Έθιμα και παραδόσεις στην Ελλάδα
Γιατί ζυμώνουμε και ψήνουμε τσουρέκια την Μεγάλη Πέμπτη;
Το γλυκό ψωμί, το τσουρέκι είναι κάτι συμβολικό, καθώς αντιπροσωπεύει την Ανάσταση του Χριστού. Ρο αλεύρι «ζωντανεύει» και μεταμορφώνεται σε ψωμί, συμβόλου της ζωής.
Η λέξη «τσουρέκι» προέρχεται από την τουρκική «corek», που αναφέρεται σε οποιοδήποτε ψωμί είναι φτιαγμένο με ζύμη που έχει μαγιά. Μάλιστα υπάρχουν και αλμυρά και γλυκά, ενώ υπάρχει μεγάλη ποικιλία σε σχήματα και μεγέθη ανάλογα πάντα με την περιοχή.
Μάλιστα παλιότερα τους έδιναν και διάφορα ονόματα. «Κοφίνια», «δοξάρια», «αυγούλες», «κουτσούνες», «κουζουνάκια», είναι μερικά από αυτά. Βέβαια το πιο γνωστό είναι η πλεξούδα, στην μία άκρη της οποίας τοποθετείται και ένα κόκκινο αυγό, το οποίο χρησίμευε στην απομάκρυνση των κακών πνευμάτων.
Τσουρέκια έτοιμα να μπουν στο φούρνο.
Η ονομασία τσουρέκι υιοθετήθηκε από τους Έλληνες κατά την τουρκοκρατία και έκτοτε οι Ελληνίδες νοικοκυρές ξεκίνησαν να φτιάχνουν τη δική τους εκδοχή ενός γλυκού ψωμιού φτιαγμένο με γάλα, βούτυρο και αυγά. Πάντως αξίζει να σημειωθεί πως εκτός από το τσουρέκι, υπάρχουν και άλλα πασχαλινά ψωμιά γνωστά ως «λαμπροκουλούρα» ή «λαμπρόψωμο».
Βέβαια πλέον οι περισσότεροι επιλέγουν να αγοράζουν τσουρέκι από φούρνους και ζαχαροπλαστεία, ωστόσο η συνταγή του δεν είναι ιδιαίτερα δύσκολη, αρκεί ο επίδοξος… φούρναρης να έχει κέφι και μεράκι.
Μεγάλη Πέμπτη: Η ημέρα που βάφουμε κόκκινα αυγά
Εκτός όμως από το τσουρέκι η Μεγάλη Πέμπτη είναι η ημέρα που βάφουμε κόκκινα τα αυγά. Σύμφωνα με την παράδοση τα αυγά είναι σύμβολο της γονιμότητας και της έναρξης ενός νέου κύκλου ζωής, γιατί συμβολίζουν το Αίμα του Χριστού. Η Μεγάλη Πέμπτη είναι η ημέρα του Μυστικού Δείπνου. Τότε που ο Χριστός πρόσφερε άρτο και κρασί ως συμβολισμό για το σώμα Του και το αίμα Του στους 12 Αποστόλους.
Μάλιστα υπάρχει και μία ακόμη εκδοχή που θέλει την Παναγία να προσέφερε ένα καλάθι με αυγά στους φρουρούς του Χριστού, παρακαλώντας τους να μην τον βασανίσουν.
Ένα από τα πιο διαδεδομένα έθιμα του Πάσχα είναι τα κόκκινα αυγά και η διαδικασία του βαψίματος πρέπει να γίνεται σήμερα Μεγάλη Πέμπτη, κατά την παράδοση.
Στο ερώτημα γιατί βάφουμε κόκκινα αυγά τη Μεγάλη Πέμπτη η απάντηση «κρύβεται» σε διάφορες εκδοχές.
