Σολωμός

 

ΠΩΣ ΔΙΑΒΑΖΟΥΜΕ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ:

• Μελετάμε τα συνοδευτικά κείμενα του σχολικού εγχειριδίου (εμπεριέχονται στις φωτοτυπίες)
• Επισημαίνουμε τα πέντε μέρη  και τις τέσσερις αφηγηματικές ενότητες του ποιήματος
• Μελετάμε την ανάλυση κάθε στίχου ξεχωριστά
• Επισημαίνουμε τα μοτίβα της επτανησιακής Σχολής (φύση, πατρίδα, γυναίκα, θρησκεία)
• Αναφέρουμε πιθανές ερμηνείες( πχ. για τη Φεγγαροντυμένη,για το γλυκύτατο ηχό) και τις τεκμηριώνουμε με αναφορά σε κειμενικά στοιχεία
• Επισημαίνουμε τις γραμματολογικές επιδράσεις του έργου(διακειμενικότητα)
• Εντοπίζουμε και σχολιάζουμε τα εκφραστικά μέσα και δίνουμε έμφαση  στην εικονοπλασία, ώστε να φανεί το λυρικό στοιχείο
• Επισημαίνουμε αφηγηματικές τεχνικές και ιδιαίτερα τα χρονικά επίπεδα της αφήγησης
• Εξιχνιάζουμε τα ιστορικά στοιχεία
• Επισημαίνουμε στοιχεία στιχουργικής
• Εντοπίζουμε το λυρικό,δραματικό και αφηγηματικό χαρακτήρα του κειμένου
• Εντοπίζουμεήχους,χρώματα,φωτισμούς,ομιλίες

 

 

 

 

 

 

 

 

1.ΠΕΡΙΛΗΨΗ:

Ένας Κρητικός πολεμιστής είναι ναυαγός στο άγριο πέλαγος  μαζί με την αγαπημένη του που προσπαθεί να τηη σώσει από τη θαλασσοταραχή παλεύοντας με τα κύματα. Παρακαλεί να πέσουν αστραπές ,για να του δώσουν φως να δει την πλησιέστερη στεριά. Πράγματι, πέφτουν τρία αστροπελέκια, που αντιβουίζουν σε όλη τη φύση και φωτίζουν τα πάντα. Έτσι,ο Κρητικός, βλέπει ότι η αγαπημένη του είναι κοντά του, όμως η στεριά είναι ακόμη πολύ μακριά.

ü  Πριν από την αρχή του ποιήματος:οι δύο τυπογραφικές αράδες,ο αριθμός [18],με τον οποίο αριθμεί ο ποιητής το πρώτο απόσπασμα, (η πρόσθετη αρίθμηση που αρχίζει από 1 οφείλεται σε κατοπινούς μελετητές) και η κάπως αιφνιδιαστική αρχή με το ρήμα «εκοίταα» δείχνουν την πρόθεση του ποιητή να αφηγηθεί όσα είχαν διαδραματιστεί προηγουμένως (πώς έγινε το ναυάγιο).Εξ αφορμής αυτού του σημείου επισημαίνουμε την έριδα σχετικά με το αν το έργο «Κρητικός» είναι ολοκληρωμένο ή απόσπασμα.Πολλοί μελετητές,όπως Ι. Πολυλάς, κρίνουν ότι το σωζόμενο κείμενο στο χειρόγραφο του ποιητή δεν είναι ολοκληρωμένο ποίημα,αλλά απόσπασμα,ένα τμήμα του όλου έργου ,το οποίο δεν σώθηκε.Άλλοι,όμωςόπως ο Λ.Πολίτης,το θεωρούν ολοκληρωμένο έργο,με εσωτερική ενότητα και συνοχή και με ολοκληρωμένη λυρική ουσία,που δεν του λείπει τίποτα.Όσο για τον αριθμό [18],αναφέρει .οτι είναι ένας συμβατικός αριθμός,μια δήλωση του ποιητή πως πριν από την ενότητα αυτή θα πρόσθετε και άλλες.Ομοίως και ο Δ.Ν Μαρωνίτης θεωρεί πως το έργο είναι ολοκληρωμένο με κοινό ορόσημο στην αφετηρία και στην κατάληξη(«γιαλός») ,που σχηματίζει τον κύκλο.Για την αποσπασματικότητα του σολωμικού έργου να διαβάσετε τη σχετική φωτοτυπία.

ü  στίχος  1.

1. Εννοείται ότι επικρατεί απόλυτο σκοτάδι και ο ναυαγός  δεν βλέπει τίποτα,αλλά μπορούσε να βλέπει μόνο κατά διαστήματα,όταν οι αστραπές φώτιζαν όλο το χώρο
2. Η εκτεταμένη παρήχηση του α σε συνδυασμό με τα 8 α του στίχου,υποβάλλουν ,μέσω ηχητικής και ποιητικής εικόνας,την απεραντοσύνη της θάλασσας,το απέραντο σκηνικό (απέραντη θάλασσα,απέραντος ουρανός, ενώ μαίνεται μια σφοδρή θαλασσοταραχή)

τη μακρινή απόσταση ,το διακαή πόθο να δει στεριά και  το μάταιο της προσπάθειας του ναυαγού.

 

ü  στίχος 2:  η επίκληση στο αστροπελέκι

1. Επικαλείται το αστροπελέκι,ώστε αυτό με τη στιγμιαία,έστω,λάμψη του να δώσει φως μέσα στο απόλυτο σκοτάδι και να τον βοηθήσει να διακρίνει πού βρίσκεται η αγαπημένη του και αν υπάρχει κοντά στεριά.Έτσι,ο Κρητικός παρουσιάζεται να απευθύνεται στο αστροπελέκι,σαν να μιλά σε άνθρωπο,που μπορεί να τον ακούσει και να τον καταλάβει(προσωποποίηση).
2. Με τον πλεονασμό «για ξαναφέξε πάλι»εκφράζεται η έντονη επιθυμία του ναυαγού για φωτισμό του χώρου,η λαχτάρα του να εντοπίσει την απόσταση που τον χωρίζει από τη στεριά,που είναι ο τόπος σωτηρίας για τον ίδιο και την αγαπημένη του.
3. 3.       Με την προσφώνηση «αστροπελέκι μου καλό»,ο ήρωας απευθύνεται στον κεραυνό.Κιόλας στους πρώτους στίχους του ποιητικού έργου το επίθετο «καλός» κάνει την παρουσία του(είναι χαρακτηριστική η χρήση του συγκεκριμένου επιθέτου στη σολωμική ποίηση και προσλαμβάνει ηθικο χαρακτήρα).Το αστροπελέκι(ο κεραυνός)είναι ένα καταστροφικό φαινόμενο (πχ. Στην  «Τρελή μάνα» τα δυο παιδιά σκοτώνονται από αστροπελέκι) και επομένως από τη φύση του δεν μπορεί να είναι «καλό» (οξύμωρο σχήμα).Αλλά ο ναυαγισμένος Κρητικός κάνει μια επίκλησημια ευχή προς το αστροπελέκι, να τον βοηθήσει και πάλι να διακρίνει με τη λάμψη του μέσα στη βαθιά σκοτεινιά που τον κυκλωνει.Το αστροπελέκι του φάνηκε καλό, ευνοϊκό και μια σχέση φιλική δημιουργήθηκε ανάμεσα στο ουράνιο φαινόμενο και το αδύναμο ανθρώπινο πλάσμα που παλεύει με τη φύση.(προσπάθεια εξευμενισμού της φύσης)

ü  στίχοι  3-4:

1. Τι αίτημα του ναυαγού έγινε δεκτό και έπεσαν όχι ένα αλλά τρία αστροπελέκια (σύνθεση στοιχείων ανά τρία υπό την επίδραση των δημοτικών τραγουδιών,όπου ο αριθμός 3 ασκεί μεγάλη γοητεία και είναι συμβολικός, σχεδόν μαγικός).
2. Το ότι έπεσαν «πολύ κοντά στην κορασιά» δεν υποδηλώνει τον κίνδυνο που αυτή διέτρεξε, αλλά ήταν βοηθητικά μέσα για τη σωτηρία της, αφού με το φως τους θα μπορούσε να τη διακρίνει καλύτερα ο ναυαγός,για να την σώσει.
3. Γνωστοποιούνται έτσι τα πρόσωπα ( το ερωτικό ζεύγος του ναυαγού και της κορασιάς) ,το χωροχρονικό πλαίσιο (νύχτα,στο μεσοπέλαγος,με σφοδρή θαλασσοταραχή.Άλλωστε,όπωςξέρουμε,η θάλασσα στη σολωμική ποίηση αποτελεί το τέλειο σκηνικό για τον αγώνα ζωής και θανάτου που δίνουν οι ήρωες)). Η κορασιά, η αγαπημένη του αφηγητή παρουσιάζεται ανώνυμη εδώ και σε ολόκληρο το ποίημα,σχεδόν αφανής και εξαρτημένη από τη σωματική και ψυχική αντοχή του Κρητικού.Με εξαίρεση την παρένθετη ενότητα της Δευτέρας Παρουσίας,όπου τον πρωτεύοντα ρόλο παίζει η κόρη,κανένα στοιχείο της αφήγησης δεν προβάλλει το χαρακτήρα της.Σε κάποια παραλλαγή στίχου στις σημειώσεις του ποιητή αναφέρεται το όνομα Ελένη.

 

ü  στίχοι 5-6:αίσθηση δέους μέσα από τρομερή οπτικο-ακουστική εικόνα

1. υπογραμμίζονται οι βροντές από τα αστροπελέκια,οι οποίες αντιλαλούσαν σε όλη τη φύση και έτσι ο τρομερός ήχος πολλαπλασιαζόταν («αντήχααν». Μάλιστα η ομοιοκαταληξία( αντήχααν-είχαν)υποδηλώνει τη μίμηση της ηχώς που περιγράφει
2. με τη χρήση πληθ/κού αριθμού (τα πέλαγα, οι ακρογιαλιές, τα βουνά) υποδηλώνεται η απεραντοσύνη της πλάσης,που συγκλονίζεται από το πλήθος των κεραυνών και τη σφοδρότητα της καταιγίδσς και έτσι προξενείταιδέος στον αναγνώστη με την τρομερή οπτική και ακουστική εικόνα των αστραπόβροντων. Τον ίδιο στόχο υπηρετεί και το υπερβατό σχήμα («τα πέλαγα στην αστραπή κι ο ουρανός αντήχαν») το οποίο συνάμα δηλώνει και μουσικότητα. Έντονο και το σχήμα συναισθησίας (σύμφυρση διαφορετικών αισθήσεων,άκοής και όρασης)
3. η άγρια χειμωνιάτικη νύχτα με τα στοιχεία της φύσης να μαίνονται είναι προσφιλές θέμα της ευρωπαϊκής ρομαντικής ποίησης,ενώ προβάλλεται τόσο εδώ όσο και σε όλο το πρώτο μέρος το μοτίβο της δοκιμασίας (οι άλογες φυσικές δυνάμεις,ακατανίκητες αντιμάχονται τον αδύναμο άνθρωπο)
4. Η εμβρόντητη φύση προοιωνίζεται τη γέννηση και τη συντέλεια του κόσμου και ρίχνει τη γέφυρα για το μεταφυσικό επίπεδο της επόμενης ενότητας).

2.ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ:

• δραματοποιημένος (ομοδιηγητικός )αφηγητής,που αφηγείται σε  α΄πρόσωπο και μάλιστα πρωταγωνιστεί στην ιστορία που αφηγείται (αυτοδιηγητικός ).
• Αφηγείται από εσωτερική οπτική γωνίακαι μάλιστα ο «Κρητικός» είναι το μόνο σολωμικό έργο όπου από την αρχή ως το τέλος μιλά ένας επινοημένος αφηγητής,που ,αντίθετα με τους περισσότερους ήρωες μένει ζωντανός ως το τέλος, για να αφηγηθεί.
• Κύριοι αφηγηματικοί τρόποι είναι η μίμηση (πρωτοπρόσωπη αφήγηση, που δίνει αμεσότητα) και περιγραφή μέσα από εικονοπλασία.
• Πρόκειται για την αφήγηση μιας ιστορίας που συνέβη στο παρελθόν (δραματικός μονόλογος)→ αναδρομική αφήγηση (ανάληψη) και ο χρόνος της ιστορίας είναι το παρελθόν(φανερώνεται και από τη χρήση ιστορικών χρόνων) ενώ ο χρόνος της αφήγησης είναι το παρόν .Η αφήγηση ξεκινάinmediares,όχι δηλαδή από την αρχή αλλά από τη μέση της ιστορίας,όπως θα φανεί και από τα παρακάτω.

 

 

3.ΓΡΑΜΜΑΤΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ:

• Ο ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος με ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία→ «Ερωτόκριτος»
• Χρήση αριθμού 3→ δημοτικό τραγούδι
• Η μανία των στοιχείων της φύσης τη νύχτα→ευρωπαϊκή ρομαντική ποίηση
• Η αναφορά στα φυσικά στοιχεία και στην κορασιά→στοιχεία/μοτίβα επτανησιακής ποίησης
• Η συναισθησία( περιγραφή μέσω πολλών αισθήσεων)→στοιχείο ρομαντικής ποίησης

 

 

 

 

 

1.ΠΕΡΙΛΗΨΗ:

Ο ήρωας απευθυνόμενος σε ένα υποθετικό ακροατήριο,το διαβεβαιώνει ότι όσα θα ακούσει στη συνέχεια είναι αλήθεια.Επισφραγίζει,μάλιστα,αυτή τη διαβεβαίωση με τριπλό όρκο:στις λαβωματιές που έχει από τους αγώνες του,στους νεκρούς συμπολεμιστές του και στην αγαπημένη του.Στη συνέχεια μας μεταφέρει στο χώρο της Δευτέρας Παρουσίας,όπου ο ίδιος αναζητά την αγαπημένη του ανάμεσα στις ψυχές των νεκρών,για να κριθεί μαζί της στην έσχατη κρίση.Οι ψυχές τον πληροφορούν ότι είδαν την αγαπημένη του στην πύλη του Παραδείσου,όπου περίμενε με ανυπομονησία την Ανάσταση.

 

ü  στίχος 1:

αποστροφή του ήρωα σε ένα υποθετικό ακροατήριο ,προκειμένου να διαβεβαιώσει ,πριν καλά-καλά αρχίσει τη διήγησή του, ότι όσα θα πει  είναι απόλυτα αληθινά, φοβούμενος μήπως δεν γίνουν πιστευτές οι υπερφυσικές του εμπειρίες.Έτσι,με τον πρώτο κιόλας στίχο έχουμε αλλαγή σκηνικού και χρονικού επιπέδου,αφού βρισκόμαστε στο αφηγηματικό παρόν του ήρωα,το παροντικό διάστημα της ζωής του μετά το ναυάγιο, όπου αφηγείται την εμπειρία του.

 

ü  στίχοι 2-4: εκκλήσεις εμπίστευσης, που προοϊκονομούν εδώ καίρια σημεία της αφήγησης, οι όρκοι των στίχων 2-4 συνοδεύουν την αποστροφή του ποιητή προς ένα υποθετικό ακροατήριο.Ημεταφορά «ακριβή αλήθεια» υποδηλώνει τη σπουδαιότητα των λόγων του ναυαγού

1. ο όρκος γίνεται όχι στα συνηθισμένα και από την παράδοση ιερά αλλά στα πραγματικά περιστατικά της ζωής:α/ επικαλείται στον όρκο του 3 ιδανικά/αξίες,ιεραρχημένα σε ανιούσα κλίμακα:α/τις λαβωματιές του ως πολεμιστή (υπόσταση πολεμιστή),β/τους συμπολεμιστές του που έπεσαν μαχόμενοι στην Κρήτη (συντροφικότητα), γ/την ψυχή της νεκρής αγαπημένης του (ο ιδανικός έρωτας)    ( →σύνθεση στοιχείων ανά τρία υπό την επίδρασητων δημοτικών τραγουδιών.)
2. με το στίχο 2(υπόσταση του πολεμιστή) προϊκονομείταιη συμμετοχή του ήρωα στον αγώνα των Κρητικών εναντίον των Τούρκων( η αγάπη του ήρωα για τη σκλαβωμένη πατρίδα του και η συνεισφορά του στην απελευθέρωση της από τους κατακτητές θα παρουσιαστούν στο 5[22] ).Η μεταφορά «μόφαγαν τα στήθια»,υποδηλώνει την ανδρεία του ήρωα,αφού ένας δειλός λιποτάκτης θα πληγωνόταν στην πλάτη,ενώ ο Κρητικός απέδειξε ότι ξέρει να μένει και να πολεμά, προκειμένου να υπερασπιστεί ό,τι θεωρεί άξιο.
3. με το στίχο 3 (αξία συντροφικότητας) προοϊκονομείται η συμμετοχή των φίλων του ήρωα στον αγώνα για την απελευθέρωση της σκλαβωμένης Κρήτης(5[22])
4. με τους στίχους 2-3 μεταβαίνουμε σε άλλο χρονικό επίπεδο,στο παρελθόν,στην προϊστορία του ήρωα πριν από το ναυάγιο( αναδρομή στο παρελθόν), όπου πολεμούσε τους εχθρούς της πατρίδας του.
5. με το στίχο 4( ο έρωτας για την αγαπημένη του) προοϊκονομείτται ο θάνατος της κορασιάς (η περίφραση «τον κόσμο απαρατώντας»  δηλώνει το θάνατο) και μεταβαίνουμε στο μέλλον (πρόληψη/πρόδρομη αφήγηση). Με τη μεταφορά «την ψυχή που μ΄έκαψε» υπογραμμίζεται το μέγεθος της αγάπης αλλά  και το ψυχικό κόστος που είχε για τον αφηγητή ο θάνατος της αγαπημένης του.
6. λειτουργία  τριπλού όρκου: α/πείθει τον υποθετικό αναγνώστη ή ακροατή  για την αλήθεια όσων θα επακολουθήσουν, β/δίνει έμμεσα πληροφορίες για την πολεμική δράση του ήρωα στη Κρήτη, γ/προϊδεάζει για το θάνατο της κορασιάς.

 

ü  στίχοι 5-18:  η συνομιλία με τους αναστημένους νεκρούς.

Οι στίχοι αποτελούν πρόδρομη αφήγηση(πρόληψη) και μας μεταφέρουν σε άλλο χρονικό επίπεδο,στο απώτατο μέλλον, σε εξωλογικό και εσχατολογικό χρόνο, στον οραματισμό της συνάντησης του ήρωα με την αγαπημένη του κατά την Έσχατη Κρίση στην κοιλάδα του Ιωσαφάτ .Συνάμα ,αποτελούν παρέκβαση από το βασικό θέμα του έργου,τη νύχτα του ναυαγίου,και αυτονομούνται μέσα στην παρένθεση.Το χώρίο θυμίζει τον ομηρικό Οδυσσέα στην κάθοδό του στον Αδη και στο διάλογό του με τις ψυχές των νεκρών.

 

ü  στίχος 5

• έχουμε αποστροφή στη Σάλπιγγα της Δευτέρας Παρουσίας.Με αυτή την αποστροφή ανοίγει η παρένθεση,όπου ο Κρητικός οραματίζεται την ώρα που θα δει ξανά την αγαπημένη του.Μόλις τη θυμήθηκε (ο θάνατός της προσημάνθηκε στον προηγούμενο στίχο) ο Κρητικός ταράζεται ολόκληρος,η παλιά του αγάπη ξυπνά μέσα του και ξεσπά με όλη της την ορμή. Η ιστορία σταματά. Φωνάζει ο Κρητικός να χτυπήσει η Σάλπιγγα της Δευτέρας Παρουσίας και ο ταραγμένος νους του βλέπει να πραγματοποιείται στη στιγμή.Η Σάλπιγγα,που εδώ είναι προσωποποιημένη είναι αυτή με την οποία θα κηρυχθεί η έναρξη της φοβερής Δευτέρας Παρουσίας σύμφωνα με αναφορές που υπάρχουν στην Παλαιά και στην Καινή Διαθήκη.
• Με το στίχο «το σάβανο τινάζω» δημιουργείται μια οπτικο-ακουστική-κινητική εικόνα,για να δηλωθεί η εκ νεκρών ανάσταση του Κρητικού ή της νεκρής αγαπημένης τουμέση,γιανα αναστηθεί και να μπορέσει να την βρει.Ο Σολωμός αναφέρεται στην πράξη του σαβανώματος,που ως σήμερα δεν έπαψε να τελείται στη Ζάκυνθο,δηλαδή σχίζουν το σάβανο από την κορυφή  ως τη μέση, γιατί,όπως πιστεύουν ,ο πεθαμένος μπορεί να βγει πιο εύκολα από αυτό κατά τη Δευτέρα Παρουσία. Αναφορά ενδεικτική της καταγωγής του ποιητή.

 

ü  στο στίχο 6  :η οπτικο-ακουστική-κινητική εικόνα φανερώνει τη βιασύνη του άντρα προκειμένου να βρει την αγαπημένη του και τη συνομιλία με τις «αχνές»αναστημένες ψυχές των νεκρών,τις αμυδρές φιγούρες τους που είναι έτοιμες να σβήσουν. Γενικότερα η χρήση δραματικού ενεστώτα( «τινάζω», «σχίζω», «κράζω») φανερώνει ζωντάνια, αμεσότητα και παραστατικότητα στην αφήγηση.

