Androids do dream of electric sheep

Μόλις ολοκληρώθηκαν οι Πανελλήνιες Εξετάσεις και φέτος. Καθώς απ’ τη μια τυγχάνω Εκπαιδευτικός ενώ απ’ την άλλη πρόκειται για μια περίοδο του έτους που τραβούσε το ενδιαφέρον μου από πολύ νωρίς στη ζωή, κάθε χρόνο τέτοια εποχή τυρβάζω γενικώς περί Παιδείας.  Τούτη τη χρονιά την προσοχή αρχικά τράβηξε ένα προτεινόμενο θέμα εξετάσεων στο μάθημά μου την Πληροφορική. Κάποιος συνάδελφος, κάπου στη χώρα, λίγο πριν αρχίσουν οι εξετάσεις, πρότεινε στους μαθητές της Γ’ Λυκείου το εξής:

Να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό του κάθε κενού ((1)…(5)) και δίπλα τι θα πρέπει να συμπληρωθεί ώστε το τμήμα ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ στα αριστερά να δημιουργεί τον Π[5,5] πίνακα στα δεξιά.

Πιστεύω πως οι περισσότεροι Πληροφορικοί της Εκπαίδευσης θα συμφωνήσουν ότι πρόκειται για αρκετά απαιτητικό πρόβλημα, το οποίο μάλλον θα απογοήτευε όσους υποψηφίους δεν θα μπορούσαν να το λύσουν. Τους περισσότερους δηλαδή της εν λόγω Ομάδας Προσανατολισμού. Μια απογοήτευση που θα βίωναν μια δυο βδομάδες πριν κληθούν να συναγωνιστούν συμμαθητές τους σε μια απ’ τις –ενδεχομένως- πλέον κρίσιμες δοκιμασίες της ζωής τους.

Αντίστοιχη απογοήτευση μάλλον θα βίωναν μαθητές των οποίων ο καθηγητής Μαθηματικών επέλεγε ένα πρόβλημα απ’ το βιβλίο «Πώς να το λύσω» του G. Polya όπως το ακόλουθο:

Προσδιορίστε το m ώστε η εξίσωση του x:

x⁴-(3m+2)x²+m²=0

να έχει τέσσερις (4) πραγματικές ρίζες που να σχηματίζουν αριθμητική πρόοδο. 

Αντίστοιχα, υποθέτω ότι και σε υποψηφίους των λεγόμενων Ανθρωπιστικών Σπουδών συχνά θα προτείνονται δύσκολα θέματα, αλλά ας παραμείνω (προς το παρόν) στα «του οίκου μας». Προκύπτει λοιπόν το ερώτημα: Τι είδους μόρφωση θέλουμε να παίρνουν οι νέοι μας; Τι πρέπει να γνωρίζει και πόσο καλά  ο απόφοιτος του Λυκείου ή του ΕΠΑΛ; Ποια άραγε πρέπει να είναι η –ποσοτική- αναλογία γνώσεις/δεξιότητες; Το εν λόγω κλάσμα θέλουμε να είναι μεγαλύτερο ή όχι της μονάδος;

Βλέποντας κανείς τις πρόσφατες πολιτικές αποφάσεις με την Ελάχιστη Βάση Εισαγωγής στις Πανελλήνιες, την τράπεζα θεμάτων σε Λύκεια και ΕΠΑΛ (“τράπεζα” στην οποία απαντώνται και θέματα όπως τα παραπάνω), σε συνδυασμό με την κλίση σε όλες τις πτώσεις του ουσιαστικού “αριστεία” από το Υπουργείο Παιδείας και τα ΜΜΕ, οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι -μάλλον- η Πολιτεία επιδιώκει τη μεγιστοποίηση του παραπάνω κλάσματος. Το επιθυμητό δηλαδή είναι οι νέοι να έχουν υψηλού επιπέδου μόρφωση, όχι απαραίτητα πολύ πλατιά, αλλά σίγουρα βαθιά. Για οικονομία χώρου θα χρησιμοποιήσω ένα παράδειγμα. Λέγαν παλιότερα, επαναλαμβάνουν και σήμερα οι σχεδιαστές των Προγραμμάτων Σπουδών: Ας μη μαθαίνουν τίποτε τα παιδιά για τη φύση του φωτός. (Ποιες οι θεωρίες περί αυτής; Είναι π.χ. κύμα ή σωματίδιο; ) Αρκεί να ξέρουν “απ’ έξω κι ανακατωτά” όλους τους τύπους της Οπτικής,  να είναι μ’ άλλα λόγια “άριστοι” στον υπολογισμό των γωνιών ανάκλασης, διάθλασης, να ξέρουν τι είναι συμβολή κλπ. Ή ας πούμε στη Γεωμετρία: Εξαντλούμε τους μαθητές της Β’ Λυκείου στις μετρικές σχέσεις, αλλά τους αφήνουμε να νιώθουν εντελώς ανίκανοι μπροστά σ’ ένα τυπικό πρόβλημα απόδειξης.

