Την Άνοιξη του 2013, η Αμερικάνικη Ψυχιατρική Εταιρεία εξέδωσε το DSM-V με τα νέα διαγνωστικά κριτήρια στην Ψυχική Υγεία. Το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρίας (DSM-V) είναι εγχειρίδιο για την κατάταξη των νοητικών διαταραχών γραμμένο σε απλή γλώσσα.
Μέσα στα νέα αυτά δεδομένα, εξέδωσε και τα νέα διαγνωστικά κριτήρια για τον αυτισμό. Τα νέα διαγνωστικά κριτήρια αναφέρονται στη «Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος 299.00» (“Autistic Spectrum Disorder”), αντί του ορισμού «Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές» (“Pervasive Developmental Disorders”) που χρησιμοποιούσε το DSM-IV. Αυτό από μόνο του είναι μια μεγάλη αλλαγή για τους ειδικούς και για τους ερευνητές.
Τα νέα δεδομένα αναφέρουν 7 κριτήρια, χωρισμένα σε 2 ομάδες. Το αναθεωρημένο διαγνωστικό εγχειρίδιο μιλάει με ένα πιο ξεκάθαρο τρόπο για
- (Ι) «Επίμονα ελλείμματα στην κοινωνική επικοινωνία και την κοινωνική αλληλεπίδραση σε πληθώρα πλαισίων» τοποθετώντας τις δυσκολίες σε όρους όπως
- «κοινωνική- συναισθηματική αμοιβαιότητα»,
- «συμπεριφορές μη λεκτικής επικοινωνίας στην προσπάθεια για κοινωνική αλληλεπίδραση»,
- «προσπάθεια για ανάπτυξη, διατήρηση και κατανόηση των σχέσεων»
- (ΙΙ) «Περιορισμένες, επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές, ενδιαφέροντα ή δραστηριότητες», τοποθετώντας τις δυσκολίες σε όρους όπως
- «στερεότυπη ή επαναλαμβανόμενη κίνηση, χρήση αντικειμένων ή ομιλίας»,
- «επιμονή στη ντροπαλότητα»,
- «ανέλικτη τήρηση ρουτινών», «τελετουργικές συνήθειες»,
- «αναστάτωση στις αλλαγές και τις μεταβάσεις»,
- «ακαμψία σκέψης»,
- «περιορισμένα και απόλυτα δομημένα εντονότατα ενδιαφέροντα»,
- «δυσκολίες στην αισθητηριακή επεξεργασία»,
- «υπέρ ή υπό-διέγερσης από αισθητηριακά εισερχόμενα»,
- «ασυνήθιστο ενδιαφέρον σε αισθητηριακές διαστάσεις του περιβάλλοντος».
Τέλος, αποσαφηνίζεται ότι
- τα συμπτώματα θα πρέπει να έχουν εκδηλωθεί σε πρώιμη αναπτυξιακή περίοδο,
- να προκαλούν κλινικά ελλείμματα στη λειτουργικότητα του παιδιού και
- να μην επεξηγούνται καλύτερα από νοητική δυσλειτουργία ή από γενικευμένη αναπτυξιακή καθυστέρηση.
Σημαντικό είναι να αναφερθεί η νέα διαγνωστική κατηγορία, η οποία αναφέρεται στο DSΜ-V. Αυτή είναι η Κοινωνικό (πραγματολογική) Επικοινωνιακή Διαταραχή (Social (Pragmatic) Communication Disorder), η οποία αναφέρεται σε άτομα τα οποία παρουσιάζουν διαταραχές στην κοινωνική χρήση της γλώσσας, αλλά δεν παρουσιάζουν τις «Περιορισμένες, επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές, ενδιαφέροντα ή δραστηριότητες» οι οποίες παρατηρούνται στα άτομα στη ΔΑΦ.
Πότε αρχίζει ο έλεγχος για τις ενδείξεις του αυτισμού;
Η Αμερικανική Παιδιατρική Ακαδημία εισηγείται όπως:
- Γίνεται έλεγχος να ακολουθεί ένα σημείο το παιδί στους 12 μήνες
- Να δίνεται δοκίμιο ανίχνευσης αυτισμού στους 18 και 24 μήνες
- Να αρχίσει η παρέμβαση μόλις υπάρχει υπόνοια για διάγνωση
Πρώιμα χαρακτηριστικά ΔΦΑ
Τα τελευταία χρόνια, όλο και περισσότερα περιστατικά παραπέμπονται για αξιολόγηση λόγω κοινωνικο-επικοινωνιακών δυσκολιών! Στο DSM-5 αναφέρεται ότι τα συμπτώματα θα πρέπει να έχουν εκδηλωθεί σε πρώιμη αναπτυξιακή περίοδο, παρόλο που έχουν αναγνωριστεί αργότερα. Αυτό το κριτήριο ενθαρρύνει την έρευνα, την έγκαιρη διάγνωση στο ΦΑ και πιο σημαντικό την στοχευμένη έγκαιρη παρέμβαση, η οποία μερικές φορές μπορεί να είναι τόσο ενθαρρυντική όσο η πρόληψη ή ο περιορισμός της εμφάνισης των συμπτωμάτων του αυτισμού.