 

ü  στίχος  7

• η ερώτηση του άντρα προς τους αναστημένους νεκρούς φαίνεται να περιέχει το στοιχείο της υπερβολής («την ομορφιά που την κοιλαδα αγιάζει», όμως ο ερωτευμένος άντρας θέλει να τονίσει στους συνομιλητές του την αγνή ομορφια της αγαπημένης του(«ομορφιά»→ σχήμα κατεξοχήν(απόλυτηομορφιά)→η γυναίκα ως μοτίβο επτανησιακής ποίησης). Με την ερώτησή του αυτή ο Κρητικός προσπαθεί να ενώσει την όχθη του θανάτου με την όχθη της ανάστασης.
• στο συγκεκριμένο σημείο η πρόδρομη αφήγηση συνεχίζεται σκηνικά με την υποφορά και την ανθυποφορά, κατά το πρότυπο των δημοτικών τραγουδιών(«μην είδετε..την είδαμε»).
• Με την «κοιλάδα» αναφέρεται στην Κοιλάδα του Ιωσαφάτ,πραγματικό τοπωνύμιο,ανατολικά της Ιερουσαλήμ,που ταυτίζεται στις δοξασίες Ιουδαίων,χριστιανών και μωαμεθανών με το θέατρο της παγκόσμιας Τελικής Κρίσης.
• Η όλη σκηνή του διαλόγου του ήρωα με τις ψυχές αλλά και της παρουσίας των ψυχών,του ίδιου και της κοπέλας εκτυλίσσεται στο χώρο των νεκρών,ο οποίος παρουσιάζεται εγκοσμιωμένος,σαν τον επίγειο κόσμο,ένας κόσμος όπου τοπικοί και χρονικοί προσδιορισμοί ανακαλούν επίμονα επίγειες μνήμες. Οι αχνοί αναστημένοι,μπαίνουν στα σώματά τους, αποκτούν φυσική υπόσταση, ανοίγουν δρόμο, κάνουν διάλογο ,ρωτούν,περιγράφουν,δείχνουν ανθρώπινα συναισθήματα.Σ ΄αυτόν τον κόσμο όπου συναιρείται το γήινο(υλική πραγματικότητα ) με το υπερφυσικό( μεταφυσικό) στοιχείο,λέει ο Μαρωνίτης «περιμένουμε τη μεταθανάτια ερωτική συνάντηση του Κρητικού με την αγαπημένη του,μια συνάντηση,που ενώ προετοιμάζεται,σκόπιμα και με παραδειγματική οικονομία δεν πραγματοποιείται»

 

ü  στίχος  8: την ερώτησή του συνοδεύει η ευχή «να δουν καλό»,που μοιάζει με οξύμωρο σχήμα( τι καλό θα μπορούσε να δει ένας νεκρός;Προφανώς τους εύχεται να έχουν ευνοϊκή κρίση από το θεό.

 

ü  στίχοι 9-10:

• γίνεται αναφορά σε βιβλικά χωρία της Αποκάλυψης, για να δείξει ότι έφτασε η ώρα της Κρίσης, αφού ούτε καπνός δεν έχει μείνει πια στη γη και ένας νέος ουρανός έχει ήδη δημιουργηθεί.Τόσο εδώ όσο και σε όλο το 5-18 το παραδεισένιο τοπίο υποβάλλεται με μια γλώσσα που θυμίζει ταυτόχρονα βιβλικά χωρία και δημοτικό τραγούδι
• συνάμα διαβεβαιώνει ότι η αγάπη του για την κορασιά δεν έχει σβήσει
• εκφράζει τη βεβαιότητα ότι λόγω της τόσο μεγάλης αγάπης του γι΄αυτην θα κριθεί μαζί της στην Έσχατη Κρίση.

 

ü  στίχοι 11-18: οι ψυχές των αναστημένων δίνουν πληροφορίες για την ψυχή της αγαπημένης του στον Παράδεισο

 

ü  στίχος  11:προβάλλεται μια όμορφη εικόνα ,που τονίζει τη συστολή,τη ντροπαλότητα της κοπέλας αλλά και την αγνότητά της όπως υποβάλλεται από το στίχο «της τρέμαν τα λουλούδια»,δηλαδή τα λουλούδια της παρθενίας (επαναλαμβανόμενο μοτίβο στη σολωμική ποίηση)

 

 

ü  στίχος 12: δημιουργείται μια οπτικο-ακουστική-κινητική εικόνα της κοπέλας, ψηλά στην πόρτα του Παραδείσου,να τραγουδά.Και στην Κρητική λογοτεχνία («Ερωφίλη») αλλά και στα δημοτικά τραγούδια συναντάμε τη συγκεκριμένη φράση και αποτελεί δυτικότροπη εικονοποιϊα

ü   

 

ü  στίχοι 13-14: οπτικο-ακουστική εικόνα

• η κοπέλα με « χαροποιά» διάθεση ,με ολοφάνερη χαρά,έψαλλε ύμνους αναστάσιμους
• έδειχνε ανυπομονησία για την ενσάρκωσή της→πάγια αντίληψη της Ορθόδοξης Εκκλησίας για την εν σαρκί ανάσταση των νεκρών στη Δευτέρα Παρουσία, δηλαδή την επανεγκατάστασή τους στο σώμα που είχαν εγκαταλείψει κατά το θάνατό τους.
• Έδειχνε ανυπόμονη και κοίταζε εδώ και εκεί κινούμενη γρήγορα,ψάχνοντας με αγωνία κάποιον,προφανώς τον ίδιο (οι δραματικοί ενεστώτες «γυρεύει», «κοιτάζει» δίνουν παραστατικότητα.

 

ü  στίχος 15 :παρουσιάζεται ο ουρανός προσωποποιημένος  να ακούει τη φωνή του θεού (α΄ερμηνεία) ή να ακούει το τραγούδι της σαστισμένος (β΄ερμηνεία)

 

ü  στίχος 16: αναφορά στο  «κάψιμο» του κόσμου.Η φωτιά του άλλου κόσμου( «γέενα του πυρός», «πυρ το άσβεστον/αιώνιον/εξώτερον») καθυστερούσε το κάψιμο του κόσμου. →αντίληψη διάσπαρτη στη χριστιανική φιλολογία, εναργής στις παραδόσεις του λαού μας.

 

ü  στίχοι 17-18:αναφέρονται στην ψυχική διάθεση της ηρωίδας και ιδιαίτερα στην αγωνία της να εντοπίσει τον αγαπημένο της ανάμεσα στους αναστημένους νεκρούς. . Γενικά,στους στίχους 11-18, προβάλλεται εικόνα κάλλους και αγαθότητας της κοπέλας → εξιδανίκευση (η γυναίκα μοτίβο της επτανησιακής ποίησης).

 

 

2.Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ 5-18: Γ ιατί η λυρική αφήγηση ανάγεται σε επίπεδο μεταφυσικό στο χωρίο 5-18;

• προβάλλεται η ελπίδα της συνάντησης των δύο μετά την Εσχατη Κρίση και έτσι η σκηνή λειτουργεί παρηγορητικά στον ψυχικό πόνο του Κρητικού από το θάνατο της κόρης. Ουσιαστικά η Δευτέρα Παρουσία,σύμφωνα με τις θρησκευτικές αντιλήψεις του Σολωμού, προβάλλεται όχι ως δοκιμασία της ψυχής με την Έσχατη Κρίση ,σύμφωνα με το χριστιανικό κώδικα, αλλά ως έσχατη πιθανότητα ένωσης με τα αγαπημένα πρόσωπα.→παρωδία θρησκευτικού κώδικα.
• υποδηλώνεται η θρησκευτικότητα του ποιητή (η θρησκεία είναι βασικό μοτίβο της επτανησιακής ποίησης) και η εξοικείωσή του με τα εκκλησιαστικά κείμενα της ορθοδοξίας,που αναφέρονται στην  «εν σαρκί ανάσταση νεκρών».
• προβάλλεται ο εξιδανικευμένος έρωτας  (μοτίβο επτανησιακής ποίησης)και η κόρη ως πρότυπο Kάλλους και Αγαθού
• τονίζονται φιλοσοφικές αντιλήψεις (δυϊσμός σώματος και ψυχής,ροπή της ψυχής στο υψηλό)
• προσημαίνεται ο θάνατος της κορασιάς
• φαίνεται η επίδραση του ευρωπαϊκού ρομαντισμού στη σολωμική ποίηση (ικανότητα του ήρωα να βιώνει υπερβατικές καταστάσεις)→βλ.γενικό υλικό από φωτοτυπίες

3.ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ:

• δραματοποιημένος αφηγητής και μάλιστα αυτοδιηγητικός,που συνεχίζει το δραματικό ,αφηγηματικό μονόλογό του.Βέβαια,εδώ ,ιδιαίτερα στο 5-18 πρωταγωνιστικό ρόλο έχει η κορασιά,που δρα ως βουβό πρόσωπο.
• ως προς τη χρονική σειρά ,παρατηρούμε ανάμειξη διαφορετικών χρονικών επιπέδων: αφηγηματικό παρόν ήρωα(στ.1),παρελθόν/προϊστορία ήρωα με αναδρομή(στ.2-3),μεταφορά στο μέλλον με πρόδρομη αφήγηση(στ.4),απώτατο μέλλον με εκτεταμένη  πρόδρομη αφήγηση και μεταφορά σε εσχατολογικό χρόνο (5-18).Στο πλαίσιο της πρόδρομης αυτής αφήγησης η αφηγηματική σειρά είναι γραμμική.Γενικότερα  όσον αφορά τη χρονική σειρά στον  «Κρητικό» η αφήγηση του κύριου επεισοδίου διακόπτεται από αναχρονίες(αναδρομικές και πρόδρομες αφηγήσεις) οι οποίες λειτουργούν επιβραδυντικά .Έτσι, ο αφηγητής, μέσα από την αφήγηση του κεντρικού επεισοδίου,φροντίζει έντεχνα να υφάνει ολόκληρη την ιστορία του ήρωα πριν και μετά το ναυάγιο με αναλήψεις και προλήψεις και να ενώσει το αφηγούμενο παρελθόν με το αφηγηματικό παρόν στο πρόσωπο του πολλαπλά δοκιμαζόμενου ήρωα.
• Ως προς τους αφηγηματικούς τρόπους επικρατεί η μίμηση, η περιγραφή (με οπτικές-κινητικές-ακουστικές εικόνες)  και ο διάλογος ( με τοβ΄πληθ/κό πρόσωπο ο ήρωας απευθύνεται στο υποτιθέμενο ακροατήριο ή στις ψυχές)).

4.ΓΡΑΜΜΑΤΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ:

• δημοτικό τραγούδι ( σύνθεση στοιχείων ανά τρία,η συνομιλία με τους νεκρούς,η ζωή των νεκρών στον κάτω κόσμο που έχει επίγεια γνωρίσματα,η πόρτα του Παραδείσου).
• Κρητική λογοτεχνία («Ερωφίλη»→η πόρτα του Παραδείσου, «Ερωτόκριτος» → ιαμβικός 15σύλλαβος με ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία)
• Ευρωπαϊκή λογοτεχνία ( υπερβατικότητα ήρωα,ο αγνός και αιώνιος έρωτας,που είναι ακατάλυτος και από το θάνατο))
• Ομηρική  «Οδύσσεια» (κάθοδος στον κάτω κόσμο και διάλογος με τις ψυχές των νεκρών)
• Παλαιά Διαθήκη (Σάλπιγγα Δευτέρας Παρουσίας, Κοιλάδα Ιωσαφάτ, κάψιμο του κόσμου κ.λ.π.)
• Γνωρίσματα έργων Επτανησιακής Σχολής (α.πατρίδα:στ.2-3,β.γυναίκα:στ.7-14,γ.θρησκεία:5-18)
• Άλλα σολωμικά έργα («Λάμπρος»→αναφορά στη Σάλπιγγα, «η Φαρμακωμένη στον Αδη»→τα λουλούδια της παρθενιάς,κ.λ.π)

 

 

 

 

 

 

1.ΠΕΡΙΛΗΨΗ:

Επανερχόμαστε στην αφήγηση του κύριου επεισοδίου της νύχτας του ναυαγίου, όπου η θάλασσα ξαφνικά γαληνεύει και επικρατεί μια αξιοθαύμαστη νηνεμία παντου. Η αγαπημένη σφίγγει χαρούμενη τον Κρητικό, ενώ συμβαίνει κάτι υπερφυσικό μέσα στη φεγγαρόλουστη νυχτιά: εμφανίζεται μπροστά στον Κρητικό μια υπερκόσμια γυναικεία μορφή, γεμάτη λάμψη και θεϊκή ομορφιά,μια φεγγαροντυμένη.

ü  στίχος 1: ημιτελής στίχος ,που μας επαναφέρει στο χρόνο της ιστορίας,στο κύριο επεισόδιο (νύχτα του ναυαγίου) και προβάλλεται η εικόνα της άγριας κι επικίνδυνης θάλασσας

 

ü  στίχος 2:δημιουργείταιοπτικο-ακουστική εικόνα( «η θάλασσα που σκίρτησε»),η οποία παρουσιάζει την ορμή των αγριεμένων κυμάτων. Συνάμα η μεταφορική σημασία του ρήματος «σκίρτησε» (αόριστος σε θέση παρατατικού) μας προετοιμάζει για το σταμάτημα της τρικυμίας και το γαλήνεμα της θάλασσας. Παράλληλα, χρησιμοποιείται εύστοχη παρομοίωση:η φουρτουνιασμένη θάλασσα ,με τα τεράστια κύματα που σήκωνε ο δυνατός άνεμος της καταιγίδας, ταραζόταν τόσο ,που έμοιαζε με το νερό που κοχλάζει. Η ίδια παρομοίωση απαντά και στα έργα «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» και «Γυναίκα της Ζάκυθος» και πηγή της είναι ο «Ερωτόκριτος».

 

ü  στίχοι 3-8: μετατροπή της σφοδρής θαλασσοταραχής σε απόλυτη και γενική γαλήνη, στον ουρανό, στη θάλασσα ακόμα και στη γη. Ουσιαστικά εδώ περιγράφεται το μοτίβο της σιγής του κόσμου,το οποίο πρέπει να αναζητηθεί σε έργα του Σολωμού,που διακρίνονται για τους θρησκευτικούς προβληματισμούς. Στη συγκεκριμένη ενότητα ο Σολωμός αναπτύσσει το αρχαίο και γνωστό σ’ αυτόν μοτίβο της σιγής του κόσμου πριν από τη θεία επιφάνεια,που στη συνέχεια βέβαια επιδρά θαυματουργά σε ολόκληρη τη φύση μεταμορφώνοντας και αγιάζοντας τα πάντα .Το μοτίβο της σιγής του κόσμου προβάλλεται με πληθώρα εκφραστικών μέσων:

• διασκελισμός στους στίχους 2-3:το νόημα του 2^ου στίχου ολοκληρώνεται στον 3^ο  και έτσι σημασιοδοτείται η διάρκεια που απαιτείται για τη μεταστροφή της ταραχής σε απόλυτη ησυχία.Tο φαινόμενο του διασκελισμού είναι εξαιρετικά σπάνιο στον  «Κρητικό» που έχει απηρτισμένοστίχο.Παρατηρείταιαντίθεση μεταξύ στίχων 2-3.
• επανάληψη («ησύχασε-ησυχία»στίχος 3 )→ δηλώνεται η έγνοια του ποιητή για την αλλαγή των συνθηκών αλλά δεν σηματοδοτεί μόνο την επικράτηση της ησυχίας στον εξωτερικό κόσμο αλλά και στον εσωτερικό, στην ψυχή του ήρωα .Σύμφωνα με άλλη άποψη,με την επανάληψη υποδηλώνεται και η γαλήνη που επήλθε στην ψυχή του ήρωα.
• μεταφορά («πάστρα» στίχος 3)→για να δηλωθεί η καθαρότητα, η διαύγεια των νερών της θάλασσας, ώστε να μην έχουν καθόλου θολούρα με την επικράτηση της νηνεμίας
• παρομοίωση και εικόνα οπτική-οσφρητική στο στίχο 4→Η γοητευτική και ρομαντική εικόνα του στίχου αποκτά ένα πιο συγκεκριμένο νόημα σε μια από τις παραλλαγές του «σαν περιβόλι ευώδησε και ταάνθη του ήταν τα άστρα», δηλαδή ο έναστρος ουρανός ,που αντικατοπτρίζεται στην ακύμαντη επιφάνεια της θάλασσας, μας θυμίζει τα αμέτρητα,ευωδιαστά άνθη των δέντρων ενός περιβολιού. Έτσι προβάλλεται η απόλυτη ηρεμία.
• χιαστικό σχήμα φωνηέντων (στη β΄καιγ΄λέξη και από τις δύο μεριές του –ε-τα φωνήεντα είναι τοποθετημένα χιαστικά)
• η αντίθεση στην εικόνα του φυσικού τοπίου: στίχοι 1-2→άγριο και επικίνδυνο ≠ 3-4→ήρεμο και γαλήνιο
• στους στίχους 5-6 κυριαρχούν προσωποποιήσεις: α/το «κρυφό μυστήριο, που στένεψε τη φύση» δηλαδή η ηρεμία που διαχέεται στο περιβάλλον αποδίδεται από τον ποιητή σε κάποια μυστική και απόκρυφη δραστηριότητα που έχει ως αποτέλεσμα  να σταματήσει η καταιγίδα και ο άνεμος,να κοπάσει η τρικυμία και να κυριαρχήσει στη φύση η γαλήνη, η ηρεμία και η ομορφιάτου εξωτερικού κόσμου. Συνάμα με το στίχο αυτό αιτιολογείται η φυσική γαλήνη και προσημαίνεται η εμφάνιση της Φεγγαροντυμένης.β/ «κάθε ομορφιά να στολιστεί και το θυμό ν ΄αφήσει» δηλαδή η φύση ως γυναίκα στολίζεται την ομορφιά και αποβάλλει το θυμό.Έτσι,η επίδραση της μυστικής, απόκοσμης δραστηριοτητας είναι τέτοια, ώστε με διαταγή της να επικρατήσει η τελεια ομορφιά τόσο αισθητικά (φυσικό περιβάλλον) όσο και συναισθηματικά.
• ακολουθούν (στίχοι 7-8) δύο αποφατικές παρομοιώσεις και εικόνες οπτικές-ηχητικές-κινητικές για να αποδοθεί η απόλυτη νηνεμία:α/δεν υπάρχει η παραμικρή πνοή στον ουρανό και στη θάλασσα,β/δεν έπνεε άνεμος ούτε όσο πνέει όταν περνά η μέλισσα από τα λουλούδια. Με το δίστιχο αυτό προβάλλεται η συμπαντική και απόλυτη γαλήνη και ακινησία της φύσης και το θέμα αυτό απαντά και στο θέμα του «Πειρασμού» στους «Ελεύθερους Πολιορκημένους» .
• γενικά στους 3-8 προηγούμενους στίχους επικρατεί το σχήμα της συναισθησίας, αφού συνειδητά χρησιμοποιούνται διαφορετικές αισθήσεις για την περιγραφή  του εξωτερικού κόσμου.

ü  στίχος 9: «που μ έσφιξε κι εχάρη  → πρωθύστερο σχήμα, αφού οι ενέργειες που φανερώνουν τα ρήματα δεν αναφέρονται με τη σωστή χρονική σειρά, επειδή ο ποιητής θέλει να διατηρήσει το ρυθμό και τη μουσικότητα στο στίχο. Κατά την επικρατέστερη ερμηνεία η ευτυχισμένη κορασιά τον έσφιξε στην αγκαλιά της και κατόπιν λιποθύμησε ή ξεψύχησε (επιθανάτιο σκίρτημα κόρης) χωρίς να το αντιληφθεί ο αγαπημένος της και γι άυτό ο ίδιος κρατήθηκε ως το τέλος δυνατός με την ελπίδα ότι θα την σώσει. Μάλιστα την ώρα που αυτή πεθαίνει, εμφανίζεται μια άλλη γυναικεία μορφή η Φεγγαροντυμένη .Άλλη ,πιθανή ερμηνεία, είναι ότι Κρητικός είχε την εντύπωση πως η κόρη έδειξε σημάδι χαράς για το απρόσμενο γαλήνεμα της φύσης.

 

ü  στίχος 10:οπτική-κινητική εικόνα του ολοστρόγγυλου φεγγαριού (πανσέληνος) ,που έδινε την εντύπωση ότι κινείται πάνω στο νερό. Στην πραγματικότητα η επιφάνεια της θάλασσας παρουσίαζε μια ελαφριά κίνηση και το λαγαρό(=καθαρό/φωτεινό) φεγγάρι, που καθρεφτιζόταν σε αυτήν, έδινε την εντύπωση ότι κινείται.

ü  στίχος 11: Στο σημείο αυτό το φεγγάρι γίνεται μέσο μετάβασης από την αγαπημένη του σε άλλη γυναικεία μορφή.Το φως του φεγγαριού παρουσιάζεται προσωποποιημένο να ξετυλίγει (=να παρουσιάζει )κάτι με γρήγορες κινήσεις.Ιδιαίτερο ενδιαφέρον-γιατί μαρτυρεί του Σολωμού την ιδέα ότι ο ποιητής είναι αυτός που αποκαλύπτει αλήθειες-παρουσιάζει η σολωμική εικονοπλασία που έχει σχέση με το ξετύλιγμα,το απότομο φανέρωμα κρυμμένων αντικειμένων. Η πιο καθαρή περιγραφή μιας τέτοιας ανάδυσης είναι η περιγραφή της εμφάνισης της Φεγγαροντυμένης.