Αυτή η επιλογή φαίνεται να διαποτίζει όλο το Εκπαιδευτικό μας σύστημα τουλάχιστον απ’ τα μέσα του 20ου αιώνα. Απ’ την εποχή που οι μαθητές του “Κλασικού” (Γυμνασίου) γνώριζαν μεν να κλίνουν άψογα το “πατρίς” (και στον δυϊκό αριθμό), αλλά αγνοούσαν π.χ. το νόημα του Σωκρατικού  “[…] ἀπάντων τιμιώτερόν ἐστιν ἡ Πατρὶς […]”. Και ίσως η παραπάνω λογική να μην είναι και λανθασμένη. Όμως δεν θα κρίνω αυτό τώρα. Αντιθέτως αναρωτιέμαι: Μα πράγματι ενδιαφέρονται οι του Υπουργείου Παιδείας για τη μεγιστοποίηση του κλάσματος γνώσεις/δεξιότητες; Έστω και μόνο με αύξηση του αριθμητή;

Μάλλον όχι. Η αίσθηση του γράφοντα είναι πως -καλώς ή κακώς- ούτε αυτό ισχύει. Διότι, πώς να μεγαλώσει το κλάσμα όταν ο παρονομαστής (δεξιότητες) μεγεθύνεται; Ήδη από πέρυσι έχουν εισαχθεί τα λεγόμενα “Εργαστήρια Δεξιοτήτων” (http://www.iep.edu.gr/el/psifiako-apothetirio/skill-labs) σε σχεδόν όλο το εύρος της Εκπαίδευσης: Απ’ το Νηπιαγωγείο (!) ως το Λύκειο.  Δεν αποκλείεται σύντομα να τα δούμε και στην Τριτοβάθμια. Σε κάποια Τμήματα νομίζω ήδη υπάρχουν εργαστήρια εκμάθησης εφαρμογών “αυτοματισμού γραφείου”.

Και τι είναι οι δεξιότητες (skills); Στο μυαλό μου έρχονται λέξεις και φράσεις όπως: Πλέξιμο, κλάδευση, οδήγηση αυτοκινήτου, δακτυλογράφηση, μαγειρική, συνεννόηση σε μια ξένη γλώσσα, πλοήγηση στο διαδίκτυο κ.α.  Φαίνεται λοιπόν (και στην ιστοσελίδα του ΙΕΠ) πως επιθυμούμε διακαώς να αποκτούν και τέτοιες οι νέοι μας. Δεδομένου όμως ότι ο χρόνος στο σχολείο είναι συγκεκριμένος, κάθε αυξομείωση του ενός μεγέθους (γνώσης ή δεξιότητας) επηρεάζει αντίστροφα το άλλο. Μάλιστα ο γράφων είχε την ευκαιρία να σχολιάσει περισσότερο το θέμα “skills” στο κοντινό παρελθόν:  https://bit.ly/3NVp5Zb Εν ολίγοις, στο άρθρο εκείνο γράφαμε ότι περισσότερες δεξιότητες σημαίνει λιγότερη γνώση και το ανάποδο. Κι εδώ ξανατονίζουμε πως όταν μιλάμε για γνώσεις στην Ελλάδα, εννοούμε εμβάθυνση ως το μη περαιτέρω σε πολύ συγκεκριμένα “τμήματα” της κάθε Επιστήμης. Γενικά λέξεις όπως πλατιά  και εγκύκλια (μόρφωση) δεν είναι αρεστές απ’ όσους χαράσσουν την εκπαιδευτική μας πολιτική.