Για να κατανοήσουμε τις κοινωνικο-επικοινωνιακές δυσκολίες, οι οποίες πιθανόν να παρουσιαστούν κατά την πρώιμη αναπτυξιακή περίοδο, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε τα στάδια της τυπικής κοινωνικο-επικοινωνιακής ανάπτυξης. Ο πιο κάτω πίνακας τα παραθέτει:
Τυπική ανάπτυξη κοινωνικο-επικοινωνιακών ικανοτήτων
| στους 2 μήνες: | Προτιμούν να κοιτάζουν τα μάτια |
| στους 4 μήνες:
|
Χαμογελούν όταν ο γονιός τους χαμογελά |
| στους 8-10 μήνες: | Ανταποκρίνονται στο όνομά τους |
| στους 9 μήνες: | Αλληλεπιδρούν σε χαμόγελα, ήχους και νοήματα (social turn taking)
|
| 9 με 10 μηνών: | Κατανοούν όταν κάποιος δείχνει σε κοντινά αντικείμενα (αντιδρούν στην Κοινή Προσοχή (Συνδετική/ μοιρασμένη/ συνδυασμένη Προσοχή) / RJA – Responding to Joint Attention )
|
| 13 με 18 μηνών:
|
Δείχνουν σε αντικείμενο που τους ενδιαφέρει (έχουν πρωτοβουλία Έναρξης Κοινής Προσοχής / IJA-Initiate to Joint Attention )
Εναλλάζουν το βλέμα τους ανάμεσα στο πρόσωπο και το αντικείμενο
|
| 18 μηνών:
|
Ακολουθούν μόνα τους το βλέμμα κάποιου άλλου (π.χ. ο γονιός βλέπει κάτι και το παιδί το κοιτάζει επίσης) |
Πρώιμες διαγνωστικές ενδείξεις για τη ΔΑΦ (κόκκινες σημαίες!)
Ο εντοπισμός της ΔΑΦ είναι δύσκολος πριν την ηλικία των 12 μηνών αλλά η διάγνωση είναι συνήθως εφικτή κατά την ηλικία των 2 – 2,6 χρόνων.
Στην ηλικία των 6 μηνών …
Σε αυτήν την ηλικία είναι δύσκολη η πρόγνωση για αυτισμό με σαφήνεια. Τα βρέφη παρουσιάζονται κάπως παθητικά, παίρνουν πρωτοβουλία και ανταποκρίνονται μη συστηματικά και μουρμουρούν λιγότερο. Πρόσφατες έρευνες δείχνουν μείωση σε
παρατήρηση/κοίταγμα σε πρόσωπο, αντίδραση σε χαμόγελο με χαμόγελο και βαβίσματα .(παρατηρήσεις μεταξύ 6-12 μηνών από Ozonoff, 2010, J Am Academy of Child & Ad Psy)
Στους 12 με 18 μήνες
Διαφορές στην κοινωνική αλληλεπίδραση
- Ακραία συμπεριφορά (extremes of temperament) – μπορεί να κυμαίνεται από απάθεια μέχρι έντονο ξέσπασμα θυμού
- Έλλειψη θετικού συναισθήματος (lack of positive affect), κοινωνικού χαμόγελου, κοινωνικού ενδιαφέροντος
- Φτωχή βλεμματική επαφή (είναι εμφανής από την ηλικία του ενός έτους)
Διαφορές στην επικοινωνία
- Λιγότερα/μειωμένα νοήματα
- Έλλειψη ανταλλαγής βαβίσματος
- Έλλειψη συντονισμού διαφόρων μορφών επικοινωνίας
- (π.χ. δεν διατηρούν βλεμματική επαφή καθώς επικοινωνούν, δείχνουν, τείνουν προς κάτι)
Διαφορές στην προσοχή και ανταπόκριση
- Προσέχουν περισσότερο αντικείμενα παρά ανθρώπους
- Φτωχή κοινωνική προσοχή όμως προσέχουν (αντιδρούν) σε ήχους του περιβάλλοντος
- (π.χ. δεν ανταποκρίνονται στο όνομα τους αλλά τρέχουν στο παράθυρο να δουν ένα ελικόπτερο που περνά)
- Δυσκολίες στην αποδέσμευση της οπτικής προσοχής (δυσκολεύονται να κοιτάξουν κάτι άλλο, δηλαδή να μεταφέρουν το βλέμμα τους σε κάτι άλλο από αυτό που έχουν εστιάσει)
Διαφορές στο παιγνίδι ή στις δεξιότητες του παιγνιδιού
- Έλλειψη μίμησης με παιγνίδια
- Παίζει λιγότερο και χειρίζεται διαφορετικά τα παιχνίδια του (παίζει με το δικό του τρόπο και χειρίζεται τα παιγνίδια με ανορθόδοξο τρόπο)
Σε αυτή την πρώιμη αναπτυξιακή περίοδο (12-18 μηνών) σημαντικό είναι να γίνει παρατήρηση και σε άλλους τομείς όπως οι κινητικές δεξιότητες. Συνήθως τα παιδιά αυτά δυσκολεύονται στο συντονισμό των κινήσεων. Παρουσιάζεται αργοπορία στο να αρκουδίσουν, να γυρίσουν, να καθίσουν όπως επίσης και μείωση ικανότητας συντονισμού των δεξιοτήτων αυτών. Παρουσιάζουν ασυντόνιστες κινήσεις.