• στίχοι 12-14:   εικόνα της ανάδυσης μιας γυναικείας  μορφής λουσμένης στο φως.
  • αναδύεται σαν μια άλλη Αφροδίτη από το σημείο της θάλασσας (όπου καθρεφτιζόταν το φεγγάρι) μια γυναικεία μορφή που ήταν κρυμμένη, μια φεγγαροντυμένη→ ουσιαστικοποιημένο, ποιητικό επίθετο που περιέχει μια πρωτότυπη μεταφορά. Είναι γεγονός ότι αιφνιδιαζόμαστε «από το απρόσμενο της φράσης΄μιαφεγγαροντυμένη΄που μοιάζει να προύποθέτειότι ήδη ξέρουμε πως υπάρχουν τέτοια θηλυκά όντα». Παρουσιάζεται δηλαδή σαν να είναι οι φεγγαροντυμένες καθημερινά όντα.
  • περιγράφεται το γενικό χαρακτηριστικό «θεϊκιά θωριά»→ μεταφορά που δηλώνει α/ την εκπληκτική ομορφιά της φεγγαροντυμένης, β/  τη θεϊκή της υπόσταση
  • περιγράφεται το ειδικό χαρακτηριστικό μέσω αντίθεσης: ολόμαυρα μάτια (ιδεώδες δημοτικής ποίησης)≠χρυσά μαλλιά (μεταφορά),προκειμένου να προβληθεί η εκπληκτική ομορφιά της μυστηριακής γυναίκας
  • όλα αυτά περιγράφονται λουσμένα στο «δροσάτο φως» του φεγγαριού που «έτρεμε»→ με το στίχο αυτόν αποδίδονται οι ανταύγειες του φεγγαρόφωτου στην υπερκόσμια γυναίκα και για να αισθητοποιηθεί αυτό  αναμιγνύονται διαφορετικά εκφραστικά μέσα: μεταφορά «έτρεμε το φως», οξύμωρο σχήμα ( «δροσάτο φως») αφού το φως αποτελεί πηγή θερμότητας και το σχήμα συναισθησίας, εφόσον συμφύρονται διαφορετικές αισθήσεις, η αίσθηση του θερμού και η αίσθηση του ψυχρού αλλά και η αίσθηση της όρασης.
  • είναι αξιοσημείωτο ότι σο όλη την εικονοπλασία των στίχων αναμιγνύονται φανταστικά και πραγματικά στοιχεία

 

• για τη φιγούρα της φεγγαροντυμένης (που η μορφή της φέρνει στο νου τις νεράϊδες των λαϊκών αφηγήσεων→σαφής επίδραση της δημώδους παράδοσης) στον « Κρητικό» έχουν προταθεί πολλές ερμηνείες:
  • ομορφιά της ζωής και της φύσης
  • Αφροδίτη
  • Ελευθερία-Ελλάδα
  • Νεράϊδα των παραμυθιών
  • Η πλατωνική ιδέα
  • Η Παναγία
  • Ο «θείος έρωτας»
  • Η « θεία πρόνοια»
  • το  «αποκαλυπτικό ύψιστο»
  • Το  «πνεύμα της γης»
  • Η ψυχή της αρραβωνιαστικιάς κ.α

2.ΓΡΑΜΜΑΤΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ:

• Κρητική λογοτεχνία( «Ερωτόκριτος»→ «ο χοχλός που βράζει» , η εικόνα της λαμπερής πανσελήνου, ο 15σύλλαβος ιαμβικός στίχος με τη ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία)
• Σολωμικά έργα («Γυναίκα της Ζάκυθος, «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι»→ «ο χοχλός που βράζει» ενώ στουςστους «Ελευθερους Πολιορκημένους»→ «το κρυφό μυστήριο» και η εικόνα της ακινησίας και γαλήνης)
• Βιβλία Παλαιάς Διαθήκης (το μοτίβο «κρυφού μυστηρίου» και ο στίχος  «κι ομπρός μου ιδου που βρέθηκε…»  που παραπέμπει στη φρασεολογία της Γραφής, όταν αναγγέλλεται ένα νέο πρόσωπο
• Ευρωπαϊκός ρομαντισμός (η υπερβατικότητα του ήρωα /η ικανότητά του να επικοινωνεί με υπερκόσμιες μορφές,εξιδανίκευση γυναικείων μορφών)
• Θέματα/μοτίβα επτανησιακής ποίησης: α/φύση: (περιγράφεται η καλή και η κακή της όψη στίχοι 1-2 και 3-14),β/γυναίκα(η αναφορά στην αγαπημένη του Κρητικού και η περιγραφή της φεγγαροντυμένης ,στ.12-14

3.ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ: 

• δραματοποιημένος αφηγητής που αφηγείται τη δική του ιστορία στην οποία είναι το κεντρικό πρόσωπο (ομοδιηγητικός)
• κύριος αφηγηματικός τρόπος (εκτός από τη μίμηση)  είναι η περιγραφή μέσω εικονοπλασίας, με αποτέλεσμα να υπάρχει επιβράδυνση της αφηγηματικής ροής
• ο χρόνος της ιστορίας είναι το παρελθόν (ο χρόνος της κύριας αφήγησης)→ συνέχεια  αναδρομικής αφήγησης  (που είχε διακοπεί) με χρονική /γραμμική σειρά.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1 .ΠΕΡΙΛΗΨΗ:

Η φεγγαροντυμένη πλημμυρίζει όλη την πλάση με φως μέσα στη νύχτα και συνεπαίρνει το ναυαγό με την παρουσία της καθώς στρέφεται και τον κοιτάζει επίμονα και διαβάζει την ψυχή του. Ο ήρωας, θαμπωμένος, καθώς την κοιτάζει, αμφιβάλλει ανάμεσα σε διαφορετικές δυνατότητες ψάχνοντας να βρει τι του θυμίζει από το μακρινό παρελθόν.Άφωνος από συγκίνηση,για πολλή ώρα, νιώθει ότι αυτή διαβάζει τις σκέψεις του,με τις οποίες αυτός διεκτραγωδεί το θλιβερό παρελθόν του λέγοντας ότι οι Τούρκοι ξεκληρισαν φριχτά την οικογένειά του, τους γονείς,τα αδέρφια και την αδερφή του και ότι ο ίδιος πήρε το δρόμο της προσφυγιάς ,έχοντας ως παρηγοριά την αγαπημένη του.

ü  στίχοι 1-2: εικόνα της πάμφωτης φεγγαροντυμένης

• προσωποποίηση των αστεριών → τα αστέρια αισθάνονται ευφορία και ευχαρίστηση( όπως υποδηλώνει και η επανάληψη του- α -9 φορές), καθώς η φεγγαροντυμένη στρέφει το βλέμμα της σ΄αυτά.Η συμμετοχή των στοιχείων της φύσης είναι αποκαλυπτική α.της θεϊκής προέλευσης της συγκεκριμένης γυναίκας,β/της επίδρασης που δέχτηκε ο ποιητής από το δημοτικό τραγούδι.
• Τα άστρα λούζουν τη φεγγαροντυμένη με το εκτυφλωτικό φως τους ,χωρίς ωστόσο να την καλύπτουν γιατί το δικό της φως είναι υπέρτερο («και δεν την εσκεπάσαν» →μεταφορά, που επιβεβαιώνει το απόλυτα κυρίαρχο φως της φεγγαροντυμένης)

 

ü  στίχοι 3-6:γνωρίσματα της φεγγαροντυμένης μέσα στο φως:

• περπατά πάνω στην ήρεμη και γαλήνια πέλαγος επιφάνεια της θάλασσας και όχι μόνο δε βουλιάζει αλλά ούτε καν τη ρυτιδώνει (οπτική-κινητική εικόνα  της φεγγαροντυμένης). Η εικόνα, που γίνεται πιο παραστατική με τη χρήση δραματικού ενεστώτα («πατεί», «σουφρώνει» )φανερώνει την επίδραση που άσκησε η θρησκεία στο Σολωμό,καθώς η συγκεκριμένη εικόνα παραπέμπει στο Χριστό,που-όπως διαβάζουμε στην Α.Γραφή-περπάτησε πάνω στην επιφάνεια της λίμνης Τιβεριάδας .
• η φεγγαροντυμένη είναι ψηλή και ευσταλής στην κορμοστασιά αλλά και λεπτή και αέρινη,σαν να ήταν άυλη.Τα παραπάνω γνωρίσματα αισθητοποιούνται με τις μεταφορές («κυπαρισσένιο», «σηκώνει»), την όλη οπτική και κινητική εικόνα, το υπερβατό σχήμα(αντί «το κυπαρισσένιο ανάστημα σηκώνει ανάερα),που δίνει συνάμα ρυθμό και μουσικότητα αλλά και την παρομοίωση→η οπτασία, που τόσο απρόσμενα εμφανίστηκε μπροστά στον Κρητικό, ήταν ψηλή σαν κυπαρίσσι και έτσι τονίζεται ότι ήταν αγέρωχη και επιβλητική γυναίκα.
• είναι αξιέραστη αλλά παράλληλα τη διακρίνει η σεμνότητα → εικόνα οπτική-κινητική αλλά  και αντίθεση χαρακτηριστική, προκειμένου να τονιστούν δύο βασικές ιδιότητες της οπτασίας: α/ο ερωτισμός που εξέπεμπε και γοήτευε το ναυαγισμένο ήρωα,β/η καλοσύνη και η σεμνότητα που απέπνεε.
• Την χαρακτηρίζει η τελειότητα στην εξωτερική της εμφάνιση («πάσαν ομορφιά») αλλά και η ηθική τελειότητα στον ψυχικό της κόσμο («πάσανκαλόσύνη» → επανάληψη που δίνει έμφαση. Στο στίχο προβάλλεται το αρχαίο ελληνικό ιδεώδες του  «καλού καγαθού», διηθημένο μέσα από τη χριστιανική σημασία των όρων.

 

ü  στίχοι 1-8: εικόνα φωτοχυσίας με ανιούσα κλιμάκωση και με τη συνδρομή πολυσύνδετου σχήματος

• αρχικά η φεγγαροντυμένη φωτίζεται από το δροσάτο φως του φεγγαριού
• τώρα την ακτινοβόλησαν τα αστέρια(στ.1-2) χωρίς να σκεπάσουν το λαμπερό της φως
• η νύχτα γίνεται μέρα, και μάλιστα καταμεσήμερο, πλημμυρίζοντας (μεταφορά) από φως σαν εκείνο του πάμφωτου μεσημεριάτικου ήλιου (αδιανόητο καθ΄υπερβολή σχήμα  κατά το πρότυπο της δημοτικής μας ποίησης( στ.7)
• ( στίχος 8) η λάμψη του φωτός γενικεύεται και κορυφώνεται ,καθώς χύνεται σε όλη την πλάση, που έγινε ναός και που λαμπυρίζει παντού→μεταφορές: «η νύχτα πλημμυρίζει», «η χτίσις έγινε ναός» που δηλώνουν την παγκυριαρχία του φωτός και συνάμα προβάλλεται το σχήμα αδιανόητο καθ΄υπερβολή.
• η περιγραφή της εικόνας της φωτοχυσίας γίνεται πιο παραστατική με το πολυσύνδετο σχήμα («και..και..κι…») και το δραματικό ενεστώτα («πλημμυρίζει», «λαμπυρίζει»)
• εδώ, γενικά,προβάλλεται και ο θρησκευτικός ανιμισμός, και γενικότερα η θρησκευτικότητα που χαρακτηρίζειτη σολωμική ποίηση.Αλλωστε,το φως,στο ποιητικό τοπίο του Σολωμού, ταυτίζεται με το θεό, το Χριστό ,την αλήθεια τη σωτηρία και έρχεται πάντα από ψηλά, από τον ουρανό, τη σελήνη, τον ήλιο, τα αστέρια.

ü  στίχοι 9-12:      η έλξη φεγγαροντυμένης-Κρητικού

• η φεγγαροντυμένη έστρεψε το κεφάλι της και το βλέμμα της στον Κρητικό,που βρισκόταν μπροστά της μέσα στα νερά («ρείθρα») και επικρατεί ένα αμοιβαίο, επίμονο κοίταγμα και των δυότους,όπως τονίζεται και με την επανάληψη («την κοίταζα».. «με κοίταζε και κείνη».
• για να υπογραμμιστεί η επίμονη στροφή της φεγγαροντυμένης στον Κρητικό χρησιμοποιείται το σχήμα άρσης και θέσης («όχι στην κόρη ,αλλά σε με» αλλά και η σύνθεση στοιχείων ανά τρία (τέλος σε με… αλλά σε με ..μ έκοίταξε»).
• αποκαλεί τον εαυτό του «βαριόμοιρο»,για να παρουσιάσει με λιτό τρόπο την τραγική του μοίρα
• κυρίως ,όμως,η αμοιβαία έλξη τους  υπογραμμίζεται με τηνπαρομοίωσητης πετρικαλαμίθρας. Στην παρομοίωση αυτή αξιοποιείται μεταφορικά το φαινόμενο του μαγνητισμού για να τονιστεί η πνευματική και ψυχική έλξη των ηρώων αφού, άλλωστε,τα ο φαινόμενο αυτό χρησιμοποιήθηκε σε πολλά κείμενα της αρχαιότητας ,για να φανεί μεταφορικά η έλξη μεταξύ ψυχών, σωμάτων και πνευμάτων.

 

α/αν θεωρήσουμε ότι η πετροκαλαμίθρα είναι ένα είδος πρωτόγονης (επιπλέουσας σε δοχείο με νερό )μαγνητικής βελόνας από καλάμι, δείκτης πυξίδας,τότε η παρομοίωση διαμορφώνεται ως εξής: όπως ο δείκτης της πυξίδας δείχνει πάντα την κατεύθυνση του Βορρρά, το ίδιοσυμμβαίνει και με τονΚρητικό,δηλαδή όση ώρα βρισκόταν μπροστά του η φεγγαροντυμένη ήταν αδύνατο να πάρει τα μάτια του από πάνω της. Τίποτα δεν φαινόταν ικανό να τον αποσπάσει και να στρέψει αλλού την προσοχή του,αλλά το βλέμμα του είχε μόνο μια κατεύθυνση,τη γυναίκα που με τόσο απροσδόκητο τρόπο εμφανίστηκε μπροστά του. Αλλά και η φεγγαροντυμένη δείχνει ανήμπορη να ενδιαφερθεί να στρέψει τη ματιά της σε κάτι άλλο πέρα από τον ήρωα και η επίμονη στροφή του βλέμματός της στον Κρητικό παρομοιάζεται με τη μαγνητική βελόνα που κοιτάζει πάντα το Βορρά. → Όπως γράφει ο Π.Μάκριτζ «τη φεγγαροντυμένη φαίνεται να την ελκύει ο Κρητικόςμαγνητικά και είναι η μαγνητική της ματιά που τον βάζει σε μια κατάσταση ύπνωσης,όπου δε μπορεί ούτε να μιλήσει ούτε να κουνηθεί.»

β/ αν θεωρήσουμε ότι η πετροκαλαμίθρα είναι το αλεξικέραυνο,όπως λέγεται στη Ζάκυνθο (λέξη ενδεικτική του τόπου καταγωγής του ποιητή),τότε η παρομοίωση διαμορφώνεται ως εξής: όπως το αλεξικέραυνο τοποθετείται για να απορροφά τη μαγνητική δύναμη του κεραυνού,το ίδιο μπορούμε να παρατηρήσουμε πως συμβαίνει και με τον ήρωα, έχει δηλαδή απορροφήσει την προσοχή και το ενδιαφέρον της φεγγαροντυμένης. Αλλά και η παρουσία της μυστηριώδους αυτής γυνακείας ύπαρξης έχει μαγέψει  και έχει απορροφήσει τόσο τον Κρητικό, που του είναι αδύνατο να ενδιαφερθεί για τίποτα άλλο πέρα από τη φεγγαροντυμένη.

γ/αν θεωρήσουμε ότι η πετροκαλαμίθρα είναι το αλεξικέραυνο,τότε συνάγεται μια τρίτη ερμηνεία,που είναι όμως αμφιλεγόμενη:ηφεγγαροντυμένη ως πετροκαλαμίθρα (=αλεξικέραυνο) με τη διαμεσολάβηση του ήρωα καλείται να εξουδετερώσει την ορμή του κεραυνού που πέφτει επικίνδυνα πολύ κοντά στην κορασιά.Ο αντίλογος είναι ότι ήδη έχει επέλθει γαλήνη και έχει παράσει ο κίνδυνος του κεραυνού.

 

ü  στίχοι  13-20:   η φεγγαροντυμένη ως μνήμη παλαιή για τον Κρητικό:

v  Θαμπωμένος από την ομορφιά της αμφιβάλλει ανάμεσα σε τρεις δυνατότητες (σύνθεση στοιχείων ανά τρία που φαίνεται από τους τύπους «καν.. κάνε.. καν))καθώς ψάχνει να βρει τι του θυμίζει από το πολύ μακρινό  παρελθόν αυτή η θεσπέσια μορφή («γλυκιά μνήμη» → μεταφορά) :

• αναρωτιέται( στ.14) μήπως ήταν μια αξιοθαύμαστη  αγιογραφία που κάποτε θαύμασε σε κάποιο ναό και δεν κατάφερε να τη διαγράψει από τη μνήμη του
• αναρωτιέται (στ.15)μήπως υπήρξε μια ιδανική, ερωτική οπτασία, που την είχε πλάσει με τη εφηβική φαντασία του
• αναρωτιέται (στ.16) μήπως ήταν μια αγαπημένη μορφή και μνήμη μέσα στα βρεφικά  του όνειρα, που του θυμίζει τη μητέρα του →στενή συναισθηματική σχέση του ποιητή Σολωμού με τη μητέρα του (βιωματικό στοιχείο)
• συμπεραίνει (στ.17)ότι  είναι μια γλυκιά, παλαιή ανάμνηση ξεχασμένη στο βαθύτερο υπόστρωμα της μνήμης του, στην παιδική ή βρεφική του ηλικία ακόμη και σε μια προσωματική φάση της ύπαρξής του, που προβάλλει μπροστά του δυναμικά.
• η ανάμνηση αυτή προβάλλει ξαφνικά μπροστά του και αυτό αισθητοποιείται με οπτική-κινητική εικόνα και παρομοίωση( στ.19): όπως το νερό αναβλύζει με ορμή και δύναμη από την πηγή, με την ίδια δύναμη παρουσιάστηκε ξαφνικά μπροστά του αυτή η θεσπέσια ύπαρξη και τον συγκλόνισε, αφού όση ώρα την κοιτούσε ήταν αδύνατο να πάρει τα μάτια του από πάνω της ή να σκεφτεί και να ανησυχήσει για την αγαπημένη του.(Είναι χαρακτηριστική στο Σολωμό η εικονοπλασία που παρουσιάζει την ανάδυση κάτι κρυφού,όπως η ανάδυση της ίδιας της φεγγαροντυμένης, το νερό που πετάγεται από το βράχο, η ανάμνηση που προβάλλει ξαφνικά κ.λ.π). Η εικόνα τονίζεται με τη χρήση δραματικού ενεστώτα («αναβρύζει», «στολίζει») και το σχήμα συνεκδοχής («θωρεί το μάτι»)
•  η όμορφη ποιητική εικόνα συνεχίζεται (στ.20) με το φως του ήλιου, να πέφτει πάνω στο νερό και να δίνει ένα απόκοσμο και μοναδικό χρυσαφί χρώμα και συνάμα συμπληρώνεται με τη μεταφορά «ο ήλιος το στολίζει».

 

 

 

v  Είναι χαρακτηριστικό ότι στους στίχους αυτούς(στ.13-17)χρησιμοποιείται η αναδρομή στο παρελθόν/ανάληψη και μεταφερόμαστε στο χρονικό επίπεδο του παρελθόντος, στην  προϊστορία του ήρωα (βρεφική παιδική και ηλικία).Επανερχόμαστε στο χρόνο της ιστορίας από το στίχο 18 κ.εξής

v  Στους στίχους η εξιδανίκευση της φεγγαροντυμένης υποδηλώνει και την επίδραση του ευρωπαϊκού ρομαντισμού

v  Εδώ  ανιχνεύεται ο ιδεαλισμός του Σολωμού, που ανάγεται στη μελέτη του Πλάτωνα και στη θεωρία της ανάμνησης (=η επίγεια γνώση είναι ανάμνηση της γνώσης των ιδεών που δέχθηκε η ψυχή πριν από την ενσωμάτωσή της.

 

ü  στίχος 21:με τη μεταφορά «βρύση έγινε το μάτι μου», φανερώνεται ότι ο ήρωας κλαίει  για πολλή ώρα και του ήταν αδύνατο να σταματήσει το κλάμα του και κυριολεκτικά από τα πολλά δάκρυα που έχυνε θόλωσε η όρασή του και δεν μπορούσε να διακρίνει ό,τι συνέβαινε γύρω του («κι  εμπρος  μου δεν εθώρα»  Στο χωρίο είναι φανερή και η αντίθεση:νερό που φωτίζεται από τον ήλιο ≠ δάκρυα που θολώνουν την όραση.

 

ü  στίχοι 22-24

• Ο ήρωας εξηγεί πως άκουγε (ένιωθε) τα  μάτια της θεϊκής οπτασίας μέσα στα σωθικά του να τρέμουν και να τον εμποδίζουν να μιλήσει (προσωποποίηση των ματιών),ενώ παράλληλα διάβαζε τις ενδόμυχες σκέψεις του.Έτσι, με του στίχους αυτούς αιτιολογούνται οι δυο παραπάνω στίχοι :τα μάτια της φεγγαροντυμένης έβλεπαν βαθιά μέσα στην ψυχή του,ξεσκέπαζαν το σπαραγμό του για όσα είχε ζήσει και είχε χάσει στην ιδιαίτερη πατρίδα του,τη θλίψη για την τωρινή του κατάσταση, την αγωνία του για την αγαπημένη του. Καθώς, λοιπόν, αυτή η παράξενη γυναίκα του φανέρωνε το βαθύ πόνο που έκρυβε στην καρδιά του ,ο  τσακισμένος από τις συμφορές και την εξάντληση ναυαγισμένος  άντρας ήταν αδύνατο να συγκρατήσει τα δάκρυά του και ξέσπασε σε κλάμα.
• Δεν ξέρουμε αν στ΄αλήθεια η παρομοίωση του νερού  που αναβλύζει αναφέρεται α/στην ανάμνηση που ξεπηδά από μέσα του β/στα δάκρυα που τρέχουν από τα μάτια του, αφού βέβαια αφορά και τα δυο συγχρόνως. Φαίνεται ότι ακριβώς, επειδή ο Κρητικός μπορεί να  «ακούσει» τα μάτια της μέσα του, δεν μπορεί να προφέρει λόγια.→αυτός ο παράδοξος και πολυπλοκος μεταφορικός λόγος που συνδέει το μέσα με το έξω και συγχέει το ορατό με το λόγο,μεταφέρει αυτήν την εκτός κόσμου τούτου κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο Κρητικός.

 

ü  στίχοι 25-28

• «αυτοί» αντί για «αυτά» → έλξη του ουδετέρου γένους (αυτά) από το αρσενικό (θεοί)
• εδώ διαπιστώνουμε και τη βαθιάθρησκευτικότητα του Σολωμού,τη σταθερή και απόλυτη πίστη του,αφού παρουσιάζει τη θεϊκή μορφή της φςγγαροντυμένης να μπορει να βλέπει παντού, ακόμα και στην ψυχή του ανθρώπου, και να μπορεί να διαβάζει τα μύχια της ψυχής.Το θέμα αυτό παραπέμπει στην Παλαιά Διαθήκη και στον Ερωτόκριτο.Συνάμα και ,ο ποιητής δεν έχει μόνο την ικανότητα να βλέπει κρυφά πράγματα,αλλά και να τα φανερώνει μέσα από την ποιητική δημιουργία
• ο νους(=οι σκέψεις) σε αντιβολή προς την καρδιά(=συναισθήματα)
• μεταφορά → «μου διάβαζε το νου μου» δείχνει πόσο καλά η γυναίκα καταλάβαινε την ψυχή του ήρωα
• συνεκδοχή→ «με θλίψη του χειλιού μου» : →θα έλεγε ο ήρωας: «η φεγγαροντυμένη διαβάζει τα εσώτατα της ψυχής μου και αποκαλύπτει τις σκέψεις μου καλύτερα από ό,τι αν θα της έλεγα».