Τι προσφέρουμε λοιπόν οι της Εκπαίδευσης στα παιδιά σήμερα; Απ’ τη μια βαθιές και λεπτομερείς μεν, αποσπασματικές δε, γνώσεις· κι απ’ την άλλη: Δεξιότητες. Χώρια που στην προσπάθειά μας να εντρυφήσουν οι νέοι όσο περισσότερο γίνεται σ’ αυτά τα ελάχιστα ψήγματα γνώσης που παίρνουν, συχνά τους αποθαρρύνουμε (θυμίζω την εισαγωγή του παρόντος κειμένου) και τους στρέφουμε είτε προς τις δεξιότητες (ως κάτι απλούστερο), είτε ακόμη και εκτός εκπαίδευσης! Πιο γλαφυρά: Με το να ζητάμε π.χ. από έναν 17χρονο να προγραμματίζει σε Assembly ή να βρίσκει (χωρίς υπολογιστή) τον αντίστροφο ενός πίνακα 5×5, αν δεν τον διώχνουμε εντελώς απ’ το σχολείο, σίγουρα τον οδηγούμε μακριά απ’ την Επιστήμη και την αληθινή γνώση.

Κι εδώ πραγματικά ανησυχώ: Μήπως αυτός ακριβώς είναι ο σκοπός κάποιων;

Τέλη Δεκέμβρη κάπου στο δεύτερο μισό των ‘80s. Γιορτές Χριστουγέννων στο κατώφλι. Ημέρες ΠΑΣΟΚ κι ο πατέρας σε στέλνει να πάρεις εφημερίδα απ’ το περίπτερο. Κοινώς: Αγγαρεία. Βλέπεις η “Αυριανή” είχε μεν ανέβει στις 10δρχ., αλλά και πάλι τι χαρτζιλίκι να επιδαψιλεύσεις; Ακόμα και το τάληρο ήταν η μισή αξία του αγαθού. Πλην όμως πήγαινες ευχαρίστως. Ήταν ευκαιρία για άλλη μια βόλτα στο κέντρο της επαρχιούπολης και μπορούσες ξανά να χαζέψεις τη βιτρίνα του πρώτου και μοναδικού τότε “κομπιουτερομάγαζου”. Ανάμεσα στους Commodore 64, Amstrad 464/6128 και Spectrum128+, ξαναδιάβαζες για πολλοστή φορά το εξώφυλλο του MicroMad. Ήταν ο μήνας που είχες αγοράσει το Pixel (η τσέπη του πατέρα προϋπολόγιζε ένα μόνο διμηνιαίο περιοδικό συν τα εβδομαδιαία “Αγόρι” ή “Σπάϊντερμαν”), οπότε απ’ το MicroMad θα έμενες μόνο στο εξώφυλλο. Από μέσα σου ψηνόσουν να διαπραγματευτείς την εγκατάλειψη όλων των εβδομαδιαίων εντύπων, ώστε να μπει και το δεύτερο διμηνιαίο “κομπιουτερίστικο” τεύχος στη ρουτίνα. “Ίδωμεν…” μουρμούρισες.

“Παρουσίαση Atari Mega ST” και “40 σελίδες έτοιμα προγράμματα” ξαναδιάβασες στο εξώφυλλο. Συν το αφιέρωμα στο “BIOS + πολιτεία” του Ν. Περάκη που κάπου τότε είχε βγει στους κινηματογράφους. “Μανούλα μου!” Σκέφτηκες πως ίσως έψηνες τον φίλο σου τον Γιάννη να το αγοράσει, μπας και το δανειστείς. Όμως αυτός ήταν ο υπερτυχερός κάτοχος μιας Amiga 500, οπότε και μόνο οι λέξεις “παρουσίαση” + “Atari” θα τον απωθούσαν απ’ το έξοδο. Δεύτερο “ίδωμεν”, ξεφύσημα και προμήθεια (επιτέλους) της “εφημερίδας που γκρέμισε τον Καραμανλισμό” μιας κι είχες φτάσει στο περίπτερο. Θυμήθηκες που όταν η τιμή της είχε πρωτοπάει στις 10δρχ. κυκλοφορούσε (για κάμποσα φύλλα) μ’ ένα “μας συγχωρείτε που σας κλέβουμε” σε μια γωνιά του εξωφύλλου. Πού να ζητήσεις λοιπόν τις 250δρχ. του MicroMad !