Επίσης αξιοσημείωτες είναι οι στερεοτυπικές συμπεριφορές, όταν υπάρχουν, οι οποίες παρουσιάζονται ως προσήλωση στα χέρια ή πετάλισμα χεριών (hand flapping) . Αξίζει να σημειωθεί ότι αυτό το πετάλλισμα των χεριών μπορεί να παρουσιάζεται και σε τυπικά αναπτυσσόμενα παιδιά, όμως εάν συνεχίζεται μετά την ηλικία των 2 χρόνων, τότε εμπίπτει μέσα στις ΔΑΦ. Ακόμα ένα χαρακτηριστικό της κατάστασης αυτής είναι η παλινδρόμηση, η οποία παρατηρείται σε διάφορους τομείς π.χ. η ομιλία η οποία σε κάποια φάση αρχίζει να μειώνεται.
Τα πρώιμα χαρακτηριστικά αυτισμού τα οποία διαφοροποιούν τις ΔΑΦ από άλλες αναπτυξιακές δυσκολίες είναι
- Ο Μη τυπικός χειρισμός παιχνιδιών
- Η Μειωμένη κοινωνική επικοινωνία και
- Οι Επαναλαμβανόμενες κινητικές συμπεριφορές
Συνήθης ιεραρχία της πρώτης πεντάδας στόχων για νήπια με ΔΦΑ
1ος Στόχος: Λόγω των διαφορών(δυσκολιών) στην κοινωνική αλληλεπίδραση, θέλουμε τα παιδιά
- Να απολαμβάνουν την κοινωνική αλληλεπίδραση
- Ακολουθήστε το παιδί με το να συμμετέχετε, να μιμηθείτε και να επέμβετε σε αυτό που κάνει
- Ενισχείστε το παιδί να απολαμβάνει τα παιγνίδια και τα τραγούδια με τους ανθρώπους
(εάν το παιδί απολαμβάνει την κοινωνική αλληλεπίδραση, θα είναι ευκολότερο να προχωρήσει στον επόμενο στόχο)
2ος Στόχος: Λόγω των διαφορών στην επικοινωνία, θέλουμε τα παιδιά
- Να κατανοούν και να χρησιμοποιούν μη-λεκτική επικοινωνία (ιδιαίτερα νοήματα)
- Να μπορούν να τα ερμηνεύουν (δηλώνει κατανόηση)
- Να μπορούν να τα προκαλούν (δηλώνει έκφραση)
3ος Στόχος: Λόγω των διαφορών στην προσοχή χρειάζεται τα παιδιά
- Να δίνουν προσοχή στα πρόσωπα των ανθρώπων και στα λεγόμενά τους (τις λέξεις)
- Πρόσωπο με πρόσωπο
- Λέξεις (μικρές προτάσεις, παύσεις, έμφαση, να δείχνουμε)
4ος Στόχος: Λόγω των διαφορών στην επικοινωνία και στο παιχνίδι θέλουμε
- Το παιδί να μιμηθεί
5ος Στόχος: Λόγω διαφορών στην ανταπόκριση θέλουμε να βοηθήσουμε τα παιδιά
- Να ανταποκριθούν στην Κοινή Προσοχή όταν αυτή προσφέρεται.
Στον αυτισμό, σημαντικό δεν είναι τι κάνει ένα νήπιο αλλά τι ΔΕΝ κάνει που πρέπει να προσέξουμε!
Επίσης όλοι συμφωνούμε ότι η έγκαιρη διάγνωση και παρέμβαση είναι εξαιρετικά κρίσιμη για παιδιά στο ΦΑ ούτως ώστε να μπορέσουν να φτάσουν στα ανώτερα γι αυτούς επίπεδα λειτουργικότητας.