Ραψωδία π. στ.185-336, σχέδιο μαθήματος

ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ:

ü  Να αντιληφθούν οι μαθητές το ρόλο και τη συμβολή  της Αθηνάς στον αναγνωρισμό πατέρα –γιου

ü  Να παρακολουθήσουν την (τυπική) διαδικασία του αναγνωρισμού

ü  Να κατανοήσουν τα συναισθήματα των αναγνωριζομένων προσώπων

ü  Να αντιληφθούν τον αναγνωρισμό πατέρα γιου ως προετοιμασία ης μνηστηροφονίας

ΜΕΘΟΔΟΣ: Ερμηνευτική προσέγγιση

ΑΦΟΡΜΗΣΗ: Γίνεται σύνδεση με την προηγούμενη ενότητα, περιγράφεται το σκηνικό (καλύβι) και τα πρόσωπα, που έχουν μείνει μόνα μετά την αποχώρηση του Εύμαιου. Ποιες προσδοκίες έχουν τώρα οι μαθητές από την εξέλιξη της σκηνής;

ΑΝΑΓΝΩΣΗ:από τον διδάσκοντα

ΝΟΗΜΑ: ζητείται από τους μαθητές να αποδώσουν συνοπτικά το περιεχόμενο της ενότητας

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΑ:να συνταιριάξετε το φόνο των μνηστήρων,

ΔΟΜΗ:ΧΩΡΙΣΜΟΣ ΣΕ ΕΝΟΤΗΤΕΣ-ΠΛΑΓΙΟΤΙΤΛΟΙ

• 1^η ενότητα: Στ.185-196: Η Αθηνά δίνει εντολές στον Οδυσσέα και αίρει την μεταμόρφωση του .
• 2^η ενότητα: Στ.196-245: Ο αναγνωρισμός
• 3^η ενότητα: Στ.246-260:Ο Τηλέμαχος ζητά πληροφορίες για το νόστο του Οδυσσέα
• 4^η ενότητα: Στ.246-260:Ο Τηλέμαχος ζητά πληροφορίες για το νόστο του Οδυσσέα
• 5^η ενότητα: Στ.261-336: Ο Οδυσσέας καταστρώνει σχέδιο δράσης κατά των μνηστήρων.

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΚΑΤΑ ΕΝΟΤΗΤΑ:

Στ.185-196: Η Αθηνά δίνει εντολές στον Οδυσσέα και αίρει την μεταμόρφωση του .

Η Αθηνά εμφανίζεται στον Οδυσσέα ως από μηχανής θεός. Έχουμε επιφάνεια ή ενανθρώπιση θεού;

Η Αθηνά εμφανίζεται με τη μορφή μιας ωραίας γυναίκας.Πρόκειται για επιφάνεια (όχι για ενανθρώπιση της θεάς) γιατί σκοπός της είναι να την αναγνωρίσει ο Οδυσσέας κι όχι να καλύψει ταυτότητά της πίσω από κάποια μεταμόρφωση.

Ποιος είναι ο σκοπός της παρέμβασής της;

Κατ αρχάς να ξεκαθαρίσουμε ότι η θεά είναι ορατή όνο στον Οδυσσέα, όχι στον Τηλέμαχο, σύμφωνα με τη λαική αντίληψη της εποχής οι θεοί εμφανίζονται μόνο σε όσους θέλουν. Σκοπός της είναι να ανανεώσει την υπόσχεση που είχε δώσει στον Οδυσσέα να του συμπαρασταθεί στον αγώνα κατά των μνηστήρων (ραψ. ν) και να του ξαναδώσει την πραγματική του μορφή. Το χρυσό ραβδί με το οποίο πραγματοποιεί την μεταμόρφωση αποτελεί παραμυθικό στοιχείο (πβ. καλή νεράιδα παραμυθιών)

Στ.196-245: Ο αναγνωρισμός

Το τυπικό του αναγνωρισμού

Ο αναγνωρισμός είναι ένα βασικό μοτίβο της Οδύσσειας,ένας θεματικός τύπος που ακολουθεί μια συγκεκριμένη διαδικασία:

1. Αρχικά αποκρύπτεται η ταυτότητα του Οδυσσέα με τη μεταμόρφωσή του σε ζητιάνο και με την πλαστή ιστορία για το ποιος είναι (στ. 70-75)

2. Τα δύο πρόσωπα που συμμετέχουν στον αναγνωρισμό μένουν μόνα στη σκηνή. Εδώ μένει ο Οδυσσέας με τον Τηλέμαχο, καθώς οι άλλοι βοσκοί είχαν

βγει από το πρωί (στ. 3-4) και ο Εύμαιος εστάλη στο παλάτι για να ενημερώσει την Πηνελόπη (στ. 165-172).