Επιστροφή στο σπίτι και επίθεση και πάλι στο τρέχον Pixel. “Συγκριτικό τεστ: 131072 bytes RAM. Το τελευταίο χαρτί των οκτάμπιτων;“, “Γραφικά στον Z80” αλλά και “Άπειρες ζωές στο Bombjack για Commodore 64”, αφιέρωμα στον Apple II-GS (“φάτε μάτια ψάρια” εσύ) κλπ, κλπ. Διαβάζεις και ξαναδιαβάζεις τα listings, αλλά η απορία ήταν πάντα εκεί: “Μα πώς βρίσκουν τα νούμερα στις εντολές PEEK & POKE της BASIC; Αμ αυτά τα SYS 49152 του C64, τα RANDOMIZE USR 65421 και CALL &BB00 σε Spectrum και Amstrad αντίστοιχα; Τι σόϊ μαγικά είναι; Γιατί μαυρίζει το background του C64 όταν πληκτρολογώ POKE 53281,0”; Και καλά. Ήξερες πως μηδέν (0) είναι ο κωδικός του μαύρου ενώ π.χ. επτά (7) είναι αυτός του κίτρινου. Αλλά το 53281; Αυτό πώς το βρήκαμε;

Φεύ, η απορία παρέμεινε. Ακόμη και μετά την αποφοίτηση απ’ το Πανεπιστήμιο Κρήτης, όπου έγινες ένας φέρελπις “Επιστήμονας Υπολογιστών”. Κι ας έμαθες τόσα και τόσα γύρω απ’ τα αντικείμενα των πόθων σου των late ‘80s. Όπως ας πούμε ότι μπορούσες να γράψεις προγράμματα σε “γλώσσα μηχανής” χρησιμοποιώντας κάπως πιο κατανοητή σημειολογία απ’ τα ξερά νούμερα στα listings των Pixel και MicroMad.

Π.χ. Ο πρώτος υπολογιστής που ακούμπησες ποτέ (πάντα σε σπίτι φίλου, όχι δικός σου), καταλάβαινε κάτι σαν: LDA #7 και STA 53281 τα οποία (πάλι) είχαν ως αποτέλεσμα να κιτρινίζει η οθόνη. Όπου όμως το ‘LDA’ προκύπτει απ’ το ‘LoaD Accumulator’ και το ‘STA’ απ’ το ‘STore Accumulator’. Έστω και στα Αγγλικά, έβγαινε -επιτέλους- πολύ περισσότερο νόημα. Ακόμη δεν ήξερες βέβαια ότι το 53281 ήταν ο αύξων αριθμός μιας θέσης στη μνήμη του C64 όπου αποθηκευόταν το χρώμα φόντου οθόνης. Αυτό το “κουτάκι” συμβουλευόταν (περίπου 60 φορές το δευτερόλεπτο) ο επεξεργαστής MOS-6510 και “έβαφε” την οθόνη. Η πρώτη εντολή (LDA) βάζει πρώτα 7 σ’ ένα (άλλο) κουτάκι (που λέγεται “συσσωρευτής”) μέσα στον επεξεργαστή και η άλλη γράφει το περιεχόμενο αυτού στο κουτάκι υπ’ αριθμ. 53281. Αλλά πού βρήκαμε το 53281; Αλλιώς D021 ($D021) στο δεκαεξαδικό όπως σου είχαν μάθει στο Πανεπιστήμιο. Γιατί εκεί κι όχι π.χ. στη θέση 53248 ($D000); Ε, αυτό το έμαθες μόνο απ’ τα περιοδικά των ετών 1985-1990.