 

ü  στίχοι 29-36:  οι πόνοι του Κρητικού από το ξεκλήρισμα της οικογένειάς του

• με τις δυο μεταφορές («που φύτρωσαν οι πόνοι»  και «εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μου») → τονίζεται ο αβάσταχτος ψυχικός πόνος του ήρωα,ενώ τα αποσιωπητικά  και το κειμενικό χάσμα ανάμεσα στους στίχους 29-30 →αποτελούν έμμεσο σχόλιο, αφού προβάλλουν τη βαθιά οδύνη του ήρωα και την αδυναμία του να μιλήσει ,καθώς ο ψυχικό πόνος του είναι τόσο έντονος που τον καθιστά ανίκανο να εκφράσει με λόγια την ανείπωτη συμφορά που βίωσε στην ιδιαίτερη πατρίδα του.
• Στην υποθετική αφήγηση του ήρωα προβάλλονται οι οικογενειακές συμφορές που έχουν πλήξει τον Κρητικό:

v  τ άδέρφια του πιάστηκαν αιχμάλωτα από τους Τούρκους (με το επίθετο «δυνατά» τονίζεται η ανδρεία και η αγωνιστικότητα των αδερφιών του)

v  η αδερφή του έπεσε θύμα ομαδικού βιασμού και στη συνέχεια σφαγιάστηκε

v  στη διάρκεια της νύχτας οι εχθροί έκαψαν ζωντανό τον πατέρα του (με τη λέξη «γέροντα» έμμεσα προβάλλεται η βαρβαρότητα και η απανθρωπιά των εχθρών, που σκότωσαν με τέτοιο φριχτό τρόπο ένα γέροντα άνθρωπο)

v  χιαστό σχήμα:κύρη-μάνα/βράδυ-αυγή)

v  το ξημέρωμα έριξαν οι εχθροί τη μάνα του στο πηγάδι και πνίγηκε

v  ο ίδιος έμεινε μόνος,χωρίς οικογένεια (η χρήση της κτητικής αντωνυμίας « μου» δηλώνει τη βαθιά αγάπη που τον συνέδεε με τα μέλη της οικογένειάς του)

v  έφυγε πρόσφυγας στην ξενιτιά ζώντας με τη νοσταλγία της πατρίδας του (εννοείται ,από το ποιητικό κείμενο, ότι πήρε στις χούφτες του χώμα για ανάμνηση → συμβολική κίνηση που αποκαλύπτει το άρρηκτο συναισθηματικό δέσιμο του εκπατρισμένου με τη γη του καi είναι συνηθισμένη εικόνα στη νέα ελληνική ποίηση.

• παρατηρούμε ότι 3 μέλη της οικογένειάς του βρήκαν τραγικό θάνατο( η αδερφή ,ο πατέρας,η μάνα) → σύνθεση στοιχείων ανά τρία
• τα αποσιωπητικά στο στίχο 35 αποτελούν έμμεσο σχόλιο για τη βαθιά οδύνη που έχει πλημμυρίσει την καρδιά του ήρωα και δεν του επιτρέπει να συνεχίσει την κουβέντα του ,καθώς έφερε στο μυαλό του α/την οικογενειακή του τραγωδία, β/τις συμφορές που οι Τούρκοι προξένησαν στον τόπο του,γ/τον ξεριζωμό του.(₪)
• Το ξεκλήρισμα  και η ατίμωση της οικογένειας του ήρωα προβάλλεται με την τεχνική της αναδρομικής αφήγησης /ανάληψης, καθώς μεταφερόμαστε αναδρομικά στην προϊστορία του ήρωα στην Κρήτη (παρελθόν)μέσα από ρεαλιστικές εικόνες συναισθηματικά φορτισμένες και εκφραστική λιτότητα. Στους στίχους προβάλλεται το μοτίβο της δοκιμασίας,το οποίο .ίσως, αποτελεί αλληγορική παρουσίαση των αγώνων των Κρητικών για ελευθερία αλλά και της δοκιμασίας του ανθρώπου γενικότερα.
• στην αναδρομική αφήγηση  ο Κρητικός παρουσιάζει μόνο τα γεγονότα και δεν αναφέρει τα συναισθήματά του για τούτα τα δεινά που βρήκαν τα αγαπημένα του πρόσωπά. Αυτό, ίσως, αποδίδεται σε δύο λόγους:(₪)

v  δεν επιθυμεί ,ο ποιητής,να γίνει μελοδραματικός, αφού στόχος του δεν είναι να αποσπάσει τον οίκτο και τη συμπόνια του αναγνώστη, αλλά μέσα από την απλή παρουσίαση των οικογενειακών συμφορών ο αναγνώστης να καταλήξει στα δικά του συμπεράσματα.

v  είναι τόσο μεγάλος ο ψυχικός του πόνος του ήρωα, που δεν περιγράφεται με λόγια,είναι ανείπωτος.

 

ü  στίχοι 37-38: η επίκληση του Κρητικού στη φεγγαροντυμένη

• επαναφορά στο χρόνο της ιστορίας (νύχτα του ναυαγίου) με μια ρεαλιστική οπτική-κινητική εικόνα και παρομοίωση
  • κραυγή ικεσίας του απελπισμένου ήρωα προς τη φεγγαροντυμένη (επίκληση και σχήμα αποστροφής).Ο άντρας επικαλείται τη βοήθειά της,επειδή είναι σίγουρος ότι είναι γεμάτη καλοσύνη κι ευσπλαχνία και δεν θα τον αφήσει αβοήθητο σε τούτη τη δύσκολη στιγμή.→έντονη η επίδραση του ποιητή από τη θρησκεία,η οποία προβάλλει το θεό γεμάτο αγάπη και συμπόνια για τα δημιουργήματά του
  • με την την περίφραση αλλά και μεταφορά («τρυφερό κλωνάρι» ) δηλώνεται η αγάπη και η βαθιά τρυφερότητα του άντρα προς το μοναδικό ανθρώπινο πλάσμα που του έχει απομείνει, (Η γυναίκα ως μοτίβο της επτανησιακής ποίησης).
  • με τη μεταφορά («σε γκρεμό κρέμουμαι βαθύ») τονίζει επιγραμματικά τη δυστυχισμένη του ζωή, με αποκορύφωμα το τραγικό παρόν, που κινδυνεύει να χάσει το μοναδικό λόγο για τον οποίο αξίζει να συνεχίζει τη ζωή του( «κι αυτό βαστώ μονάχο».

 

2.ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ:

• δραματοποιημένος αφηγητής που αφηγείται τη δική του ιστορία (αυτοδιηγητικός)  με αφηγηματικό μονόλογο και εσωτερική εστίαση
• ο χρόνος της κύριας ιστορίας  είναι το παρελθόν και η αφήγηση δίνεται αναδρομικά από τον Κρητικό, που θυμάται αργότερα και αφηγείται τη θαυμαστή εμπειρία με τη φεγγαροντυμένη
• η χρονική σειρά είναι γραμμική /ευθύγραμμη αλλά συχνά παραβιάζεται από αναδρομικές αφηγήσεις  (αναλήψεις), που παραπέμπουν στο μακρινόπαρελθόν,στην προϊστορία του ήρωα :η βρεφική και παιδική του ηλικία(13-17), το ξεκλήρισμα  και η ατίμωση της οικογένειας του ήρωα(29-35).
• Οι αφηγηματικοί τρόποι είναι:

α/ μίμηση (πρωτοπρόσωπηαφήγηση),που εξασφαλίζει αμεσότητα,ζωντάνια διεγείρει την αγωνία στον αναγνώστη και β/περιγραφή που λειτουργεί επιβραδυντικά, παρατείνοντας την αγωνία γ/εσωτερικός μονόλογος ,όταν ο αφηγητής παρεμβάλλει τις σκέψεις και τα συναισθήματά του για την επίδραση που του  ασκεί η φεγγαροντυμένη.

 

 

3.ΓΡΑΜΜΑΤΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΠΙΡΡΟΕΣ/ΔΙΑΚΕΙΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ:

• Κρητική λογοτεχνία→ «Ερωτόκριτος»( τα αγκάλιασμα «με ταπείνωσιν»,η περίφραση «τρυφερό κλωνάρι», η μεταφορά του γκρεμού για τη δήλωση των κινδύνων και ο ιαμβικός 15 σύλλαβος στίχος με ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία), «Θυσία Αβραάμ» ( ο θεός γνωρίζει και εξερευνά την καρδιά του ανθρώπου).
• Δημοτικό τραγούδι→σύνθεση στοιχείων ανά τρία(στ.9-12,14-16,),το αδιανόητο καθ΄υπερβολή(στ.7-8),
• Πλατωνική φιλοσοφία → η θεωρία της ανάμνησης  (στ.13-18)
• Καινή Διαθήκη → η εικόνα του Χριστού που περπατά πάνω στη λίμνη,η ντυμένη φως γυναικεία μορφή («Αποκάλυψη» Ιωάννη και εκκλησιαστικοί ύμνοι)
• Παλαιά Διαθήκη→ η ιδιότητα του θεού να εξερευνά και να γνωρίζει την ανθρώπινη ψυχή(«ΣοφίαΣειράχ»)
• Αρχαία λογοτεχνία → η παρομοίωση της έλξης των ψυχών με την έλξη του μαγνήτη
• Ιταλικός κλασικισμός → σχετικές μορφές με τη φεγγαροντυμένη, που παρουσιάζονται σε λίμνες, ποτάμια ή θάλασσες.
• Δάντης → «Θεία Κωμωδία» (το φευγαλέο όραμα της φεγγαροντυμένης)
• Επτανησιακή λογοτεχνία:

v  πατρίδα(στ.31-36)

v  γυναίκα ( στο μεγαλύτερο μέρος επικρατεί η παρουσία της φεγγαροντυμένης, ενώ γίνεται λόγος για την αγαπημένη του Κρητικού)

v  θρησκεία (στ.3,7-8,13-14,22,25-26,37)

v  φύση  (αστέρια, μεσημεριανό φως του ήλιου, νερό που αναβλύζει από τα έγκατα του βουνού, ο γκρεμός από τον οποίο κρέμεται ο ήρωας)

3.ΕΡΜΗΝΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΦΕΓΓΑΡΟΝΤΥΜΈΝΗΣ:

• ψυχαναλυτική ερμηνεία: είναι μια αρχετυπική γυναικεία μορφή στο ασυνείδητο του άντρα,που εσωτερικεύουμε στην παιδική μας ηλικία,το μορφοείδωλο μιας μητέρας, μιας αγαπημένης ,μιας θεάς του έρωτα (στ.15-18)
• φιλοσοφική ερμηνεία:  είναι η ενσάρκωση και το απείκασμα των πλατωνικών ιδεών της ομορφιάς, της δικαιοσύνης, της καλοσύνης και της αρμονίας (στ.6,13-18)
• θρησκευτική ερμηνεία:(συνάδει με τη θρησκευτικότητα,η οποία αποτελεί μοτίβο της επτανησιακής ποίησης)
  • αντιπροσωπεύει την παρουσία της Θείας Πρόνοιας, το «αποκαλυπτικό ύψιστο, ,την Ουράνια Αγάπη ,την παρουσία του Θεού, την ίδια την Παρθένο Παναγία (στ.3-8,14,22-27,37)
  • αντιπροσωπεύει το « θείο έρωτα»,την ουρανια εμφάνιση της Αφροδίτης («αναδυομένη Αφροδίτη»),που σιωπηλά με το φως του φεγγαριού γεννιέται από τη θάλασσα με ανάερο ανάστημα, που δε σουφρώνει το πέλαγος και μαζί της αναγαλλιάζει όλη η πλάση.(3-5)
  • εθνοκεντρική ερμηνεία: αντιπροσωπεύει τη θεά Ελευθερία-Ελλάδα, που προσωποποιημένη ξαγρυπνά αόρατη δίπλα στους πολεμιστές και τους εμψυχώνει, ,είναι θεάνθρωπη,αφού μετέχει θεϊκής και ανθρώπινης ουσίας( στ.29-36).Η ερμηνεία αυτή ενισχύεται και από την άποψη που ξέρουμε ότι έχει ο Σολωμός για την ποίηση.Κατά την αντίληψή του,προορισμός του ποιητή ήταν η ηθική στήριξη των συμπατριωτών του και ότι ο κοινωνικός του ρόλος ήταν εξίσου σημαντικός με τον αγώνα κατά των Τούρκων.Πίστευε ότι η ποίηση βρίσκεται δίπλα στη θρησκεία όσον αφορά την πνευματική ανάταση του ανθρώπου και αυτή η επιμονή του εκφράζεται επανειλημμένα στα γραπτά του.
  • αλληγορική υπέρβαση του αισθητού και θέαση του υπεραισθητού
  • η ψυχή της αρραβωνιαστικιάς του  Κρητικού που ξεψύχησε και λίγο πριν υψωθεί παρουσιάστηκε σαν οπτασία,σαν θεϊκή αρχή,για να τον διδάξει ότι ο επίγειος έρωτας είναι ι δρόμος για να φθάσει κανείς στον ουράνιο -ψυχικό έρωτα
  • προσωποποίηση  της ομορφιάς της ζωής και της φύσης
  • η πρασινομαλλούσανεράϊδα των παραμυθιών
  • καθαρά σολωμική σύλληψη που συμπυκνώνει τη φύση ως χώρο κάλλους και αρμονίας με τη χριστιανική αντίληψη της ζωής, που αντιμετωπίζει το κάλλος ως ηθικό μέγεθος ,.Ο Σολωμός,με γνήσια αίσθηση και βαθιά θρησκευτικότητα, συνέλαβε το αυθεντικό νόημα της ελληνικής φύσης  και το συμπύκνωσε στο σσύμβολο της «θείας φεγγαροντυμένης» →σύνθεση ελληνικού-χριστιανικού ανθρωπισμού
  • ενσαρκώνει αξίες κοσμικές που υπερβαίνουν το στενά εννοούμενο ανθρώπινο πεδίο: τη θειότητα της φύσης που συντίθεται από το ιδεώδες του κάλλους και του αγαθού, συνδεδεμένα  με το καθολικό ερωτικό πνεύμα που συνέχει το Σύμπαn

 

 

 

 

1.ΠΕΡΙΛΗΨΗ:

Η φεγγαροντυμένη χάνεται,πλημμυρισμένη από δάκρυα συγκίνησης μετα τις πληροφορίες που παίρνει από την αφήγηση του ήρωα.Ο αφηγητής εξομολογείται ότι τώρα,στο αφηγηματικό παρόν του,είναι ένας δυστυχισμένος πρόσφυγας ζητιάνος και όχι ένας ανδρείος πολεμιστής.Μάλιστα αναφέρει ότι συχνά θυμάται μέσα από εφιάλτες, τη φοβερή νύχτα της θαλασσοταραχής και του ναυαγίου και μας επαναφέρει στην κύρια αφήγηση των γεγονότων του παρελθόντος ,στη σκηνή του ναυαγίου, για να μας πληροφορήσει  ότι εκείνη τη νύχτα, μετά την εξαφάνιση της φεγγαροντυμένης, συνέχισε να κολυμπά προς τη στεριά.Όμως,το κολύμπημά του άρχισε να επιβραδύνει ένας παράξενος, γλυκός, πρωτόγνωρος ήχος,που δεν έμοιαζε με τραγούδι ανθρώπου,πουλιού ή μουσικού οργάνου,ο οποίος τον γοήτευσε τόσο ,που θέλησε να εγκαταλείψει την προσπάθειά του και να τον ακολουθήσει. Τέλος,όταν έπαψε ο ήχος ο ναυαγός έφθασε στην ακρογιαλιά και ενώ απίθωσε με χαρά την αγαπημένη του στο γιαλό, διαπίστωσε ότι ήταν νεκρή.

ü  στίχοι 1- 4: η εξαφάνιση της φεγγαροντυμένης

• η φεγγαροντυμένη, αφού διάβασε τον πόνο της ψυχής του ,εκδηλώνει αγάπη,συμπάθεια και συμπόνια για τον ήρωα και συνάμα «εδάκρυσαν τα μάτια της»,νιώθωνταςσυγκίνηση και θλιψη για τις συμφορές του
• τα παραπάνω συναισθήματά της αισθητοποιούνται με τα εξής εκφραστικά μέσα:

α/μεταφορά («εχαμογέλασε γλυκά»),

β/παρομοίωση «κι εμοιάζαν της καλής μου» → τα μάτια της φεγγαροντυμένης θύμιζαν στον άντρα τα μάτια της αγαπημένης του (σαν να μπερδεύεται και να ταυτίζειτη φεγγαροντυμένη με την αγαπημένη του) και έτσι υποδηλώνεται ο ψυχικός πλούτος της κοπέλας.Γι΄αυτό ο Κρητικός θεωρούσε τον έρωτά της υπέρτατο,ιδανικό,επειδή η νεαρή ύπαρξη ήταν σε θέση να νιώσει και να συμπονέσει την πληγωμένη του καρδιά.Άλλωστε,το ουσιαστικοποιημένο επίθετο «καλή ¨εκφράζει την ερωτική,συναισθηματική σχέση του Κρητικού με την κοπέλα περισσότερο από όλες τις άλλες (κορασιά,ομορφιά,κόρη,τρυφερόκλωνάρι,κυρά,αρραβωνιασμένη).Ο σύνδεσμος «και» στην παρομοίωση χρησιμοποιείται με τη σημασία του αναφορικού «που» (..τα οποία έμοιαζαν της καλής μου) ή δείχνει αποτέλεσμα (κι έτσι έμοιαζαν με τα δακρυσμένα μάτια της καλής μου)

γ/εικόνα (οπτική) της φεγγαροντυμένης που φεύγει δακρυσμένη και οπτικο-ακουστική εικόνα της σταλαγματιάς από το δάκρυ,που το ένιωσε ο Κρητικός να πέφτει στο χέρι του

δ/η επανάληψη της έννοιας των δακρύων («εδάκρυσαν..τουδάκρυου της ραντίδα») → δηλώνεται η θλιψη της φεγγαροντυμένης

ε/το θαυμαστικό με το επιφώνημα «αλιάα μου» που λειτουργεί ως έμμεσο σχόλιοκι επιτείνει το σπαραγμό που ένιωθε ο Κρητικός, όταν εξαφανίστηκε από μπροστά του η οπτασία

ü  στίχος 5: μας μεταφέρει από το χρόνο της ιστορίας στο χρόνο της αφήγησης ,στο αφηγηματικό παρόν, στη σημερινή ζωή του αφηγητή και επισημαίνει την τραγική αντίθεση ανάμεσα στο παρελθόν (χέρι που είχε «σηκωτό») και την τωρινή του ζωή( «δεν έχω πλιά το χέρι»).Η μετάβαση από το ένα χρονικό επίπεδο στο άλλο γίνεται με το συνειρμό του χεριού

ü  στίχος 6:  με την προσωποποίηση του χεριού οδηγούμαστε πάλι στιγμιαία στο παρελθόν, στην προϊστορία του ήρωα ,στους επιθετικούς, γεμάτους αντρειοσύνη ,σθένος και ορμή αγώνες του   κατά των Αγαρηνών /Τούρκων

ü  στίχοι 7-9:ο ξεπεσμός του Κρητικού και η δυστυχία του ως πρόσφυγα (συμπεριλαμβάνεται και ο στίχος 5)

• μετάβαση στο χρόνο της αφήγησης (αφηγηματικό παρόν) όπου ο μέχρι τότε πολεμοχαρής, αντρειωμένος Κρητικός μεταμορφώνεται  τώρα σε δυστυχισμένο ζητιάνο, που περιμένει την ελεημοσύνη των άλλων για να ζήσει, ενώ ζει μια εξευτελιστική ζωή, με καταρρακωμένη αξιοπρέπεια και η δυστυχία αντικατοπτρίζεται στα κουρασμένα μάτια του. «Επομένως, παρατηρούμε ότι έχει συντελεστεί αρνητική εξέλιξη στη ζωή του ήρωα ,η οποία σηματοδοτείται ως μεταβολή ήθους και επανιεράρχηση  αξιών: ο Κρητικός οδηγείται σε ριζική ψυχική μεταμόρφωση και αναζητά την ολοκλήρωση μέσα από την αγάπη του άλλου και όχι –όπως πριν-στον εξοντωτικό ανταγωνισμό,που κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες(αγώνας ελευθερίας) υπήρξε το αξιοκρατικό μοντέλο που καθόριζε το ήθος και τη στάση του».
• Αυτή η μεταμόρφωση αισθητοποιείται με διάφορα εκφραστικά μέσα:

α/προσωποποίηση  του χεριού («χαρά δεν του΄ναι ο πόλεμος» →ο ήρωας δεν βρίσκει πλέον καμιά χαρά στον πόλεμο, γι αυτό και έχει σταματήσει να αγωνίζεται

mβ/ νοούνται σε σχήμα άρσης και θέσης δύο αντιθετικές εικόνες :από τη μια ο πολεμοχαρής γενναίος πολεμιστής και από την άλλη ο ταπεινωμένος και εξευτελισμένος ψωμοζήτης με απλωμένο το χέρι της ζητιανιάς

γ/η συνεκδοχή («με δακρυσμένο μάτι», προκειμένου να παρουσιαστεί πόσο η κατάντια και η εξαθλίωση του ήρωα συγκινεί τους συνανθρώπους του

δ/το υπερβατό σχήμα («κι όταν χορτάτα δυστυχιά τα μάτια μου ζαλεύουν» αντί «κι όταν τα μάτια μου ζαλεύουν χορτάτα δυστυχιά» σε συνδυασμό με την προσωποποίηση των ματιών και τη μεταφορά («χορτάτα») υποδηλώνουν την κατάσταση της δυστυχίας του. (Στο χέρι και στα μάτια μεταφέρει ο αφηγητής συνεκδοχικά τη δυστυχία του).