3. Η ταυτότητα του Οδυσσέα αποκαλύπτεται με άρση της μεταμόρφωσής του σε ζητιάνο, με μια δεύτερη μεταμόρφωση σε νέο, όμορφο άντρα (στ. 191-195) και με την ομολογία της πραγματικής του ταυτότητας (στ. 208-209).

4. Ο Τηλέμαχος εκφράζει τη δυσπιστία του να δεχτεί την ταυτότητα του ξένου (στ.214-224) αλλά δεν απαιτεί αποδεικτικά στοιχεία, όπως συμβαίνει στις

διαδικασίες αναγνωρισμού.

5. Ο Οδυσσέας, για να πείσει τον Τηλέμαχο ποιος είναι, επαναλαμβάνει με έμφαση ότι είναι ο Οδυσσέας (στ. 226-231) και εξηγεί ότι η αλλαγή στην

εμφάνισή του έγινε με επέμβαση της θεάς Αθηνάς (στ. 232-238).

6. Ακολουθεί ο αναγνωρισμός συνοδευόμενος από τον σπαρακτικό θρήνο πατέρα και γιου (στ. 239-246).

Αποκλίσεις από την τυπολογία:Ποιο από τα βήματα του τυπικού του αναγνωρισμού παραλείπεται εδώ;

Ο Τηλέμαχος πείθεται εύκολα και δε ζητά αποδείξεις. Ίσως γιατί είναι ο μόνος που συναντά τον Οδυσσέα όπως πράγματι είναι και όχι παραμορφωμένο. Άλλωστε σύμφωνα με μια αναφορά της Ελένης στη ραψ. δ πατέρας και γιος μοιάζουν τόσο πολύ εξωτερικά που θα μπορούσε ο καθένας να αναγνωρίσει στον άλλο τον εαυτό του.

Ποια τα συναισθήματα των δυο προσώπων και με ποιο τρόπο αποδίδονται;

Τα συναισθήματα εκφράζονται με χαρακτηριστικές για τον καθένα εκδηλώσεις:ο Οδ. φιλησε το γιο του και τα δάκρυα κύλησαν από τις παρειές στο χώμα, ο Τηλ. νέος , πιο εκδηλωτικός, «χύθηκε πάνω του οδυρόμενος και βουρκωμένος τώρα τον αγκάλιασε».

Με ποιο εκφραστικό μέσο αποδίδεται η σκηνή της αναγνώρισης πατέρα-γιου;

Ο Ποιητής χρησιμοποιεί την παρομοίωση. Οι δύο άντρες αγκαλιάζονται και θρηνούν , όπως τα πουλιά, όταν χάσουν τα μικρά τους. Περίεργη φαίνεται η επιλογή του ποιητή να μας τους δείχνει να θρηνούν την ώρα της χαράς: αντί να χύσουν δάκρυα χαράς, οι δύο άντρες ξεσπούν σε θρήνο. Με αυτό τον τρόπο ο ποιητής καταφέρνει

ª   να προσδώσει μεγαλύτερη ένταση στη σκηνή,

ª   να δείξει ότι το συναίσθημα της στέρησης κυριαρχεί περισσότερο κι από τη χαρά της αντάμωσης

Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της σκηνής του αναγνωρισμού είναι ότι ο ποιητής απέφυγε να τη φορτώσει με πολλά κι εντυπωσιακά εκφραστικά μέσα.

Στ.246-260:Ο Τηλέμαχος ζητά πληροφορίες για το νόστο του Οδυσσέα

Αμέσως μετά την αναγνώριση, ο Τηλέμαχος, βουρκωμένος από τη συγκίνηση και γεμάτος περιέργεια ρωτά τον πατέρα του πως έφτασε στην Ιθάκη. Οι ερωτήσεις που κάνει (στ.248-250)  αποτελούν τυπικές ερωτήσεις που χρησιμοποιούνται για κάποιον που ήρθε από μακριά. Η απάντηση του Οδυσσέα ανακαλεί στο μυαλό των ακροατών γεγονότα γνωστά από το παρελθόν (νησί Φαιάκων). Γρήγορα όμως ο Οδυσσέας φέρνει τη συζήτηση στο παρόν και στα προβλήματά του.

Στ.261-336: Ο Οδυσσέας καταστρώνει σχέδιο δράσης κατά των μνηστήρων.

Ο Οδυσσέας καταστρώνει σχέδιο δράσης κατά των μνηστήρων.Ποιο είναι αυτό;

Ο Τηλέμαχος να πάει ξημερώματα στο παλάτι, όπου θα καταφθάσει αργότερα ο Οδυσσέας ως ζητιάνος. Βασική προϋπόθεση για την επιτυχία του σχεδίου είναι ο Τηλέμαχος να δείξει ανοχή στην όποια κακή συμπεριφορά των μνηστήρων απέναντι στο γέρο ζητιάνο. Όταν έρθει η κατάλληλη στιγμή ο Οδυσσέας θα του γνεύσει να μαζέψει όλα τα όπλα των μνηστήρων και να κρατήσει μόνο τα όπλα για αυτόν και το γιο του. Ο Οδυσσέας τονίζει ότι η παρουσία του πρέπει να μείνει μυστική από όλους ακόμη κι από την Πηνελόπη ή τον Λαέρτη, ώστε να δοκιμάσουν τη πίστη των γυναικών και των δούλων.

ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ:εικόνες, επίθετα, παρομοιώσεις, μεταφορές

ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ: η επέμβαση των θεών στα ανθρώπινα,η πίστη στη διαισθητική ικανότητα των ζώων, η πίστη στην ικανότητα των θεών να προξενούν απότομες αλλαγές στον άνθρωπο

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ:χρυσό ραβδί,πουκαμίσα, πανωφόρι,μάλαμα,σπαθιά, δόρατα, σκουτάρια,κ.α.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ: Ο Τηλέμαχος αρχικά νιώθει κατάπληξη και δέος μπροστά στην απότομη αλλαγή του Οδυσσέα. Αρχικά είναι επιφυλακτικός, νομίζει ότι οι θεοί του παίζουν κάποιο παιχνίδι. Μετά από μία φάση δισταγμού, αναγνωρίζει τον πατέρα του και ξεσπά σε κλάματα. Έτσι εκδηλώνεται και η αγάπη του προς τον πατέρα του , αλλά και το παράπονό του ,που τον στερήθηκε τόσα χρόνια.

Ο Οδυσσέας, ανθρώπινος και εκδηλωτικός, είναι πια ελεύθερος να ξεσπάσει.Ο θρήνος του δείχνει το μεγαλείο της πατρικής αγάπης και τη συγκίνησή του.

ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΕΜΠΕΔΩΣΗΣ

1.Να σχολιάσετε την παρέμβαση της Αθηνάς. Έχουμε ενανθρώπιση η επιφάνεια θεού; Για ποιο λόγο η θεά διαλέγει τον συγκεκριμένο τρόπο παρέμβασης;

2. Να βρείτε και να αναλύσετε την παρομοίωση  που αναφέρεται στον αναγνωρισμό του Οδυσσέα από τον Τηλέμαχο. Τι μας παραξενεύει και τι μας εντυπωσιάζει  σε αυτή;

3.Στο παρακάτω δημοτικό τραγούδι να εντοπίσετε τα στάδια του αναγνωρισμού και να τα συγκρίνετε με τον αναγνωρισμό Οδυσσέα-Τηλέμαχου.

ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΚΕΙΜΕΝΑ:

«Ο γυρισμός του ξενιτεμένου» (δημοτικό τραγούδι)

         
…Βρίσκω μια κόρη πόπλενε σε μαρμαρένια γούρνα.
Τη χαιρετάω, δε μου μιλεί, της κρένω, δεν μου κρένει…
“”Γιατί δακρύζεις, λυγερή, και βαριαναστενάζεις;…
Ξένε μου, κι’ αν εδάκρυσα κι’ α βαριαναστενάζω,
τον άντρα χω ‘ς την ξενιτειά και λείπει δέκα χρόνους,
κι’ ακόμη δυο τον καρτερώ, ‘ς τους τρεις τον παντυχαίνω,
κι’ α δεν ερθή, κι’ α δε φανή, καλόγρια θενά γένω,
-Κόρη μου, εγώ είμαι ο άντρας σου, εγώ είμαι κι’ ό καλός σου.
-Ξένε μου, αν είσαι ο άντρας μου, αν είσαι κι’ ο καλός μου.
δείξε σημάδια της αυλής και τότες να πιστέψω.
-Έχεις μηλιά ‘ς την πόρτα σου και κλήμα ‘ς την αυλή σου,
κάνει σταφύλι ραζακϊ και το κρασί μοσκάτο,
κι’ όποιος το πιή δροσίζεται και πάλι αναζητά το.
-Αυτά είν’ σημάδια της αυλής, τα ξέρει ο κόσμος όλος,
διαβάτης ήσουν, πέρασες, τα είδες και μου τα λέεις.
Πες μου σημάδια του σπιτιού και τότες να πιστέψω.
-Ανάμεσα ‘ς την κάμαρα χρυσό καντήλι ανάφτει,
και φέγγει σου που γδύνεσαι και πλέκεις τα μαλλιά σου,
φέγγει σου τοις γλυκαίς αυγαίς που τα καλά σου βάζεις.
-Κάποιος κακός μου γείτονας σου τα πε και τα ξέρεις.
Πες μου σημάδια του κορμιού, σημάδια της αγάπης.
-Έχεις ελιά ‘ς τα στήθη σου κ’ ελιά ‘ς την αμασκάλη,
κι’ ανάμεσα ‘ς τα δυο βυζιά τ’ αντρού σου φυλαχτάρι.
-Ξένε μου εσύ είσαι ο άντρας μου, εσύ είσαι κι’ ο καλός μου.”