορούν να πάρουν χρήσιμα στοιχεία σχετικά με τα πολιτεύματα. Ακόμη, έχουν ως έργο τους την καταγραφή δικανικών λέξεων και φράσεων του κειμένου.

Οι ερευνητές θα ερευνήσουν στο Διαδίκτυο για να εντοπίσουν υλικό σχετικά με το Βουλευτήριο, τους πρωταγωνιστές Κριτία και Θηραμένη, το κώνειο και τον κότταβο (π.χ. στον δικτυακό τόπο του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού –http://www.ime.gr/chronos/05/gr/society/symposion_kotabbos.html μπορούν να βρουν στοιχεία για τον κότταβο, έτσι ώστε να αποκωδικοποιήσουν το χιουμοριστικό σχόλιο του Θηραμένη). Επίσης θα αναζητήσουν στα λεξικά της Πύλης την έννοια του παρακράτους, ώστε να αντιληφθούν τη διαφορά μεταξύ θεσμικών και εξωθεσμικών παραγόντων και μηχανισμών, και επιπλέον σε μηχανές αναζήτησης θα ερευνήσουν με κατάλληλες λέξεις-κλειδιά για άλλες παρωδίες δίκης στην ελληνική Ιστορία με ανάλογη δράση του παρακράτους, ώστε να αντιληφθούν ότι ανάλογα φαινόμενα παρατηρούνται σε ταραγμένες πολιτικά περιόδους και συνθήκες.

Αφού έχουν ολοκληρώσει όλες οι ομάδες το έργο τους, στην ολομέλεια γίνεται περιήγηση μέσω του προγράμματος του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού «Περιήγηση στην αρχαία Αγορά της Αθήνας», μία τρισδιάστατη προσομοίωση της αρχαίας Αγοράς και των κτιρίων της που λειτουργεί μέσω του Google Earth, και θα δουν το χώρο όπου πραγματοποιήθηκε η δίκη του Θηραμένη και ιδιαιτέρως τα ξύλινα κιγκλιδώματα όπου στεκόντουσαν οι νεαροί παρακρατικοί με τα μαχαίρια. Έτσι, νοερά και με τη βοήθεια της Τεχνολογίας, θα μεταφερθούν στο χώρο των γεγονότων και θα αποκτήσουν πλήρη εποπτεία των όσων διάβασαν στο κείμενο.

Τέλος, γίνεται παρουσίαση των εργασιών των ομάδων και εξάγονται τα συμπεράσματά τους. Καθ’ όλη τη διάρκεια της εκπόνησης του σεναρίου ο/η εκπαιδευτικός παίζει συντονιστικό και οργανωτικό ρόλο ενώ ταυτόχρονα παίζει συμβουλευτικό και διευκολυντικό ρόλο στη διαδικασία της μάθησης. Οι ψηφιακοί πόροι χρησιμοποιούνται όπου ακριβώς είναι απαραίτητοι και πάντως η όλη εργασία εκτελείται στο χώρο της Βιβλιοθήκης του σχολείου, ώστε να χρησιμοποιούνται και τα βιβλία και οι ψηφιακοί πόροι και να γίνεται σαφές στα παιδιά ότι μια σοβαρή εργασία απαιτεί και βιβλιογραφικά δεδομένα και πληροφορίες από το Διαδίκτυο. Ο υπολογιστής αξιοποιείται ως περιβάλλον εργασίας με την έννοια της διευκόλυνσης για την εύρεση της  πληροφορίας και της καταχώρισης και επεξεργασίας δεδομένων ώστε να προκύψει το τελικό προϊόν σε ηλεκτρονική μορφή. Τα δύο λογισμικά (Περιπλάνηση στο χωροχρόνο και Περιήγηση στην Αρχαία Αγορά) βοηθούν τα παιδιά να κατακτήσουν οπτικά τη χωροχρονική διάσταση και να μεταφερθούν στο περιβάλλον όπου συνέβησαν τα ιστορικά γεγονότα.