 

ü  στίχοι 10-12:  επαναφορά στο χρόνο της ιστορίας (παρελθόν) μέσα από το λογοτεχνικό εύρημα του εφιάλτη →συνέχεια αναδρομικής αφήγησης

• όταν ο Κρητικός, και τωρινός δυστυχισμένος ζητιάνος πέφτει κουρασμένος να κοιμηθεί, βλέπει εφιάλτες μέσα στους οποίους εμφανίζεται η φεγγαροντυμένη και συνάμα ζει ξανά τις εφιαλτικές στιγμές της θαλασσοταραχής ,όπου τα άγρια κύματα ζητούν να πνίξουν την αγαπημένη του.
• Με τη φράση «την ξαναζωντανεύουν» υπαινίσσεται τη φεγγαροντυμένη, που με το καλοσυνάτο βλέμμα της του φέρνει στο νου τη τρυφερότητα και την καλοσύνη της νεκρής πια αγαπημένης του
• με τη μεταφορά («σκληρά»), ,την  προσωποποίηση της θάλασσας( που «αναζητάει την κόρη» )και τις οπτικές-κινητικές –ακουστικές εικόνες προβάλλονται παραστατικά οι απειλητικοί εφιάλτες, που γεννούν την αγωνία και την αίσθηση του κινδύνου.

 

• στίχοι 13-14: επαναφορά στο χρόνο της αφήγησης (αφηγηματικό παρόν) του ήρωα:
  • οι εφιάλτες ταράζουν τον ύπνο του και προκαλούν τέτοια ψυχική ένταση κι απόγνωση, που νιώθει ότι βρίσκεται κοντά στην τρέλα (μεταφορά → «ο νους μου κινδυνεύει»)
  • ο ήρωας προσπαθεί να συνέλθει από τους νυχτερινούς του εφιάλτες φέρνοντας το χέρι στο μέτωπό του ( οπτική-κινητική εικόνα)

 

• στίχος 15: επαναφορά στο χρόνο της ιστορίας(παρελθόν) :
  • με την οπτική-οσφρητική εικόνα προβάλλεται το δυνατό κολύμπι του ήρωα και συνάμα παρατηρούμε ασυμφωνία των γενών («μ΄αυτό») αντί «μ’ αυτή» (την παλάμη),η οποία οφείλεται ,ίσως, στην παρεμβολή της αναδρομής. Ο αφηγητής, δηλαδή, έχει στο  νου του «το χέρι» του στίχου 4 και φαίνεται σαν να συνεχίζεται η αφήγηση από εκείνο το σημείο, στο οποίο είχε διακοπεί.

 

• στίχοι 16-20:  μετάβαση στο παρελθόν (μέσω αναδρομικής αφήγησης), στην προϊστορία του ήρωα στην Κρήτη:
  • Η παλάμη, που την έβαλε ο Κρητικός στο μέτωπό του για να ηρεμήσει, κλείνει την αναδρομή του ονείρου και θα ανοίξει το παρόν επίπεδο της αφήγησης.
  • Θυμάται ότι αυτό το χέρι του στην τρικυμία ήταν πολύ δυνατό και για να δείξει τη δύναμή του τη συγκρίνει με τη δύναμη που είχε στο μακρινό παρελθόν στις ακόλουθες περιπτώσεις («μήτε…μήτε..μήτε» → σύνθεση στοιχείων ανά τρία:

v  όταν βρισκόταν στην πρώτη νιότη του

v  όταν μαζί με άλλους αγωνιστές συνήπτε μάχη στην Κρήτη,με γυμνό σπαθί,σώμα με σώμα και πολεμούσαν τους αριθμητικά υπέρτερους εχθρούς.(Η ατμόσφαιρα της μάχης προβάλλεται με τη μεταφορά «μάχη στενή» και την όλη οπτική-ηχητική-κινητική εικόνα).Συνάμα παραπέμπει στη ραψωδία ι της «Οδύσειας»

v  όταν κάποτε αντιμετώπισε με επιτυχία κάποιον Ισούφ και τους άλλους δύο εχθρούς. («αλαίμαργα πατούσα»= μεταφορά, για να τονιστεί το πολεμικό μένος του ήρωα).

Στη σκηνή αυτή αναφέρονται συμβατικές παρουσίες Αιγυπτίων,από εκείνους που πολιόρκησαν μάταια τη Λαβύρινθο γενικότερα τονίζεται το ιστορικό στοιχείο της σύμπραξης των Τούρκων-Αιγυπτίων,για να καταπνίξουν την επανάσταση στην Κρήτη.Δεν έχουμε επαρκή στοιχεία για την ταυτότητα του Ισούφ και το προτακτικό μπόμπο- ο Σολωμός  χρησιμοποιεί με εξευτελιστική διάθεση (όπως π.χ στη «Γυναίκα της Ζάκυθος» → μπομπόκορμο) ενώ το τουρκικό όνομα Ισούφ έχει ξαναχρησιμοποιηθεί από το Σολωμό με υποτιμητική διάθεση.Έτσι και εδώ προβάλλεται η βαθιά περιφρόνηση του ήρωα προς τους εχθρούς.Άναφορικά με τη Λαβύρινθο,έτσι ονόμαζαν οι ντόπιοι από τα μεσαιωνικά χρόνια ένα ρωμαϊκό λατομείο στην περιοχή της Γόρτυνας,όπου αναζήτησαν εκεί καταφυγιο το καλοκαίρι του 1823 πλήθος χριστιανών και  μόνο τον επόμενο χρόνο κατόρθωσαν οι Τουρκοαιγύπτιοι να επιβάλουν και εκεί την εξουσία τους ,αφού δεκάδες χιλίδων κρητικοί  είχαν στο  μεταξύ εγκαταλείψει την πατρίδα τους (ιστορικό υπόβαθρο)

• γενική παρατήρηση:

λαμβάνοντας υπόψη μας ότι πολλά ανθρώπινα μέρη αποκτουν σημαντικό ρόλο στην εικονοπλασία του Σολωμού βλέπουμε  ότι στους στίχους 5-20 το χέρι γίνεται συνδετικός κρίκος ανάμεσα:

• στο τραγικό παρόν του ήρωα (το χέρι απλώνει στους περαστικούς ,για να

ζητήσει ελεημοσύνη και το χέρι-την παλάμη-φέρνει στο μέτωπό του ,για να συνέλθει από του εφιάλτες του ,στους οποίους ξαναζει το χαμό της κόρης)

• στο γεγονός που τον σημάδεψε (τα χέρια του χρησιμοποίησε για να παλέψει  με τα κύματα στην προσπάθειά του να φτάσει στο ακρογιάλι και να σώσει έτσι την αγαπημένη του
• στο ηρωικό του παρελθόν (στο χέρι κρατούσε το σπαθί κι αγωνιζόταν για την ελευθερία της ιδιαίτερης πατρίδας του)

 

 

• στίχοι 21-22: επαναφορά στο χρόνο της ιστορίας ,όπου ξαναπιάνει το νήμα της κύριας αφήγησης (τραγική εμπειρία του ναυαγίου,μάχη που έδινε με τα κύματα)
  • ο Κρητικός συνεχίζει να κολυμπά με δύναμη ,με «πλέξιμο δυνατό» και ο στίχος 22 λειτουργεί ως συνέπεια του δυνατού πλεξίματος:

α/η καταβολή έντονης σωματικής προσπάθειας αύξανε το χτυποκάρδι του τόσο πολύ,που χτυπούσε («έκρουζε») στο πλάι («στην πλεύρα»την αγαπημένη του,την οποία κρατούσε στην αγκαλιά του όταν κολυμπούσε.

β/με πρωθύστερο σχήμα εννοείται ότι το κολύμπημά του  δυνάμωνε επειδή ένιωθε την παρουσία της κόρης

γ/όσο πλησίαζε στη στεριά ,φούντωνε ο χτύπος της καρδιάς του

 

• αναφορικά με το κειμενικό χάσμα  μεταξύ στίχων 22-23,ο Πολυλάς επισημαίνει ότι εκεί ο ποιητής ήθελε να θέσει μια παρομοίωση της οποίας έχουμε τους  στίχους αλλά δεν βρίσκονται στο ύστερο σχεδίασμα:

Πάει σαν αλάφι πόφυγε του κυνηγού τα βέλη,

Και φεύγει κι από τ΄ανθηρά κρεμάμενα κλωνάρια

Κι από τον μαύρο ίσκιο του σε ρεύματα καθάρια

 

• στίχοι 23-24: η επιβράδυνση του ρυθμού του «πλεξίματος»
  • ο ρυθμός της κολύμβησης άρχισε να γίνεται  όλο και πιο αργός εξαιτίας της επίδρασης ενός νέου στοιχείου,ενόςσαγηνευτικού μουσικού ήχου που συνόδευε το ναυαγό ,τραβούσε την προσοχή του και τον έκανε να επιβραδύνει το κολύμπι του και να γίνεται νωθρός.(«προβοδούσ娻→προσωποποίηση
  •  Η ποιότητα του ήχου αποδίδεται με τη μεταφορά«μου τάποκοιμούσε και με το σχήμα αναδίπλωσης («ηχός,γλυκύτατος ηχός»),ενώ η σωματική επίδραση που είχε στο ναυαγό εκφράζεται με μια άλλη μεταφορά ( «γλυκύτατος ηχός»).Έτσι,ο γλυκύτατος ήχος τον συνεπάίρνει τόσο ,παραλύει τόσο τις αισθήσεις του ,που νιώθει ότι δεν έχει δύναμη να παλέψει πια με τα κύματα και να βγάλει την αγαπημένη του στη στεριά. → η δοκιμασία του ήρωα κορυφώνεται
  • Με βάση τα προηγούμενα διαπιστώνουμε ότι ο «και « έχει αιτιολογική σημασία (=το κολύμπημα καθυστερούσε, επειδή το έκανε νωθρό ένας μουσικός ήχος)
  • εισάγεται η επόμενη αφηγηματική ενότητα,η διάχυση του ανεκλάλητου ηχού

 

• στους επόμενους στίχους (25-42 ):

ο αφηγητής θα προσπαθήσει να αποδώσει την υφή του ήχου μεσα από 3 αποφατικές παρομοιώσεις (σύνθεση στοιχείων ανά τρία),οι οποίες δίνονται μέσα από ποικίλες οπτικές, ακουστικές, κινητικές εικόνες, δομημένες με προϊούσα αύξηση των στίχων(4,6,8).Έτσι,μας λέει τι δεν είναι ο ήχος,επιλέγοντας για τις παρομοιώσεις τις πιο γλυκές μουσικές:

α/το πιο παθητικό είδος ανθρώπινου τραγουδιού το ερωτικό τραγούδι ενός κοριτσιού, β/το πιο μαγευτικό κελάηδημα πουλιού,το κελάηδημα του αηδονιού, γ/τον πιο γλυκό ήχο από τα λαϊκά μουσικά όργανα,τον ήχο από το σουραύλι.Γενικά παρατηρείται στο σημείο αυτό  (25-50)εκτεταμένο σχήμα άρσης και θέσης

 

1^η αποφατική παρομοίωση (25-28):ο γλυκύτατος ήχοςδενείναι η γλυκιά ερωτική φωνή μιας κοπελιάς,που τραγουδά τον κρυφό της έρωτα στη βρύση,στα δέντρα που λυγίζουν ελαφρά  και στα λουλούδια που λυγάνε,όταν βγαίνουν τα πρώτα άστρα την ώρα του δειλινού  και τα νερά χάνουν τη διαύγειά τους.Η όλη εικόνα παραπέμπει σε παλίνδρομη μνήμη του αφηγητή στο πλάισιο της αναδρομικής αφήγησης. Η υποβλητική οπτική,ακουστική,κινητική και οσφρητική αυτή εικόνα προβάλλει  το ερωτικό συναίσθημα και τον εξιδανικευμένο έρωτα μέσα στην πληθωρική παρουσία της ειδυλλιακής φύσης(δάση,σελήνη ,νερά, βρύση, δέντρο, λουλούδι) →λυρικόστοιχείο.Συνάμα η εικόνα λειτουργεί επιβραδυντικά στην εξέλιξη της πλοκής

• Η γοητεία του ερωτικού τραγουδιού αισθητοποιείται με πλήθος εκφραστικών μέσων:
  • συνεχδοχή(«φωνή» αντί τραγούδι)
  • περίφραση («άστρο του βραδιού) που εννοεί τη σελήνη
  • πολυσύνδετο («και βγαίνει ..και θολώνουν..και τραγουδάει).
  • χιαστό σχήμα στον 28 στίχο («του δέντρου που λυγάει –του λουλουδιού που ανοίγει)
  • προσωποποίηση της βρύσης, που παρουσιάζεται ικανή να ακούει το τραγούδι της ερωτευμένης κόρης
  • δραματικός ενεστώτας (που παρουςιάζει το τραγούδι να ακούγετα;ι άμεσα και ζωντανα)
  • η συνομιλία της κόρης με τα άψυχα παραπέμπει στο σχήμα αδιανόητο καθ΄υπερβολήτων δημοτικών τραγουδιώνκαι υποδηλώνει παμψυχισμό.
  • 2^η αποφατική παρομοιωση (29-34):ο γλυκυτατος ήχος δεν είναι το κελάηδημα του  κρητικού αηδονιού,το οποίο τραγουδά γλυκά τη νύχτα ψηλά στους βράχους και αντιλαλεί η γλυκύτατη λαλιά του σε ολόκληρη την πεδιάδα και στη θάλασσα και μαγεύει ακόμη και τη ρόδινη αυγή.Η όλη εικόνα παραπέμπει σε παλίνδρομη μνήμη του αφηγητή στο πλάισιο της αναδρομικής αφήγησης και δημιουργεί λυρισμό αλλά και επιβράδυνση.Η υποβλητική οπτική και κυρίως ακουστική-κινητική εικόνα προβάλλει το πιο γλυκό κελάηδημα πουλιού μέσα στο φυσικό περιβάλλον που περιέχει και το φανταστικό στοιχείο (η προσωποποιημένη αυγή που κρατά τα ρόδα). Συνάμα τονίζεται ότι το αηδόνι είναι κρητικό και έτσι προβάλλεται η αγάπη του αφηγητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του.
  • Εκφραστικά μέσα:
    • προσωποποίηση της αυγής που ακούει το κελάηδημα του αηδονιού μέσα στο γενικό πλαίσιο της εικόνας της προσωποποιημένης αυγής που κρατά ρόδα στα χέρια (εικόνα που παραπέμπει στην ομηρική ροδοδάχτυλη Ηώ και υποδηλώνει την παρθενικότητα)
    • μεταφορές:α/ («σέρνει τη λαλιά του»), → τονίζεται η διάρκεια του κελαηδίσματος, β/(«γλυκάδα του κελαηδήματος) → τονίζεται η ανεπανάληπτη γλυκύτητα του ήχου,γ/(«έλιωσαν τα άστέρια») → τονίζεται η καταλυτική επίδραση που ασκεί το κελάηδημα στη φύση και η μετάβαση από τη νύχτα στη μέρα
    • το σχήμα συναισθησίας( σύζευξη ακοής-όρασης  και γεύσης)
    • υπερβολή (το τραγούδι του αηδονιού αντιβουϊζει πολύ μακριά,ως τη θάλασσα και την πεδιάδα
    • το χιαστό σχήμα στο στίχο 32 («θάλασσα-πεδιάδα..πολύ μακριά-πολύ μακριά»), για να τονιστεί το στοιχείο της υπερβολής
    • η χρήση δραματικού ενεστώτα → παραστατικότητα στην παρουσίαση του κελαηδήματος

3^η αποφατική παρομοίωση (35-42):  ο γλυκύτατος ήχος  δεν είναι ήχος αυλού (φιαμπόλι /σουραύλι) που άκουγε ψηλά,πάνω στις κορυφές του Ψηλορείτη ,όταν ο ήλιος έλαμπε το καταμεσήμερο φωτίζοντας τα βουνά,τα πέλαγα και τους κάμπους και ο αφηγητής :

κατέφευγε εκεί και αγνάντευε τον τόπο του συγκλονισμένος, με την ελπίδα και τον πόθο της λευτεριάς

καλούσε με λαχτάρα τη σκλαβωμένη Πατρίδα του σαν θεϊκή δύναμη που είχε γεννηθεί από το αίμα των παιδιών της

καμάρωνε για τον τόπο του και του άπλωνε τα χέρια με καμάρι προς αυτόν, όπως το παιδί προς τη μάνα, γεμάτος περηφάνια για την πατρίδα και το τοπίο της έστω κι αν είναι φτωχικό,με πετρώδη υφή.Η όλη εικόνα δημιουργεί έντονο συγκινησιακό υπόβαθρο και  λειτουργεί επιβραδυντικά στην εξέλιξη της πλοκής,κορυφώνοντας το ενδιαφέρον με τα ιστορικά και βιογραφικά στοιχεία της.

• Πολυσύνθετη οπτική-κινητική-ακουστική εικόνα που συνδυάζει

α/ την πληθωρική παρουσία της φύσης (Ψηλορείτης,βουνά,ήλιος,πέλαγα,κάμποι,)

β/την εξιδανικευμένη μορφή της Πατρίδας: ειδικότερα οιστίχοι 39-42 λειτουργούν ως παρέκβαση, όπου προβάλλεται έντονα η πατριδολατρία:ο ήρωας ταράζεται βαθιά στα σπλάχνα του από τη σκλαβιά της πατρίδας του και τη φαντάζεται προσωποποιημένη,ως μια γυναικεία μορφή που ξαγρυπνά ματωμένη και συμπαραστέκεται στα αγωνιζόμενα παιδιά της και επικαλείται την παρουσία της .Μάλιστα ο στίχος 40 θεωρείται «ο εθνικότερος και πατριωτικότεροςδεκαπαντασύλλαβος που υπάρχει στη νεότερη ποίησή μας».Είναι τέτοια η συναισθηματική φόρτισή που τη βλέπει ζωντανή μπροστά του και απλώνει τα χέρια του προς αυτήν  με καμάρι,δεμένος με τη μητρική του γη,όπως το μικρό παιδί με τη μάνα του.Η σχέση αγάπης του ανθρώπου προς τη μητρική γη του είναι ανάλογη  με το φυσικό δεσμό του παιδιού προς τη μητέρα και της μητέρας προς το παιδί. Στη συνείδηση του ποιητικού υποκειμένου ακόμη και τα ταπεινά και ασήμαντα στοιχεία της,η πέτρα και το ξερό χορτάρι,μετασχηματίζονται σε αξιέςπολυτιμες ,πράγμα που δηλώνεται με την ιδιαίτερη χρήση του επιθέτου «καλή».( Ο στίχος 42 επανέρχεται και στο κατοπινό έργο του Σολωμού πχ «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι»).

• Στους στίχους της τρίτης αποφατικής παρομοίωσης ο ποιητής χρησιμοποιεί την τεχνική της αναδρομικής αφήγησης/ανάληψης και μας μεταφέρει στο παρελθόν ,στην προϊστορία του ήρωα,στα χρόνια της νιότης που βρισκόταν ακόμη  στην Κρήτη και αγωνιζόταν για την ελευθερία της.Τότε ,νιώθωντας αβάσταχτο ψυχικό πόνο για τη σκλαβιά της πατρίδας του ,ανέβαινε στο Ψηλορείτη και μέσα στην ομορφια και τη γαλήνη του φυσικού τοπίου,έκανε όνειρα όνειρα για μια ελεύθερη πατρίδα,για την οποία αισθανόταν υπερήφανος.
• Το φυσιολατρικό στοιχείο και η πατριδολατρία αισθητοποιούνται με πληθώρα εκφραστικών μέσων( εκτός από τις εικόνες):
  • συνεχδοχή (α/«ετάραζε τα σπλάχνα μου» αντί «την ψυχή μου»,β/ «μαύρη πέτρα-ξερό χορτάρι» για να φανεί η φτωχή βλάστηση κα το άγονο έδαφος του ελληνικού τοπίου,γ/ «φιαμπόλι το γλυκό» αντί  «ήχος από φιαμπόλι»
  • το πολυσύνδετο (α/  «και..και.», β/«κι..κι..κι..»)
  • μεταφορά(α/«με τράβουνε ο πόνος»για να φανεί οαβάσταχτος ψυχικός πόνος που ένιωθε για τη σκλαβωμένη πατρίδα του, β/«κι ετάραζε τα σπλάχνα μου»για να τονιστεί ότι μέσα στην ψυχή του ήρωα δεν είχε σβήσει η ελπίδα για την απελευθέρωση του τόπου του και τον συγκλονιζε ο πόθος της λευτεριάς ,γ/ «θεϊκιά Πατρίδα»για να υποδηλωθεί η απέραντη αγάπη του αφηγητή προς την πατρίδα που τον κάνει να την θεοποιήσει), δ/ «φιαμπόλι το γλυκό»για να φανεί ο υπέροχος ήχος από το μουσικό όργανο
  • προσωποποίηση :προσωποποιούνται τα βουνά, τα πέλαγα, οι κάμποι και προπάντων η Πατρίδα
  • περίφραση  («τ’ άστρο τ’ ουρανού» που εννοεί τον ήλιο
  • η γενικότερη παρουσία της προσωποποιημένης φύσης→παμψυχισμός

 

• στίχος 43:    συγκεφαλαίώνειτι δεν ήταν ο ήχος.

Ύστερα από την παρουσίαση των τριών αποφατικών παρομοιώσεων ανακεφαλαιώνει τα τρία βασικά χαρακτηριστικά με αντίστροφη σειρά από αυτήν που πρωτοαναφέρονται (λαλούμενο μουσικό όργανο), πουλί, φωνή) αποδίδοντας με λογικές έννοιεςό,τι παραπάνω παρουσιάστηκε με τις εικόνες των αποφατικών παρομοιώσεων.Έτσι,τονίζει πως ο απαράμιλλος ήχος δεν μπορεί να συγκριθεί ούτε με τη φλογέρα του βοσκού ούτε με κρητικό αηδόνιούτε με το ερωτικό τραγούδι

 

• στίχοι 44-50: αφού είναι αδύνατη η ακριβής περιγραφή του, παραθέτει γενικά γνωρίσματα του ήχουμε γενικούς χαρακτηρισμούς και με αόριστα ή δευτερεύοντα γνωρίσματα:
  • 44:ήχος μοναδικός αφού δεν υπάρχει, δεν σώζεται άλλος ήχος στον κόσμο που να του μοιάζει. Όπως σημειώνει ο Πολυλάς «Εδώ ήθελε κατ’ αρχάς ο ποιητής να προσθέσει ότι ήταν εντύπωση ανεκδιήγητη ,οποίαν κανείς ίσως δεν εδοκίμασε ειμή ο πρώτος άνθρωπος, όταν επρωτοανάπνευσε, και ο ουρανός ,η γη και η θάλασσα, ,πλασμένα γι’ αυτόν ,ακόμη εις όλην τους την τελειότητα, αναγαλλιάζανε μέσα εις την ψυχήν του-(Η εντύπωση του πρώτου ανθρώπου αποτελεί μοτίβο στη σολωμική ποίηση).