Και μάλιστα τό ‘μαθες 30 χρόνια αργότερα! Διαβάζοντας -σε ψηφιακή πια μορφή- τα τεύχη όσων περιοδικών δεν είχες διαβάσει τότε. Και θυμήθηκες -30 χρόνια μετά- εκείνα τα Χριστούγεννα που (κι ας ήσουν ήδη έφηβος), κοιμόσουν αγκαλιά μ’ ένα ιδιόχειρο listing σε Locomotive Basic. Κι έβλεπες στον ύπνο σου, όντας Λυκειόπαις, τον … Άγιο Βασίλη να μπουκάρει απ’ το παράθυρο (τζάκι δεν υπήρχε) μ’ έναν -έστω “πράσινο”- CPC 6128 στα χέρια! Κι έβλεπες ακόμα πως ξημερώνοντας περίμενε αναμμένος να του δακτυλογραφήσεις τις εντολές σου.

Το μουρμουρητό του φαντάσματος διακόπτεται απ’ τις φωνές του μικρού πρώτα, ο οποίος καταριέται το αργό tablet ως υπεύθυνο για την ήττα του στο παιχνίδι: “Να πάρει! Όσο να δω τι γίνεται, μ’ έφαγε ο Νικήτας. Είναι πολύ αργό αυτό μπαμπά”. Ακολουθεί ο μεγάλος: “Γι’ αυτό εγώ θέλω να έχει μια κάρτα GTX1050-Ti ο υπολογιστής που θα πάρω. Για να είναι σούπερ γρήγορος”. Αναπόφευκτα προβληματίζεσαι έντονα για τις σημαντικά αυξημένες σήμερα υποχρεώσεις του Άγιου της Coca Cola. Αυτό, όταν το μουρμουρητό του φαντάσματος σού θυμίζει την Α4 όπου είχες σχεδιάσει όσο πιστότερα μπορούσες το πληκτρολόγιο του Spectrum 48K. Πάνω εκεί έκανες πως έγραφες προγράμματα μπροστά στον πατέρα σου, μπας και πείσεις για την ανάγκη αγοράς του ίδιου του μηχανήματος. Άλλωστε ήταν ό,τι φθηνότερο υπήρχε. Πόσο μάλλον που το είχες βρει μεταχειρισμένο από αγγελία.

Δεν το απέκτησες ποτέ. Κι ας μην το ήθελες για παιχνίδια. (Εντάξει φάντασμα: Και για παιχνίδια). Ας είναι. Αρκεί που μέσα σου έκαιγαν οι φλόγες της αναζήτησης. Φλόγες που τις έτρεφε η δίψα για μάθηση. Το αδυσώπητο γιατί. Αρκεί που σε όριζε το αναλλοίωτο μότο: “Stay hungry. Stay foolish”, όπως έγραφε στο αποχαιρετιστήριο τεύχος του ένα άλλο περιοδικό (“Whole Earth Catalog”) το 1974 και συνιστούσε στην τελευταία του ομιλία ο μακαρίτης ο συνιδρυτής της Apple Inc. Κι αν όμως αυτές οι φλόγες ακόμα καίνε μέσα σου, μπορείς να πεις το ίδιο για τους απογόνους; Το ξέρεις πως όχι. “Δυστυχώς”, σκέφτεσαι. Άλλου είδους φλόγες θα κυβερνήσουν την εφηβεία αυτών και τότε είναι που θα χρειαστεί η επέμβαση τουλάχιστον των δυο πρώτων φαντασμάτων για να μη χάσουν το παιχνίδι. Οπότε μάντεψε ποιος θα κληθεί να παίξει τον ρόλο του Marley.

Από πολύ μικρός, είχα πάντα την απορία να μάθω πώς είναι τα μέρη όπου ο άνθρωπος αναζητά με τη μεγαλύτερη ένταση απαντήσεις στα τεράστια ερωτήματα τα σχετικά με τον κόσμο: “Πώς έγινε το Σύμπαν;” “Από τι είναι φτιαγμένο;” “Πώς εμφανιστήκαμε εμείς;” Ή και πιο συγκεκριμένα: “Τι είναι το φώς;” κ.τ.ό.  Κάποια στιγμή, φοιτητής πια, όταν έμαθα πού δημιουργήθηκε ο Παγκόσμιος Ιστός (WWW) ανακάλυψα το CERN. Ε, από τότε καλλιεργούσα την τεράστια επιθυμία να το επισκεφθώ.