Γλυκιά ζωή σαν ,που το πουλί μισοπλασμένο ακόμα

Είχε πρωτύτερα αισθανθεί με τον κιλαϊδισμό του

Και τον αέρα εχτύπουνε με το ζεστό φτερό του

Κι ο αέρας ο αμόλυντος,το δέντρο που’ χε ανθίσει,

Το καρτερούσαν ν’ ανεβεί να πρωτοκιλαιδήσει ,-

• 45 : α/.ο ήχος δεν περιείχε λόγια (ήταν μουσική χωρίς λόγια) ,β/δεν υπάρχουν λόγια να τον περιγράψει κανείς.Η δεύτερη αυτή ερμηνεία ίσως εξηγεί γιατί ο στίχος μένει ημιτελής και σβήνει στη σιωπή (τα αποσιωπητικά λειτουργούν ως έμμεσο σχόλιο)

 

• 46:α/δεν είχε αντίλαλο ( μουσική συνοδεία) ,ήταν μουσική μονοφωνική.Η προσωποποίηση του αντίλαλου δηλώνει τη μοναδικότητα του ήχου ,αφού-πράγμα περίεργο για ανοιχτό μέρος-δεν υπήρχε αντίλαλος.β/επειδή ο ήχος είναι υπερφυσικός, δεν υπήρχε ηχώ.

 

• 47:η απόσταση της πηγής είναι απροσδιόριστη. Η προσδιοριστία επιτείνεται και από το υπερβατό σχήμα («Αν είν δεν ήξερα κοντά» που δημιουργεί σκόπιμα ασάφεια. Χαρακτηριστικό είναι ότι στους στίχους 47-48 παρατηρείται στροφή του υποκειμένου:από τον ενικό(ηχός) σε πληθ/κό(ήχοι).→σταδιακή ενδυνάμωση του ήχου

 

• 48. Ο ήχος εκείνος ήταν ευωδιαστός και αυτό δηλώνεται με την παρομοίωση («σαν του Μαϊού ..») και την οσφρητική εικόνα.Όπως αναφέρει και ο Μάκριτζ «ο Σολωμός είχε συνείδηση την τυχαίας ομοιότητας ανάμεσα στις λέξεις «Μαϊού» και «μάγια».Συνάμα «γιομίζαν τον αέρα» δηλαδή ήταν πλούσιος και διαχεόταν παντού.

 

• 49:ήταν πολύ ευχάριστος στην ακοή και αυτό υποδηλώνεται με τη μεταφορά «γλυκυτατοι» και «ανεκλάλητος ¨δηλαδή ανεκδιήγητος ,άρρητος, εξανθρώπινος, που δεν ήταν δυνατόν να τον αναπαραστήσει κανείς με τα λόγια.Το συγκεκριμένο επίθετο απαντά στους Πατέρες της Εκκλησίας και στην Υμνογραφία.

 

• 50: η καταλυτική δύναμη του ήχου παρομοιάζεται με την καταλυτική δύναμη του Έρωτα (ένστικτο αυτοσυντήρησης και κινητήρια δύναμη της ζωής) και του Χάροντα (ένστικτο θανάτου). Στην παρομοίωση αυτή ενυπάρχει μια σύγκριση υπεροχής της δύναμης του ήχου:η δύναμη του έρωτα και η δύναμη του χάροντα μόλις που πλησίαζαν τη δύναμη του ήχου «…..Άλλωστε και οι δυο αυτές δυνάμεις σχετίζονται με την αγαπημένη του,αφού ο έρωτας για την κόρη έχει κυριεύσει την ψυχή του και π χάρος είναι αυτός που πήρε την αγαπημένη του και χάρη στη συνεργασία και των δυο,που κατέληξε στο θάνατο της αγαπημένης του ,μπόρεσε εκείνος  να υπερβεί το Χρόνο..και να ρίξει μια ελάχιστη ματιά στην αιωνιότητα».

 

 

• στίχοι 51-54:η επίδραση του ήχου στην ψυχή του ναυαγού

 

• με τις προσωποποιήσεις («μ΄αδραχνε όλη την ψυχή»,καινα’μπει…κι η κόρη») το πολυσύνδετο σχήμα (και να,κι η ,κι η ,κι η ), την επανάληψη και το σχήμα της συσσώρευσης τονίζεται ότι ο απόκοσμος ,ανεκλάλητος ήχος συναρπάζει τόσο πολύ το ναυαγό ,που δεν μπορεί να προσηλωθεί ολόψυχα στις συνθήκεςκαι το καθήκον της στιγμής και να δώσει τον αγώνα του για τη σωτηρία της αγαπημένης του.
• τόσο πολύ κυρίευε το ναυαγό η μαγεία του ήχου,ώστε όσο τον άκουγε ,τόσο επεδίωκε να βρει έναν τρόπο να αποχωριστεί τη σάρκα του (συνεκδοχικά προβάλλεται με τη λέξη «σώμα») και έτσι η ψυχή του ελεύθερη να ακολουθήσει τον ήχο.Δηλαδή λειτουργούσε ως πειρασμός που δίχαζε το σώμα και την ψυχή. →δυϊστική αντίληψη διάχυτη σε όλη τη δυτική και ελληνική παράδοση,από τις φιλοσοφικές θεωρίες ως τις λαϊκές δοξασίες. Ειδικότερα θυμίζει την πλατωνική και χριστιανική δυϊστική αντίληψη για τον κόσμο (ψεύτικος επίγειος-ουράνιος αληθινός κόσμος) και για τον άνθρωπο (φθαρτό σώμα-αθάνατη ψυχή)Tο θέμα απαντάται και στους «Ελεύθερους Πολιορκημένους

 

 

• ερμηνείες για τον ήχο:    (ο ήχος είναι σταθερό μοτίβο στη σολωμική ποίηση)

 

v  συμβολίζει τον παναρμόνιο ρυθμό της φύσης που η παρουσία της φεγγαροντυμένης μας τον έδωσε σ΄ένα σύμβολο πλαστικό και μυστηριακό συγχρόνως

v  πρόκειται για «αγγελικό ψαλμό»που συνοδεύει την ψυχή της κόρης στα ουράνια και τον ακούει ο Κρητικός καταγοητευμένος

v  είναι σαν μια μουσική φωνή του Σύμπαντος, σαν μια μυστική αρμονία που αναδίνεται από την ανταπόκριση των στοιχείων του παντός,σαν μια ουρανίααγάπη,της οποίας το μυστικό τραγούδι μόνο ο ποιητής μπορεί να ακούσει

v  η φωνή της καταματωμένης πατρίδας του,που τον έχει συγκλονίσει τόσο πολύ,που ποθεί να γυρίσει σ’αυτήν κι ας είναι ρημαγμένη.

 

ü  στίχοι 55-58:το τέλος του ήχου και  η έξοδος στην ακτή

• στρέφει πάλι το ενδιαφέρον του ήρωα στη σωτηρία της αγαπημένης του.
• παρατηρείται αφηγηματικό κενό, αφού δεν αναφέρει τι μεσολάβησε στο χρονικό διάστημα από την εξαφάνιση του ήχου ως και την άφιξη στο γιαλό
• με τη μεταφορά «άδειασεν η φυσις κι η ψυχή μου»δηλώνεται το αποτέλεσμα από την εξαφάνιση του ήχου:η φύση έμεινε κενή και η ψυχή του ναυαγού έμεινε και αυτή μ’ ένα κενό και γέμισε θλίψη.
• με την έντονη αντίθεση («άδειασεν»≠ «εγιόμισε») δηλώνεται ότι μόνο όταν σταμάτησε ο ήχος ο άνδρας κατάφερε να ξεφύγει από τη μαγευτική του δύναμη και συνάμα με το σταμάτημα του ήχου η ψυχή του πλημμύρισε ξανά από τον έρωτα για την αγαπημένη του και απερίσπαστος πλέον έδωσε μάχη για να την σώσει
• είναι χαρακτηριστικό ότι ο αφηγητής δίνει σημασία στη σωτηρία της αγαπημένης του και όχι στη δική του ,όπως φαίνεται από τη σύνταξη του ρήματος «φθάνω» που είναι μεταβατικό («φθάνω στο γιαλό την αρραβωνιασμένη»)
• με την τραγική αντίθεση/οξύμωρο («χαρά»≠ «πεθαμένη») έρχεται αιφνιδιαστικά η ανατροπή: η αγαπημένη του έχει πνιγεί και έχει χαθεί οριστικά και έτσι ήταν μάταιη όλη η προσπάθεια για τη σωτηρία της → ο ήρωας αναδεικνύεται σε τραγική μορφή
• Η διαδοχή των λέξεων- κλειδιά «αρραβωνιασμένη,χαρά,πεθαμένη»αποτελεί μια πρόοδο από τη μνηστεία στην παντρειά κι αμέσως μετά στο θάνατο.Κάτι ανάλογο γίνεται στα ελληνικά μοιρολόγια,σταοπόια όσοι πεθαίνουν ανύπαντροι θεωρούνται αρραβωνιασμένοι με το Χάρο.Συχνά,μάλιστα,σε αυτά εξαιτίας της ηχητικής ομοιότητας χάρου-χαράς,δίνεται η ευκαιρία για λογοπαίγνια
• Επέρχεται το τραγικό τέλος,η λύση του δράματος,το τέλος για την ψυχική και σωματική δοκιμασία του ήρωα.
• κυριαρχεί ο δραματικός ενεστώτας (φθάνω,απιθώνω) α/ χαρίζει ζωντάνια,αμεσότητα,παραστατικότητα,αφού ο αναγνώστης έχει την εντύπωση ότι αυτή η συγκεκριμένη σκηνή διαδραματίζεται μπροστά στα μάτια του.β/επιτείνει το τραγικό στοιχείο στον επίλογο της ποιητικής σύνθεσης.
• Η αφήγηση που ανοίγει με τη λέξη «ακρογιάλι» κλείνει πάλι με αυτό («γιαλός») →σχήμακύκλου,που αποτελεί « μία από τις πολλές ενδείξεις ότι το ποίημα δεν είναι απόσπασμα, αλλά σύνολος λόγος με κοινό ορόσημο στην αφετηρία και στην κατάληξη» (Δ.Ν.Μαρωνίτης)
• Αφηγηματικό κενό,αφού παραλείπονται όλα όσα μεσολάβησαν
• Το ποίημα τελειώνει λιτά,επιγραμματικά χωρίς ο αφηγητής να θρηνείκαι αυτό εξηγείται με τους παρακάτω λόγους:

 

v  ο,τι θα μπορούσε να πει έχει ήδη ειπωθεί προεξαγγελτικά στους προηγούμενους στίχους

v  εννοείται ο θρήνος και έτσι υπηρετείται η οικονομία της αφήγησης

v  παρ’όλη τη βαθιά πληγή που έχει ο αφηγητής από το θάνατο της αγαπημένης του,ξερει ότι μπορεί να περιμένει την ευτυχισμένη συνάντησή τους στον παράδεισο.Ο πάναγνος έρωτας του Κρητικού για την κόρη του επέτρεψε να υπερβεί το χρόνο και να ρίξει μια ελάχιστη ματιά στην αιωνιότητα.

v  Προφανώς δεν θέλει ο ποιητής να γίνει μελοδραματικός ή να δώσει έμφαση στον έρωτα των δύο ,αλλά τονίζεται η άποψή του ότι η ποίηση έχει ηθικό –κοινωνικό ρόλο,ρόλοσυμπαραστάτριας στους αγωνιζόμενους.

2.ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ:

• δραματοποιημένος αφηγητής που αφηγείται τη δική του ιστορία (αυτοδιηγητικός)  με αφηγηματικό μονόλογο και εσωτερική εστίαση
• ο χρόνος της κύριας ιστορίας  είναι το παρελθόν και η αφήγηση δίνεται αναδρομικά από τον Κρητικό, που θυμάται αργότερα και αφηγείται τη θαυμαστή εμπειρία με τον ανεκλάλητο ήχο
• η χρονική σειρά είναι γραμμική /ευθύγραμμη αλλά συχνά παραβιάζεται από αναδρομικές αφηγήσεις  (αναλήψεις), που παραπέμπουν στο μακρινόπαρελθόν,στην προϊστορία του ήρωα : στα χρόνια της νιότης του,που αγωνιζόταν για την ελευθερία της πατρίδας του, ανέβαινε στον Ψηλορείτη και  νοσταλγούσε την ελευθερία του.Συνάμα οι στίχοι που περιλαμβάνουν τις δύο πρώτες αποφατικές παρομοιώσεις λειτουργούν ως παλίνδρομες μνήμες,οι οποίες εντάσσονται στο ευρύτερο πλαίσιο των αναδρομικών αφηγήσεων
• ως προς τη χρονική διάρκεια εντοπίζουμε αφηγηματικό κενό στο τέλος
• Οι αφηγηματικοί τρόποι είναι:

α/  μίμηση ( πρωτοπρόσωπηαφήγηση),που εξασφαλίζει αμεσότητα, ζωντάνια διεγείρει την αγωνία στον αναγνώστη και β/περιγραφή που λειτουργεί επιβραδυντικά, παρατείνοντας την γωνία γ/εσωτερικός μονόλογος ,όταν ο αφηγητής παρεμβάλλει τις σκέψεις και τα συναισθήματά του για την επίδραση που του  ασκεί ο ανεκλάλητος ήχος.

3.ΓΡΑΜΜΑΤΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΠΙΡΡΟΕΣ/ΔΙΑΚΕΙΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ:

v  Κρητική λογοτεχνία(«Ερωτόκριος»→ιαμβικός 15σύλλαβος με ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία)

v  Άλλα σολωμικά έργα(«ΕλεύθεροιΠολιορκημένοι»το θόλωμα των νερών το δειλινό,το μοτίβο της μαύρης πέτρας και του ξερού χορταριού,η προσωποποιημένη αυγή με τα ρόδινα χέρια,

v  Πατερικά κείμενα και εκκλησιαστική υμνογραφία (η αναφορά στους ανεκδιήγητους ήχους)

v  Πλατωνική και χριστιανική δυϊστική αντίληψη για τον κόσμο (στ.53-55)

v  Δημοτικό τραγούδι( η συνομιλία της ερωτευμένης κόρης με τα άψυχα

v  Ομηρική ποίηση (η προσωποποιημένη αυγή με τα ρόδα στα χέρια μας θυμίζει τη ροδοδάχτυλη Ηώ)

v  Επτανησιακή ποίηση

α/πατρίδα:16-20,35-42

β/φύση:11,15,25-28,29-32,35-38,42,52( αναφέρονται χαρακτηριστικοί στίχοι)

γ/γυναίκα:1-4,10,25-27,50,56-57,

δ/θρησκεία:40,49,54,

 

 

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΣΟΛΩΜΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ:

 

 

1.ΠΟΙΗΤΗΣ ΤΟΥ ΠΑΘΟΥΣ ( σ.281 σχολικού):

 

Ο Σολωμός ήταν ποιητής του πάθους και ο τόνος  της ποίησής του ήταν πάντα εξηρμένος. Αλλά το πάθος του ήταν για το υψηλό, το αιώνιο, το  πνευματικό, το ιδανικό, το υπερβατικό. Ποτέ δεν έγραψε προσωπική εξομολογητική ποίηση που χαρακτηρίζει τους περισσότερους ρομαντικούς, ουτε και αφέθηκε σε γαλήνιες αναπολήσεις και ρεμβασμούς.

 

2.ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ (σ.281 σχολικού):

 

Κατά την αντίληψή του, προορισμός του ποιητή ήταν η ηθική στήριξη των συμπατριωτών του και ότι ο κοινωνικός του  ρόλος ήταν εξίσου σημαντικός με τον αγώνα κατά των Τούρκων. Πίστευε ότι η ποίηση βρίσκεται δίπλα στη θρησκεία όσον αφορά την πνευματική ανάταση του ανθρώπου και αυτή η επίμονη πίστη του εκφράζεται επανειλημμένα στα γραπτά του

 

3.Η ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΟΥ (σσ.281-283):

 

Πολλές οι απόψεις που διατυπώθηκαν:

• τα ανολοκλήρωτα έργα οφείλονται σε αρρώστια του ποιητή
• η αποσπασματικότητα είναι αποτέλεσμα της επίδρασης που άσκησε ο γερμανικός< μυστικισμος> ή αποτελεί αισθητική αρχή του ευρωπαϊκού ρομαντισμού, γι ’αυτό ηθελημένα ο ποιητής τα έγραψε σε μορφή αποσπάσματος
• υποδηλώνει τη συνθετική αδυναμία του ποιητή
• ο κατακερματισμός ασκεί μεγαλύτερη γοητεία, γιατί ό,τι απουσιάζει το συμπληρώνει η φαντασία και η συναισθηματικότητά μας
• τα έργα του έχουν αισθητική αυτοτέλεια  καθαρού λυρισμού και μπορούν να θεωρηθούν <λυρικά επεισόδια> ή <λυρικές ενότητες>
• το πάθος της τελειότητας τον εμπόδισε να φθάσει στη μεγάλη σύνθεση
• η συνεχής προσπάθεια για τελειότερη έκφραση τον οδήγησε σε άκρα λιτότητα και συμπύκνωση
• οι< ασυνάρτητες στροφές> του  οφείλονται και στη συγκόλληση των αποσπασμάτων από τον Πολυλά

 

4.ΕΙΚΟΝΟΠΛΑΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ (σσ.283-284):

 

Χρησιμοποιεί εικόνες από τον κόσμο της φύσης και του σύμπαντος. Συχνά συναντά κανείς ουσιαστικά όπως: αέρας, άστρο, αστέρι, φως, ουρανός, κόσμος, γη, νερό, θάλασσα και πέλαγο αλλά και ουσιαστικά που δείχνουν τη φύση στις άγριες στιγμές της(αστραπή, αστροπελέκι κλπ).Αντίθετα τα επίθετα που χρησιμοποιεί(καθαρός, δροσάτος, δροσερός και γλυκός) δηλώνουν καλοσύνη και αγνότητα και αναφέρονται είτε στη φύση είτε στον ηθικό κόσμο των ανθρώπων

 

Συχνά εμφανίζει ονόματα που αναφέρονται σε μέρη του ανθρώπινου σώματος(μάτι, χέρι, φωνή ή και πολύπλοκους σχεδιασμούς που δημιουργούν οι εικόνες των ματιών και των χεριών.

 

Συχνά οι εικόνες του σχετίζονται με το <ξετύλιγμα>, με την ανάδυση εικόνων κρυμμένων πραγμάτων, κάτι που μαρτυρεί την ιδέα τοτ Σολωμού ότι ο ποιητής είναι αυτός που αποκαλύπτει αλήθειες. Ετσι, στον <Κρητικό> έχουμε εικόνες κρυμμένων πραγμάτων (μια ανάμνηση που εμφανίζεται μπροστά του, το νερό που πετάγεται από το βράχο, οι εσώτατες σκέψεις του που τις διαβάζει η φεγγαροντυμένη και η ίδια η ξαφνική εμφάνιση της φεγγαροντυμένης)

 

Η θάλασσα αποκτά συμβολική σημασία στα περισσότερα από τα έργα του και ιδιαίτερα  η άγρια, ανοίκεια  θάλασσα του <Κρητικού> γίνεται το τέλειο σκηνικό για τον αγώνα μεταξύ ζωής και θανάτου.

 

 

1. 5.      ΓΛΩΣΣΑ( σσ.284-285):

 

Προσπάθησε από την αδιαμόρφωτη ακόμα νεοελληνική γλώσσα να πλάσει γλώσσα ποιητική ,κατάλληλη να εκφράσει τις πιο λεπτές αποχρώσεις ενός πρωτοφανέρωτου λυρισμού.

 

Ο  Σολωμός αγωνίστηκε  διμέτωπα, για τη δημιουργία μιας πανελλήνιας δημοτικής γλώσσας, αλλά και για τη διάσωση του ιδιωματικού γνωρίσματος της ποίησής του, ως στοιχείου αυθεντικότητας

 

6. ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΣΟΛΩΜΙΚΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ

 

• αποσπασματικότητα έργων
• εικονοπλασία όπου η φύση έχει τον προεξάρχοντα ρόλο και όπου προβάλλονται συμβολισμοί και η ανάδυση κρυφών αντικειμένων
• πατριδολατρία,φυσιολατρία,γυναικολατρία,θρησκειολατρία (μοτίβα επτανησιακής ποίησης)
• αφηγηματικός,λυρικός και δραματικός χαρακτήρας των μεγάλων ποιητικών συνθέσεών του
• πλούτος εκφραστικών μέσων
• ποικίλες γραμματολογικές επιδράσεις που τις έχει αφομοιώσει με δημιουργικό τρόπο
• ιδεαλισμός/διάθεση εξιδανίκευσης
• υπερβατικότητα/υπερφυσικό στοιχείο

 

 

7.ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΣΑΝ ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ ΤΟ ΣΟΛΩΜΟ:

• ο δάσκαλός του, ιερωμένος Don Santo Rossi,που του μετέδωσε το φιλελευθερισμό και τη βαθιά θρησκευτικότητα .
• η παραμονή και οι σπουδές του στην Ιταλία,που τον έφεραν κοντά στο Διαφωτισμό,το φιλελευθερο πνεύμα και την κλασική παιδεία
• η Επανάσταση του 1821που του ενίσχυσε τον προσανατολισμό στις αξίες της ελευθερίας και της πατρίδας
• το πνεύμα του ευρωπαϊκού ρομαντισμού
• τα έργα της κρητικής λογοτεχνίας,το δημοτικό τραγούδι και η ποίηση του Βηλαρά και του Χριστόπουλου
• ο πολιτικός Σ.Τρικούπης που τον προέτρεψε να ασχοληθεί σοβαρά με την ποίηση στα ελληνικά

 

           8.ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

• παιδί ενός άρχοντα και μιας γυναίκας του λαού,γεννήθηκε το 1798 στην ελεύθερη Ζάκυνθο,σε μια εποχή που έφταναν ως εκεί οι συνέπειες της Γαλλικής επανάστασης
• το 1808 ταξιδεύει στο πανεπιστήμιο της Παβίας,οπου σπουδάζει και γνωρίζει σπουδαίους ανθρώπους της εποχής
• το 1818 επιστρέφει στην πατρίδα του και αφοσιώνεται ολοκληρωτικά στην ελληνική ποίηση
• τα πρώτα έργα του στην περίοδο 1818-1823,(«Η αγνώριστη», «Η Ξανθούλα», «Η τρελή μάνα» ,κάνουν ιδιαίτερη αίσθηση,ενώ το ποίημα που τον καθιέρωσε ήταν ο «Υμνος εις την Ελευθερίαν»,το 1823.
• Η δεκαετία 1823-1833 είναι πολύ γόνιμη,αφού ξεπερνά το στάδιο του εύκολου αυτοσχεδιασμού και υποτάσσει τη φαντασία και το πάθος στο νόημα της τέχνης.Αρχή της μεγάλης περιόδου είναι ο «Κρητικός» (1833-4) μεγαλόπνοη,λυρική.αφηγηματική και δραματική σύνθεση.Ακολουθούν οι «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι»,ένα ποίημα στο οποίο μετουσιώνει  λυρικά το γεγονός της πολιορκίας του Μεσολογγίου.Το τρίπτυχο  των μεγάλων ποιητικών συνθέσεών του συμπληρώνει ο  «Πόρφυρας»,ένα ποίημα υψηλό,όπου ο άνθρωπος,μέσα στη γοητεία της φύσης,έχει να παλέψει με την άλογη θηριώδη δύναμη ενός θαλάσσιου κήτους.
• Η τελευταία δεκαετία του ποιητή είναι η πιο δημιουργική,αφού επανέρχεται στην ιταλική στιχουργία και δείχνει ενδιαφέρον σε θέματα υψηλά και με διάθεση άκρως διεισδυτική σε μεταφυσικά βάθη

 

 

 

«Ο ΚΡΗΤΙΚΟΣ»

 

1 .ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΥΠΌΒΑΘΡΟ (σσ. 15 και 285-286)

 

♠ Απηχεί τη βαθύτατη βίωση των γεγονότων από το Σολωμό βάσει πληροφοριών, που εύκολα έφταναν από τα Κύθηρα στα λοιπά Επτάνησα, ή διηγήσεων αυτοπτών μαρτύρων

 

♠ Πηγή έμπνευσης του ποιητή στάθηκαν πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη: κατάληψη της Μεσαράς και έπειτα των Σφακιών από τους Τόυρκους στα 1823-24 και φυγή  χιλιάδων χριστιανών με πλοία από τη νότια και δυτική Κρήτη προς τα Κύθηρα, τα Αντικύθηρα και την Πελοπόννησο.

 

 

♠ το κείμενο του ποιήματος αναπαράγει το τραγούδι ενός πρόσφυγα Κρητικού, που μακριά από την ιδιαιτερη πατρίδα του αναπολεί τα περασμένα ,πλεγμένα γύρω στο περιστατικό που καθόρισε τη ζωή του.

 

2 .ΑΥΤΟΓΡΑΦΑ ΤΟΥ ΠΟΙΗΜΑΤΟΣ (σσ.285-286)

 

• θεωρείται απόσπασμα σε πέντε ενότητες, αλλά είναι ποίημα απόλυτα ολοκληρωμένο, με εσωτερική ενότητα και συνοχή
• όλοι οι στίχοι του κειμένου και των παραλλαγών δεν είναι περισσότεροι από 200-220 γραμμένοι στο χειρόγραφο σε 25 σελίδες  ενός τετραδίου πολύ μεγάλου σχήματος  με αποτέλεσμα ,καθώς παρακολουθούμε την κάθε σελίδα του χειρογράφου, να παρακολουθούμε τον ποιητή απάνω στη στιγμή της δημιουργίας του  και να βλέπουμε το ποίημα να γεννιέται σιγά-σιγά

 

3. Η ΑΝΩΝΥΜΙΑ ΤΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ (σ.286)

 

• το ερωτικό ζεύγος του <Κρητικού>, στο τελευταίο στάδιο της συνθετικής επεξεργασίας του ποιήματος, είναι ανώνυμο: Κρητικός-<αρραβωνιασμένη>
• από τις προηγούμενες επεξεργασίες διαπιστωνουμε ότι αρχική πρόθεση του ποιητή ήταν να ονομάσει τουλάχιστον την κόρη, <Ελένη>
• η αρραβωνιαστικιά είναι σχεδόν αφανής και εξαρτημένη από τη σωματική και ψυχική αντοχή του Κρητικού. Με εξαίρεση την παρένθετη ενότητα της Δευτέρας Παρουσίας, όπου τον πρωτεύοντα ρόλο φανερά τον παίζει η κόρη, κανένα στοιχειό της αφήγησης δεν προβάλλει το χαρακτήρα της

 

 

 

 4 .ΔΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ  ΠΟΙΗΜΑΤΟΣ

(σσ.287-8)

 

♦ στον <Κρητικό> ο Σολωμός επιχειρεί να εφαρμόσει έναν συνδυασμό του δραματικού, αφηγηματικού και λυρικού τρόπου

 

δηλαδή το ποίημα παρουσιάζεται ως δραματικός μονόλογος του ποιητικού προσώπου,το οποίο μας αφηγείται λυρικά την τελευταία και καίρια δοκιμασια της ζωής του

 

• αφηγηματικός:       πρωτοπροσωπη αφήγηση(μονόλογος)

δραματοποιημένος αφηγητής

διαφορετικά χρονικά επίπεδα

• δραματικός:           δραματικός  μονόλογος και ενσωματωμένος

διάλογος

• λυρικός:                 εξωτερίκευση συναισθημάτων  μέσω πλούσιων

εκφραστικών μέσων

 

♦ αφηγηματικές ενότητες:

 

• η πάλη του Κρητικού με τα κύματα
• η αναπάντεχη νηνεμία και το θαυμαστό όραμα της Φεγγαροντυμένης
• η διάχυση του <γλυκύτατου ηχού>
• η άφιξη στην ακρογιαλιά και η τραγική διαπίστωση ότι η αγαπημένη έχει πεθάνει

 

♦τύπος αφηγητή:

• δραματοποιημένος (ομοδιηγητικός) και μάλιστα αυτοδιηγητικός (πρωταγωνιστής)
• βλέπει από εσωτερική οπτική γωνία, από την οπτική γωνία ενός προσώπου(αφήγηση με εσωτερική εστίαση)
• η αφήγηση είναι πρωτοπρόσωπη και μάλιστα ο <Κρητικός>είναι το μόνο έργο του Σολωμού όπου από την αρχή ως το τέλος μιλά ένας επινοημένος αφηγητής, που, αντίθετα με τους περισσότερους ήρωες μένει ζωντανός ως το τέλος, για να αφηγηθεί

 

♦αφηγηματικοί τρόποι:

 

• κυριαρχεί η μίμηση που αποδίδεται με πρωτοπρόσωπη αφήγηση
• υπάρχει και ο διάλογος, που εισάγεται σε περιορισμένα αλλά κρίσιμα σημεία της αφήγησης
• χρησιμοποιείται  και η περιγραφή τοπίου(πχ.πέλαγος,κρητική γη),μορφών( πχ.Φεγγαροντυμένη)γεγονότων(πχ πολεμικές συγκρούσεις)
• υπάρχει και ο εσωτερικός δραματικός μονόλογος,όταν ο αφηγητής παρεμβάλλει τις σκέψεις και τα συναισθήματά του για την επίδραση που του ασκεί στο συνειδητό και στο υποσυνείδητό του η Φεγγαροντυμένη και ο ανεκλάλητος ήχος

♦ ο χρόνος

 

 

Α .ο ιστορικός χρόνος:

Δεν προσδιορίζεται με ακρίβεια, καθώς γίνονται αναφορές χωρίς χρονολογικά σημάδια. Πρόκειται για την περίοδο 1823-1824(επανάσταση Κρητικών, καταστολή επάνάστασης, σφαγές πληθυσμών, φυγη χιλιάδων Κρητικών προς αναζήτηση της σωτηρίας τους)

 

Β.αφηγηματικός χρόνος

α. χρονική διάρκεια

• επιβραδύνσεις λόγω πληθώρας στοιχείων(όρκος, γεγονότα Κρήτης, ουράνια συνάντηση, περιγραφή Φεγγαροντυμένης, προσπάθεια εξιχνίασης ανεκλάλητου ήχου,κλπ)
• αφηγηματικό κενό, όταν ο αφηγητής από τον τερματισμό του θεσπέσιου ήχου μας μεταφέρει στο γιαλό, χωρίς να μας πληροφορεί τι ακριβώς συνέβη στο μεσοδιάστημα

 

β .χρονική σειρά:

 

Η αφήγηση δεν έχει ομαλή\γραμμική σειρά, δηλαδή τα γεγονότα δεν ξετυλίγονται με τη σειρά που διαδραματίστηκαν, αλλά υπάρχει μια κύρια ευθύγραμμη αφηγηματική πορεία που αρχίζει  in media res(στα μισά της ιστορίας)και διακόπτεται από αναχρονίες( αναδρομικές και πρόδρομες αφηγήσεις),οι οποίες λειτουργούν επιβραδυντικά. Έτσι, ο αφηγητής μέσα από την αφήγηση του κεντρικού επεισοδιου(4 αφηγηματικές ενότητες), φροντίζει έντεχνα να υφάνει όλόκληρη την ιστορία του ήρωα πριν και μετά το ναυάγιο με αναδρομές στο παρελθόν και πρόδρομες αφηγήσεις  και να ενώσει το αφηγούμενο παρελθόν με το αφηγηματικό παρόν  στο πρόσωπο του πολλαπλά δοκιμασμένου ήρωα

 

•  οι αναδρομικές αφηγήσεις: ενότητα 2η (στ.2-3),ενότητα 4^η(στ.14-16),ενότητα 5^η(στ.5-6),ενότητα 5^η(στ.16-20),ενότητα 5^η9στ.25-42)

 

•  οι πρόδρομες αφηγήσεις :ενότητα 2^η(στ.4),ενότητα 2^η (στ.5-18),ενότητα 5^η(στ.7-14)

 

• η προϊκονομία \προσήμανση: οι όρκοι ,που προϊδεάζουν για το θάνατο της αγαπημένης

 

•  τα 4 χρονικά επίπεδα:

 

1^ο χρονικό επίπεδο:  καλύπτει το διάστημα μιας νύχτας περίπου και περιλαμβάνει τα γεγονότα της κύριας αφήγησης( το παρόν) :ναυάγιο, πάλη με τα κύματα, εμφάνιση Φεγγαροντυμένης, διάχυση ανεκλάλητου ήχου, έξοδος ναυαγών στη στεριά, διαπίστωση θανάτου).(χρόνος ιστορίας)

 

2^ο χρονικό επίπεδο: καλύπτει, μέσα από αναδρομές, το διάστημα της προϊστορίας του ήρωα(παρελθόν/γεγονότα πριν από το ναυάγιο) στην Κρήτη :βρεφική ηλικία εφηβεία, αγώνες στην Κρήτη κατά των Τούρκων, αφανισμός της οικογένειας του ήρωα, αποχωρισμός από την πατρίδα, φυγή)

 

3^ο χρονικό επίπεδο; καλύπτει την ιστορια του ήρωα ως πρόσφυγα-ζητιάνου  μετά το ναυάγιο και το χαμό της αγαπημένης του  με τη σφραγίδα μιας δωρεας που τον βοηθά να γαληνεύει.Εδώ εντάσσονται και οι στίχοι 1 και 4 του 2^ου αποσπάσματος. (χρόνος της αφήγησης/αφηγηματικό παρόν)

 

4^ο χρονικό επίπεδο: βρίσκεται στο απώτατο μέλλον, σε εξωλογικό/και εσχατολογικό χρόνο και  το συνιστά ο οραματισμό της Έσχατης Κρίσης, στην κοιλάδα του Ιωσαφάτ(πρόδρομη αφήγηση)

 

 

Αναφορικά με τα χρονικά επίπεδα(εποχές) μπορεί να ειπωθούν και τα εξής:

▪η βασική εποχή του <Κρητικού>(1^ο χρονικό επίπεδο) καταλαμβάνει 60 στίχους από τους 134,ενώ το υπόλοιπο μοιράζεται στις υπόλοιπες εποχές του έργου και συντίθεται βασικά από φυγόκεντρες μνήμες του ήρωα ,όπως προαναφέραμε, άλλες παλίνδρομες  και άλλες πρόδρομες

 

▪η εσχατολογική εποχή προβάλλεται στην ενότητα 19.2 που συνεισφέρει στην κοίτη του ποιήματος ένα χρόνο άχρονο και ένα χώρο εξαγιασμένο

 

▪όλες αυτές οι εποχές εντάσσονται στην τέταρτη εποχή που είναι ο χρόνος της ποιητικής πράξης

 

▪και οι τέσσερις εποχές στρέφονται  γύρω από τον άξονα της δοκιμασίας: πολεμικοί αγώνες, ξεκλήρισμα φαμιλιας, απώλεια συντρόφων, λαβωματιές, εκπατρισμός, ναυάγιο, χαμός κόρης, προσφυγιά-ζητιανιά, έσχατη κρίση και συντέλεια όλου του κόσμου, θάνατος πριν από την ανάσταση. Όπως επισημαίνει και ο Μαρωνίτης <καθώς περνά ο ήρωας από το ένα σκαλοπάτι στο άλλο, φυραίνει και ερημώνει το κορμί του, αλλά οξύνονται η όραση και η ακοή του,κι η φωνή του στο τέλος γίνεται έναρθρη μουσική. Αυτή είναι η σκάλα που οδηγεί στην ποίηση.. Την ίδια σκάλα είχε ανέβει κι ένας πανάρχαιος πρόγονος του Κρητικού :ο Οδυσσέας.Αφού οι δοκιμασίες είχαν οργώσει το πετσί του, λίγο πριν την επιστροφή του και αυτός-σαν τον Κρητικό-έγινε αφηγητής>

.

♦o χώρος σε σχέση με τα επίπεδα της αφήγησης:

 

-ο χώρος των γεγονότων της κύριας αφήγησης είναι το πέλαγος και η ακτή

–η αφήγηση μεταβαίνει στο παρελθόν και ο χώρος των γεγονότων είναι τώρα η Κρήτη και πιο συγκρκριμένα ο Ψηλορείτης και η Λαβύρινθος, το χωριό του αφηγητή

–υπάρχει και ένας απροσδιόριστος χώρος, όπου ζει ο αφηγητής ως πρόσφυγας –ζητιάνος μετά τη διάσωσή του

– ο υπερβατικός χώρος της Παραδείσου, όπου ο αφηγητής συνομιλεί με τις ψυχές των νεκρών και εμφανίζεται η νεκρή αγαπημένη του

 

 

♦το τριαδικό σχήμα(σύνθεση στοιχείων ανά τρία):

 

ένα επαναλαμβανόμενο χαρακτηριστικό της δομής του ποιήματος είναι η σύνθεση στοιχείων ανά τρία, κάτι που βρίσκει κανείς συχνά και στην ελληνική δημοτική ποίηση, όπου το τελευταίο στοιχείο, όπως και στο Σολωμό είναι το πιο σημαντικό:

 

• τρείς κεραυνοί πέφτουν στο πρώτο μέρος
• τρεις φορές ομνύει ο Κρητικός ότι η ιστορία του είναι αληθινή
• αμφιβάλλει ανάμεσα σε τρεις δυνατότητες πού είχε δει τη Φεγγαροντυμένη
• όταν περιγράφει πόσο δυνατό νιώθει το χέρι του  μετά την εξαφάνιση της οπτασίας λέει ότι τώρα ήταν πιο δυνατό από τρείς περιπτώσεις στο παρελθόν
• μας δίνει τρείς αποφατικές παρομοιώσεις, για να δείξει ότι τίποτα δε μπορεί να συγκριθεί με το μαγικό ήχο

 

    5. ΣΤΙΧΟΥΡΓΙΚΗ:

 

<Η μελωδια που πηγάζει από τη μετρική αυτή είναι αντίλαλος μιας ψυχής που αντικρίζει το ιδανικό, που λαχταρά να φθάσει στο απόλυτο…η σάρκα της νέας ποίησης του Σολωμού  είναι αιθέρια και μια γοητεία μαγική περιβάλλει τους στίχους.>.

 

• ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος(όπως και στον <Ερωτόκριτο>
• ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία
• απουσία διασκελισμών( <απηρτισμένοι  στίχοι>)
• το β’ ημιστίχιο επαναλαμβάνει ή συμπληρώνει ή προεκτείνει  το ά ή κάνει αντίθεση
• συχνά δύο στίχοι συμπληρώνουν ο ένας τον άλλον
• παρουσιάζονται πολλά φωνήεντα που εξασφαλίζουν ηχητική απαλότητα και μουσικότητα, ενώ η παρουσία συνιζήσεων αποκλείει τη χασμωδία

 

 

6. ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ :

 

Δε μπορεί να θεωρηθεί αυτοβιογραφικό έργο, ωστόσο αντανακλώνται σ’ άυτό κάποια αυτοβιογραφικά στοιχεία:

 

• η καταγωγη του πατέρα του ποιητή ,του κόντε Σολωμού, από την Κρήτη
• η αναγκαστική φυγή της οικογένειας του Σολωμού από την Κρήτη
• μετά τις τουρκικές επιθέσεις το 1669 και η εγκατάστασή του στη Ζάκυνθο ισως του δημιούργησε την αίσθηση του πρόσφυγα
• η βαθιά αγάπη του προς τη μητέρα του Αγγελική Νίκλη, η οποία όμως κλονίστηκε σοβαρά κατά τη διάρκεια του δικαστικού αγώνα του Σολωμού με τα υπόλοιπα παιδιά της σχετικά με το μοίρασμα της περιουσίας του κόντε Νικολάου Σολωμού. Ίσως η συμπεριφορά της αυτή δημιούργησε στο ποιητή ένα βαθύ αίσθημα μητρικής στέρησης, η οποία σύμφωνα με τους μελετητές εικονίζεται στο θαυμασμό του προς τις εξωπραγματικές γυναικείες μορφές ,όπως η Φεγγαροντυμένη

 

       7. Η ΓΛΩΣΣΑ:

 καθομιλουμένη γλώσσα, μεστή δημοτική  με :

◦στοιχεία εκλαϊκευσης και τοπικής διαλέκτου( πχ.ζαλεύουν, εκροτούσαμε)

◦πλάσιμο νέων λέξεων(πχ φεγγαροντυμένη, χαροποιά).

◦συναισθηματικά φορτισμένες  λέξεις (πχ.τρυφερό κλωνάρι, χορτάτα δυστυχιά,)

◦κυριαρχία ρημάτων (μόνο 7 στίχοι δεν έχουν ρήμα) που δηλώνει το ρωμαλέο λόγο του ποιητή

 

 

      8.ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ:

Κυριαρχούν στο ποίημα και λειτουργούν όχι απλώς ως υφολογικά στοιχεία αλλά και ως δομικά που χρησιμεύουν ως:

στοιχεία επιβράδυνσης της υπόθεσης

στοιχεία έκφρασης του ψυχισμού του ήρωα

Τα κυριότερα εκφραστικά μέσα είναι:

 

• εικόνες(οπτικές, κινητικές, ακουστικές, οσφρητικές) που δίνονται με εκφραστική δύναμη και παραστατικότητα και μπορεί να είναι ρεαλιστικές(πχ. η περιγραφή της καταιγίδας, η περιγραφή της θανάτωσης των μελών της οικογένειας του Κρητικού) ή λυρικές-φανταστικές(πχ. οι σχετικές με τη φεγγαροντυμένη ή με τον ανεκλάλητο ηχό) ή υπερβατικές( πχ.οι σχετικές με τον παράδεισο και την Εσχατη Κρίση)
• προσωποποιήσεις με τις οποίες ο ποιητής δίνει στα φυσικά φαινόμενα ανθρώπινη υποσταση αναδεικνύοντας με αυτόν τον τρόπο τη σχέση αλληλεξάρτησης που υπάρχει ανάμεσα στη φύση και στον άνθρωπο(πχ.1^η ενότητα,στ.6,2^η ενότ.στ.15,4^η ενότ.στ.1,5^η ενότ.στ.38)
• μεταφορές με τις οποίες η εντύπωση που δημιουργείται στον αναγνώστη είναι πιο ισχυρή ,αφού με τις μεταφορές οι συγκρίσεις γίνονται πιο άμεσα( πχ.3^η ενότητα,στ.2,στ. 4,4^η ενότητα,στ.10,στ.21)
• παρομοιώσεις
• ασύνδετο
• πολυσύνδετο
• αντιθέσεις
• χιαστό
• αρση και θέση
• συσσώρευση
• συναισθησία
• περίφραση
• υπερβολή
• κλιμάκωση

 

9.ΔΙΑΚΕΙΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ-ΠΗΓΕΣ:

 

Οι διακειμενικές σχέσεις στο ποίημα μπορούν να διακριθούν σε ελληνόγλωσσες και ξενόγλωσσες:

 

• το δημοτικό τραγούδι (σύνθεση στοιχείων ανά τρία,ιαμβικός 15σύλλαβος,η συνομιλία με τα άψυχα της φύσης στο απόσπ.5,στ 27-28,το αδιανόητο καθ’ ύπερβολή στ.7 στο απόσπ.4,το σχήμα υποφοράς και ανθυποφοράς στο 2^ο απόσπ.
• η Κρητική λογοτεχνία και ειδικότερα ο < Ερωτόκριτος>(ιαμβικός 15σύλλαβος με ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία, η εικόνα της λαμπερής πανσελήνου, η μεταφορά με το χοχλό, το αγκάλιασμα με <ταπείνωσιν>, η περίφραση <τρυφερό κλωνάρι>) και η Ερωφίλη(η πόρτα του Παραδείσου)
• η Α.Γραφή και η Παλαιά Διαθήκη( πχ.η Παράδεισος, η Ανάσταση των νεκρών, η Εσχατη Κρίση στην κοιλάδα του Ιωσαφάτ,) οι εκφράσεις που θυμιζουν το κλίμα της ιερής γλώσσας, τα πατερικά κείμενα και η εκκλησιαστική υμνολογία( πχ. ανεκδιήγητοι ήχοι)
• η μεταβυζαντινή λαϊκή ποίηση
• οι λαϊκές αντιλήψεις της Ζακύνθου(πχ. το σχίσιμο του σαβάνου,το θόλωμα των νερών το σούρουπο)
• η αρχαια ελληνική σκέψη και κοσμοθεωρια και ειδικότερα η πλατωνική φιλοσοφία( πχ η θεωρία της ανάμνησης)
• η πλατωνική και  χριστιανική δυϊστική αντίληψη για τον κόσμο και τον άνθρωπο
• άλλα σολωμικά έργα( πχ. ο χοχλός που βράζει και το κρυφό μυστήριο στους  <Ελεύθερους Πολιορκημένους>, τα λουλούδια της παρθενιάς στη <Φαρμακωμένη στον Άδη> , κλπ
• ιταλικός κλασικισμός και νεοκλασικισμός όσον αφορά τις εικόνες νυμφών και άλλων φυσικών δαιμόνων μέσα στη φύση, σε θλαλασσα, λίμνη, ποτάμι ή πηγή(η σκηνή της αναδυομένης Αφροδίτης)
• η θεοσοφική και ρομαντική ιδέα για την καθολική ισχύ του νόμου της έλξης των σωμάτων, που ενώνει λυτρωτικά τον άνθρωπο με τη φύση ,μέσα σε μια παγκόσμια αρμονία( πχ.η πνευματική έλξη του Κρητικού με τη Φεγγαροντυμένη)
•  οι Ευρωπαίοι ρομαντικοί( πχ. περιγραφή τρικυμίας, έντονη δράση στοιχείων  της φύσης, ταύτιση θεού και φύσης)
• οι ολόφωτες δαντικές μορφές από τη <Θεία Κωμωδια>, η σχέση Βεατρίκης –Δάντη
• η πετραρχική εικόνα που περιγράφει το φευγαλέο όραμα της αγαπημένης μέσα στη φύση
• η χαρακτηριστική για τον αγγλικό προρομαντισμό ατμόσφαιρα της φεγγαρόλουστης νύχτας και της λίμνης
• ιδιαίτερη η απήχηση του <Κρητικού> στον <Ορκο> του Μαρκορά, με θέμα τις περιπέτειες ενός ζευγαριού Κρητικών κατά την επανάσταση του 1866,έργο γραμμένο σε ομοιοκατάληκτα δίστιχα 15συλλάβων και με μουσικότητα ανάλογη προς τη σολωμική.