Το όνειρό μου αυτό λοιπόν, έγινε πραγματικότητα μόλις φέτος! Με την εκπαιδευτική επίσκεψη του Γυμνασίου και Γενικού Λυκείου Σοφάδων στην Γενεύη.

Τώρα, επειδή κάποιοι άνθρωποι είμαστε κάπως καλύτεροι στον γραπτό απ’ ό,τι στον προφορικό λόγο, νοιώθω την ανάγκη, μέσω του διαδικτύου (δημόσια), να ευχαριστήσω όσους συνετέλεσαν στο να πραγματοποιηθεί ένα όνειρο που από χρόνια έλπιζα να εκπληρώσω. Χάρη λοιπόν στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο Σοφάδων και κυρίως χάρη στη διοίκηση των δύο σχολείων καθώς και σε δύο εκπαιδευτικούς των σχολείων, μπόρεσα να επισκεφθώ το CERN. To μεγαλύτερο ερευνητικό κέντρο παγκοσμίως. Νοιώθω λοιπόν την ανάγκη να ευχαριστήσω δημόσια τους συναδέλφους εκπαιδευτικούς (αλφαβητικά) : κ. κ. Βλόντζου Έλενα (Γυμνάσιο), Θεοχάρη Βασίλη (Λύκειο), Κραββαρίτη Κατερίνα (Λύκειο) και Σκόδρα Στέργιο (Γυμνάσιο) οι οποίοι, εντελώς ανυστερόβουλα και κατόπιν αόκνων προσπαθειών, κατάφεραν να πραγματοποιηθεί η εκπαιδευτική επίσκεψη των δύο σχολείων στη Γενεύη.

Προσωπικά, δεν θα μπορούσα να φανταστώ καλύτερον τρόπο για να πραγματοποιήσω αυτήν μου την επιθυμία, απ’ το να πάω εκεί με το σχολείο μου. Πράγματι, αν και λείπω σχεδόν πεντέμιση χρόνια, για ‘μένα το Γενικό Λύκειο Σοφάδων είναι ακόμη το σχολείο μου.  Άλλωστε το έχω υπηρετήσει για περίπου 13 χρόνια και εκεί ανήκω οργανικά, ενώ είμαι βέβαιος πως -αργά ή γρήγορα- θα επιστρέψω εκεί.

Επίσης, μιας και ως εκπαιδευτικός έχω κι εγώ τύχει να συνοδεύσω κάμποσες σχολικές επισκέψεις, δεν είναι υπερβολή, ούτε και χαϊδεύω αυτιά, όταν ισχυρίζομαι πως τα παιδιά στην εν λόγω εκδρομή έδειξαν υποδειγματική συμπεριφορά. Έτσι κι αλλιώς όμως, θέλω να ευχηθώ de profundis στους μαθητές των δύο σχολείων, τόσο σ’ αυτούς που συμμετείχαν στην “περιπέτεια”, όσο και σ’ εκείνους που δεν μπόρεσαν να είναι μαζί μας, να καταφέρουν μια μέρα να βρεθούν σ’ ένα μέρος σαν το CERN ως εργαζόμενοι/ερευνητές. Μακάρι μάλιστα να είναι αυτοί που -εκείνη τη φορά- θα υποδεχθούν και θα ξεναγήσουν κάποιο σχολείο απ’ την Ελλάδα. Ίσως ξανά το … δικό τους!

Τελειώνοντας, νομίζω πως εκφράζω όλους τους εκπαιδευτικούς αν πω ότι η μεγαλύτερη χαρά του “δασκάλου” είναι να βλέπει τους μαθητές του να προκόβουν, ιδίως στους χώρους της επιστήμης και γενικότερα του πνεύματος. Στους εκπαιδευτικούς λοιπόν των δύο σχολείων, ιδίως στους τέσσερις προαναφερθέντες, εύχομαι κι άλλες πολλές πολλές τέτοιες χαρές, όντας σίγουρος πως χάρη στις ικανότητές τους ως δάσκαλοι, έχουν ήδη λάβει παρόμοιες.

Και πάλι ευχαριστώ και εύχομαι παρόμοια κατορθώματα (για τα σχολεία) στο κοντινό μέλλον.

Φώτης Ε. Αλεξάκος

Εκπαιδευτικός Πληροφορικής