 

 

10.  ΕΡΜΗΝΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΦΕΓΓΑΡΟΝΤΥΜΕΝΗΣ:

 

• σχετίζεται με τη Φύση ( ζωντανεύει και παρασταίνει την ομορφιά της ζωής και της φύσης, μορφή αντίστοιχη με τις νεράϊδες των λαϊκών παραδόσεων),είναι το αναγάλλιασμα της πλάσης

 

• είναι θεά( θρησκευτική ερμηνεία, που συνάδει με τη θρησκευτικότητα ,η οποία αποτελεί ένα από τα μοτίβα της επτανησιακής σχολής):

 

 

◦η ουρανια εμφάνιση της Αφροδίτης,η <Αναδυομένη Αφροδίτη> που σιωπηλά με το φως του φεγγαριού, γεννιέται από τη θάλασσα με ανάερο ανάστημα, που δε σουφρώνει το πέλαγος και μαζί της αναγαλλιάζει όλη η πλάση

◦αντιπροσωπεύει την Παρθένο στο πλαίσιο της χριστιανικής θρησκευτικής παράδοσης, την ιδέα της Θρησκείας ,την παρουσία του Θεού, την Πρόνοια του Θεού,την Ουράνια Αγάπη, την πονεμένη μάνα των ανθρώπων

◦η θεά Ελευθερία-Ελλάδα, προσωποποιημένη, που ξαγρυπνά αόρατη διπλα στους πολεμιστές και τους εμψυχώνει ,είναι θεάνθρωπη, αφού μετέχει θεϊκής και ανθρώπινης ουσίας( εθνοκεντρική ερμηνεία)

 

• είναι η μορφή της μνηστής, του Κρητικού, το φάσμα της αρραβωνιαστικιάς του υψωμένης σε θεά,η ψυχή της αρραβωνιαστικιάς που ξεψύχησε και λίγο πριν υψωθεί παρουσιάστηκε σαν οπτασία,σαν θεϊκή αρχή του έρωτα ,για να τον διδάξει ότι ο επίγειος έρωτας είναι ο δρόμος για να φθάσει κανείς στον ουράνιο-ψυχικό έρωτα

 

• είναι το απείκασμα και η ενσάρκωση των πλατωνικών αρετών της ομορφιάς, της καλοσύνης, της δικαιοσύνης, της αρμονίας(φιλοσοφική ερμηνεία)

 

• είναι μια αρχετυπική γυναικεία  μορφή στο ασυνείδητο του άντρα, μια μητέρα, μια αγαπημένη, μια θεά του έρωτα, μια <έκφανση του αιώνια γυναικείου> ( ψυχαναλυτική ερμηνεία)

 

• μια καθαρα σολωμική σύλληψη και συμπυκνώνει τη μοναδικά σολωμική διαλεκτική σύνθεση του ελληνικού αισθητικού ανθρωπισμού, που συλλαμβάνει τη φύση ως χώρο του κάλλους και της αρμονίας, με τη χριστιανική αντίληψη της ζωής που αντιμετωπίζει το κάλλος ως ηθικό μέγεθος

 

• η φεγγαροντυμένη ενσαρκώνει αξίες κοσμικές που υπερβαίνουν το στενά εννοούμενο ανθρώπινο πεδίο: τη θειότητα της φύσης που συντίθεται από το ιδεώδες του κάλλους και του αγαθού, συνδεδεμένα με το καθολικό ερωτικό πνεύμα που συνέχει το Σύμπαν.

 

 

 

 

11 .Ο ΓΛΥΚΥΤΑΤΟΣ ΗΧΟΣ: ΕΡΜΗΝΕΙΕΣ

 

 

• συνοψίζει σ΄ ένα σύμβολο <μουσικό> τον παναρμόνιο  ρυθμό της φύσης, που η παρουσία της Φεγγαροντυμένης μας τον έδωσε σένα σύμβολο πλαστικό και μυστηριακό συγχρόνως
• πρόκειται για έναν <αγγελικό ψαλμό> που συνοδεύει την ψυχή της κόρης στα ουράνια και τον ακούει ο Κρητικός καταγοητευμένος
• είναι σαν μια μουσική φωνή του Σύμπαντος, σαν η μυστική αρμονία που αναδίνεται από την ανταπόκριση των στοιχείων του Παντός.. η Ουρανία Αγάπη, της οποίας το μυστικό τραγούδι μόνο ο ποιητής μπορεί να ακούσει…
• η φωνή της καταματωμένης πατρίδας του

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

12. ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΜΟΤΙΒΑ ΤΗΣ ΕΠΤΑΝΗΣΙΑΚΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ:

 

Η ΦΙΛΟΠΑΤΡΙΑ:

 

• Ηδη από τον τίτλο του ποιήματος ο  Σολωμός εκφράζει σθεναρά τα πατριωτικά του συναισθήματα,  αφού ονομάζει το έργο του <Κρητικός>, για να προσδώσει στη γενέτειρά του το τιμητικό χρέος που της οφείλει.
•  Είναι, άλλωστε, γνωστή η αντίληψη του ποιητή ότι η ποίησή του έχει κοινωνικό ρόλο και στοχεύει στην ηθική υποστήριξη των συμπατριωτών του
• Τα πραγματικά γεγονότα της Κρητικής επανάστασης  και η προσπάθεια κάποιων Κρητικών να περάσουν απέναντι στην Πελοπόννησο και στα Κύθηρα, για να σωθούν ,ωθούν τον ποιητή να γράψει το συγκεκριμένο ποίημα( <Τα’ αδέρφια μου…Στην Κρήτη> )
• Ο ήρωας του ποιήματος είναι ένας Κρητικός πρόσφυγας που βρίσκεται μακριά από την πατρίδα του και αναπολεί τις μνήμες του παρελθόντος(<Δεν είν’ αηδονι…ξερό χορτάρι>). Καμαρώνει για τον τόπο του, πονά γι’ αυτόν, δένεται με τη μητρική του γη ,όπως το παιδί με τη μάνα κι ας ήταν μόνο πέτρα και χορτάρι οι συστατικές ουσίες. Μάλιστα στο στίχο 40 του ποιήματος συναντάμε τον πιο πατριωτικό και εθνικό στίχο της σύγχρονης νεοελληνικής ποίησης και έτσι θεωρεί την πατρίδα ιερή αξία και ύψιστο ιδανικό για το οποίο αξίζει κάποιος να αγωνιστεί και να πεθάνει

 

ΤΟ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ:

• Το μεγαλύτερο μέρος της  2^ης ενότητας είναι αφιερωμένο στη Δευτέρα Παρουσία και στη μεταθανάτια τελική κρίση: ύπαρξη Παραδείσου, μέλλουσας ζωής, Σάλπιγγα Δευτέρας Παρουσίας, ανάσταση και ενσάρκωση νεκρών, άγγελοι, κοιλάδα του Ιωσαφάτ, Έσχατη κρίση ψυχών, η φωτιά του άλλου κόσμου.  Εδώ είναι έκδηλη η θρησκευτικότητα του Σολωμού ,η πίστη του στη μεταθανάτια κρίση, την οποία, όμως, αντιμετωπίζει όχι ως δοκιμασία ψυχής, σύμφωνα με το χριστιανικό ηθικό κώδικα, αλλά ως έσχατη πιθανότητα ένωσης με τα αγαπημένα πρόσωπα. (παρωδία θρησκευτικού κώδικα) .Συνάμα, όλο το παραδεισένιο τοπίο της ενότητας προβάλλεται εγκοσμιωμένο και υποβάλλεται σε μια γλώσσα που θυμίζει Δημοτικό τραγούδι και Π. Διαθήκη.

 

• Επιπρόσθετα ,η αναφορά στη θεϊκή μορφή της Φεγγαροντυμένης( <κι από το πέλαο…σουφρωνει>) παραπέμπει στο Χριστό ,όταν περπάτησε στην επιφάνεια της θάλασσας

 

• Στοιχείο χριστιανισμού αποτελεί και ο αδιάκοπος αγώνας του ήρωα και η δοκιμασία του μέσα στη θάλασσα, ώσπου να  φθάσει  στην ηθική τελείωση και την πραγματική αυτογνωσία

 

 

Ο ΕΡΩΤΑΣ ΚΑΙ Η ΓΥΝΑΙΚΑ      :

 

• Ολόκληρο το ποίημα έχει ως κύριο θεματικό άξονα τον έρωτα του ήρωα προς την αγαπημένη  του και την απελπισμένη προσπάθειά του να τη γλιτώσει από το θάνατο

 

• Ο ήρωας θεωρεί υψηλή αξία τον έρωτά του και αυτό διαφαίνεται:  ☻από τους χαρακτηρισμούς της αγαπημένης του(<Μην είδετε την ομορφιά, που την Κοιλάδα αγιάζει; >,<Μα την ψυχή που μ’ έκαψε τόν κόσμο απαρατώντας>)

☻ από την αγάπη που της δείχνει( Βοήθα,θεά…μονάχο>)

☻ από τις ερωτικές εικόνες που ανακαλεί( <Κι έχασα …πολλή

ώρα>)

 

• Ο έρωτας του Κρητικού για την αρραβωνιαστικιά του, τελικά καταλήγει στο θάνατό της και ολοκληρώνεται στην άλλη ζωή και μ’ αυτόν τον τρόπο γίνεται θείος έρωτας .Ο ηρωας ελπίζει ότι θα συναντηθεί στη Δευτέρα Παρουσία με την κοπέλα και μόνο τότε θα σμίξουν αιώνια.( 2^η ενότητα)

 

• Συνάμα στο ποίημα εμφανίζεται και μια άλλη γυναικεία παρουσία ,η Φεγγαροντυμένη. Ο Κρητικός μαγεύεται από την ουράνια μορφή της κοπέλας ,το βλέμμα της τον μαγνητίζει και ξεχνά εντελώς την αγαπημένη του(<Την κοίταζα…κι εκείνη>)

 

• Η γυναίκα στον< Κρητικό>, ωστόσο, δεν εμφανίζεται μόνο ως ερωτική ενσάρκωση(γήινη και υπερφυσική)αλλά με κάθε ιδιότητά της(μητέρα, αδερφή, αγαπημένη) και φυσικά αντιμετωπίζεται με απόλυτη αγάπη

 

 

 

Η ΦΥΣΗ:

 

• Στο επίκεντρο του έργου βρίσκεται η επικοινωνία του ήρωα με τη φύση. Οι εικόνες που χρησιμοποιεί ο ποιητής  από το φυσικό χώρο  είναι διάχυτες  στο έργο: η αγριεμένη εικόνα της θάλασσας, όπου συντελείται το ναυάγιο και η μεταφυσική εμπειρία του αφηγητή ( τέλειο σκηνικό ζωής και θανάτου )αλλά και ο ευρύτερος φυσικός χώρος( ουρανός, ακρογιαλιές, βουνά, κάμποι. κ.α.)

 

• ξεχωριστές είναι οι εικόνες όπου η φύση παρουσιάζεται λουσμένη στο φως του φεγγαριού

 

• η φύση λειτουργεί  διττά:  θετικά (ως αρχέτυπο του κάλλους και του αγαθού) και αρνητικά (ως αντίμαχη δύναμη, που πολεμά τον άνθρωπο με δυο τρόπους, που ο ένας είναι συνάρτηση του άλλου:

 

 

☻παραλύει την αντίσταση ή την προσπάθειά του ενάντια σε φυσι-

κά εμπόδια  κυριεύοντας την ύπαρξή του με τη μαγευτική

ακτινοβολία των αξιών των οποίων είναι φορέας. Ετσι, ενισχύεται

η υπεροχή της φυσικής βίας( φεγγαροντυμένη)

 

☻την ηθική θέληση του ανθρωπου  που παλεύει έναν  αγώνα χα-

μένο έρχεται να διαβρώσει το ακαταμάχητο κάλεσμα για ζωή και

επίγεια ευδαιμονία που ακτινοβολεί η φύση(ηχός)

 

Η επίδραση της φύσης στον <Κρητικό> αφομοιώνει τον ήρωα, εξουδετερώνει το αγωνιστικό του πνεύμα, με αποτέλεσμα ο ήρωας να χάσει τον αγώνα που αγωνιζόταν, να σώσει την αγαπημένη του. Πλαστικό  (φεγγαροντυμένη) και μουσικό σύμβολο (ηχός) αντιπροσωπεύουν δυο διαδοχικές συγκρούσεις. Αυτή η κλιμάκωση συμπορευεται με μια ηθική  oλοκλήρωση.

 

 

 

    13.    H EΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΦΕΓΓΑΡΟΝΤΥΜΕΝΗΣ:

 

Ο ναυαγός:

• έλκεται, σαγηνεύεται, <υπνωτίζεται>, από τη  φεγγαροντυμένη(στ.10-11)
• ανακαλεί μνήμες, ενδοσκοπει, νιώθει στενή εξάρτηση (στ.13-18)
• φορτίζεται συναισθηματικά ,ταράσσεται (στ.21-22)
• κυριευεται ολοκληρωτικά(στ.23-27)
• εξομολογείται, εκφράζεται, <ακουμπάει την ψυχή του>(στ.28-36)
• ικετεύει, αναγνωρίζει τη δύναμή της, απελπίζεται, όταν αυτή εξαφανιζεται, ελπίζει(στ.37-38)

 

Δηλαδή η Φεγγαροντυμένη αποτελεί την υπερφυσική διάσταση του έρωτα που νε το μαγνητισμό που ασκεί καταφέρνει να απομακρύνει τον ήρωα από το στόχο του και να τον οδηγήσει σε μια μεταφυσική διάσταση. Παρουσιάζεται ως μια θεσπέσια και πανέμορφη οπτασία, μέσα από τα κύματα, σ’ένα τοπίο απόλυτα μυστηριακό και όμορφο, το οποίο διαδέχεται τη μεγάλη θαλασσοταραχή. Συνδυάζει αισθητικές και ηθικές ιδιότητες (ομορφιά, καλοσύνη, δικαιοσύνη, ταπεινοσύνη ) και προκαλεί στην ψυχή του ήρωα πλήθος έντονων συναισθημάτων( αγάπη, έρωτα, πόνο).

Αρχικά, φαίνεται ως σύμμαχος που έρχεται για να ενισχύσει τις δυνάμεις του ήρωα, να τονώσει το ηθικό του. Στη συνέχεια, όμως, αποδεικνύεται το αντίθετο : η φύση ,μέσω της φεγγαροντυμένης, θα δοκιμάσει τον Κρητικό, ώστε να του δώσει τη δυνατότητα να μεταβάλει το ήθος του, (από πολεμοχαρής Κρητικός μεταμορφώνεται σε δυστυχισμένο ζητιάνο που αναζητά τη λύτρωση μέσα από την αγάπη και όχι από την εξόντωση του άλλου) να κερδισει την ηθική λύτρωση, την κάθαρση ,το αιώνιο.

Έτσι, η φεγγαροντυμένη κυριεύοντάς τον ολοκληρωτικά, τον αποδυναμώνει, τον αποπροσανατολίζει, του απορροφά κάθε δύναμη ,τον αντιμάχεται, όπως θα συμβεί λίγο αργότερα με το μαγικό ηχό. Λειτουργεί ως  <παραπλανητικός περισπασμός>, γιατί ενώ συγκεντρώνει τα στοιχεία μιας ευεργετικής παρέμβασης, ουσιαστικά η παρουσία της ανακαλεί το χαρακτηριστικό θέμα του τραγικού μύθου, γνωστό ως δόλος των θεών.

Στο πλαίσιο της δοκιμασίας  ο Κρητικός θα πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι ο αγώνας για την ευτυχία, την αιώνια δικαίωση και την ηθική κάθαρση και λύτρωση συνεπάγεται απώλειες και αποτυχίες που γεννούν τον πόνο.

 

 

14 . H ΔΟΚΙΜΑΣΙΑ ΣΤΟΝ < <ΚΡΗΤΙΚΟ>>

 

1^η δοκιμασία:

 

Η συμμετοχή του Κρητικού στους αγώνες εναντίον των Τούρκων

-κινητρο: η απελευθέρωση της ιδιαίτερης πατριδας του

-έκβαση: αρνητική (ο αφανισμός της οικογένειάς του, ο εκπατρισμός

του ίδιου

 

2^η δοκιμασία (πραγματοποιείται στη θάλασσα):

 α’ φάση:

 

Η πάλη του ήρωα με τα φουρτουνιασμένα κύματα

αρχή δοκιμασίας: το ναυάγιο, ο κίνδυνος καταποντισμού στο πέλαγος

κίνητρο:   η σωτηρία της κόρης

έκβαση:  αρνητική( με την άφιξη στο γιαλό ο ήρωας αντιλαμβάνεται το θάνατο της αγαπημένης του  )   .

 β΄φάση:

Η εμφάνιση της Φεγγαροντυμένης:

λειτουργεί ως  <παραπλανητικός περισπασμός>, γιατί ενώ συγκεντρώνει όλα τα στοιχεία μιας ευεργετικής παρέμβασης, ουσιαστικά η παρουσία της ανακαλεί το χαρακτηριστικό θέμα του τραγικού μύθου, γνωστό ως δόλος των θεών

 

γ΄φάση:

Ο γλυκύτατος ηχός:

λειτουργεί ως <παραπλανητικός περισπασμός>, γιατί ούτε στιγμή ο ήρωας δεν μπόρεσε να κατανικήσει την ακαταμάχητη αφομοιωτική λειτουργία του ηχού. Το αποτέλεσμα συνδέει ρητά τη λειτουργια του ήχου με το θάνατο της κόρης.

 

3^η δοκιμασία (ηθική):

 

Εσχατη κρίση: ο Κρητικός είναι σίγουρος πως ο άσβεστος έρωτάς του για την αγαπημένη του θα τον δικαιώσει ενώπιον του θεού και με την καλή του θα ζήσουν μαζί στην αιωνιότητα. Παρά τη βαθιά πληγή του, ο Κρητικός προσδοκά ,ως αντιστάθμισμα, τη μεταφυσική δικαίωση: την αιώνια συνύπαρξη με την αγαπημένη του στον παράδεισο.

 

15.ΚΡΗΤΙΚΟΣ-ΟΜΗΡΙΚΟΣ ΟΥΣΣΕΑΣ

• ναυαγοί που παλεύουν σκληρά με τα κύματα
• επαφή τους με νεκρικές ψυχές και διάλογος μεταξύ τους
• προσπάθεια να επιτύχουν έναν στόχο (νόστος)
• όρκος και αφοσίωση στους συμπολεμιστές /συντρόφους

 

16.EΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ ΕΚΔΟΧΕΣ ΣΤΟΝ «ΚΡΗΤΙΚΟ»

• η αλληγορική παρουσίαση των αγώνων των Κρητικών για ελευθερία και της Δοκιμασίας του ανθρώπου γενικότερα
• αλληγορική υπέρβαση του αισθητού και θέαση του υπεραισθητού
• τραγική σύγκρουση Φύσης –Ζωής
• αρμονική συνύπαρξη Έρωτα-Θανάτου

 

17.ΚΟΙΝΑ ΜΟΤΙΒΑ ΜΕ ΑΛΛΑ ΣΟΛΩΜΙΚΑ ΕΡΓΑ:

• εσχατη Κρίση
• φεγγαροντυμένη
• το μοτίβο της Δοκιμασίας
• δυϊστική αντίληψη σώματος-ψυχής
• επιμέρους θεματικά μοτίβα (έρωτας,φύση,θάνατος,ελευθερία,αγωνιστικότητα,πίστη)
• επιμέρους δομικά μοτίβα (μαγευτικός ήχος,σύνθεση στοιχείων ανά τρία)

 

18.ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΙΑΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΣΤΟΝ «ΚΡΗΤΙΚΟ»

 

• αφομοίωση ευρωπαϊκών πνευματικών κατακτήσεων
• σύνθεση κλασικισμού και ρομαντισμού
• δημιουργική αντιμετώπιση της αρχαίας κληρονομιάς
• επιμέλεια στο στίχο
• πατριωτισμός,φιλελευθερισμός,θρησκεία,φύση.έρωτας
• νεοελληνική συνείδηση και γλώσσα

 

19.ΡΟΜΑΝΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

• λυρικό στοιχείο(εξωτερίκευση πλούσιων συναισθημάτων )
• υπερφυσικό στοιχείο/υπερβατικότητα
• εξιδανίκευση φύσης,έρωτα,γυναίκας
• αγάπη για την πατρίδα
• αποσπασματικότητα
• συναισθησία