Τα αυγά βάφονται τη Μεγάλη Πέμπτη, η οποία είναι η ημέρα του Μυστικού Δείπνου, όπου ο Χριστός πρόσφερε άρτο και κρασί ως συμβολισμό για το σώμα Του και το αίμα Του, έτοιμος να θυσιαστεί για να ελευθερώσει τον κόσμο από τα δεσμά της αμαρτίας.
Η χριστιανική παράδοση θέλει τα αυγά, σύμβολο της γονιμότητας και της έναρξης ενός νέου κύκλου ζωής, να βάφονται κόκκινα, γιατί συμβολίζουν το Αίμα του Χριστού.
Σύμφωνα με μία εκδοχή η Παναγία πήρε ένα καλάθι αυγά και τα πρόσφερε στους φρουρούς Του Υιού της, ικετεύοντάς τους να μην τον βασανίσουν. Όταν τα δάκρυά της έπεσαν πάνω στα αυγά, τότε αυτά βάφτηκαν κόκκινα.
Μια άλλη ιστορία συνδέει το κόκκινο χρώμα με τη Μαρία Μαγδαληνή. Όταν ο Ρωμαίος αυτοκράτορας ενημερώθηκε για την Ανάσταση του Χριστού, τη θεώρησε τόσο απίθανη «όσο και το να βαφτούν τα αυγά κόκκινα». Η Μαρία Μαγδαληνή τότε, χρωμάτισε μερικά αυγά κόκκινα και του τα πήγε για να του επιβεβαιώσει το γεγονός.
Μία παραλλαγή της παραπάνω ιστορίας, θέλει μία γυναίκα να μην πιστεύει την είδηση της Ανάστασης Του Ιησού και να λέει: «Όταν τα αυγά που κρατώ θα γίνουν κόκκινα, τότε θα αναστηθεί και ο Χριστός». Και τότε αυτά έγιναν κόκκινα.
Λένε ακόμα πως το αυγό συμβολίζει τον τάφο του Χριστού που ήταν ερμητικά κλειστός, όπως το τσόφλι του αυγού, αλλά έκρυβε μέσα του τη «Ζωή», αφού από αυτόν βγήκε ο Χριστός και αναστήθηκε.
Σύμφωνα με το έθιμο, το πρώτο αυγό που βάφεται σε κάθε σπίτι είναι της Παναγίας και δεν πρέπει να το σπάει αλλά να φυλάγεται στο εικονοστάσι μέχρι το επόμενο Πάσχα.
Αυτήν την ημέρα οι νοικοκυρές δεν πλένουν, δεν απλώνουν ούτε κάνουν άλλες δουλειές στο σπίτι.
Θράκη: Στην Θράκη, ένα σημαντικό έθιμο είναι και το «κάψιμο του Ιούδα». Σύμφωνα με το έθιμο αυτό, τα παιδιά αφού φτιάξουν το ομοίωμα του Ιούδα, το περιφέρουν από σπίτι σε σπίτι και ζητούν κλαδιά. Την Μεγάλη Παρασκευή μετά την περιφορά του Επιταφίου, θα «κάψουν» τον Ιούδα. Συνηθίζεται μέρος της στάχτης αυτής, να παίρνουν για να την ρίξουν στα μνήματα.
Αράχοβα: Σημαντικό έθιμο στην Αράχοβα, είναι η περιφορά της εικόνας του Αγίου Γεωργίου. Ανήμερα του Πάσχα, ντόπιοι ντυμένοι με παραδοσιακές στολές, περιφέρουν την εικόνα του Άγιου, ενώ την επόμενη ημέρα πραγματοποιείται ο αγώνας των γερόντων.
Κύθνος: Υπάρχει το το έθιμο της «κούνιας». Την Κυριακή του Πάσχα στην κεντρική πλατεία του χωριού, στήνεται μια κούνια στην οποία κουνιούνται εναλλάξ αγόρια και κορίτσια ντυμένα με παραδοσιακές στολές. Σύμφωνα με το έθιμο, όποιο αγόρι κουνήσει ένα κορίτσι και το αντίθετο, δεσμεύεται ενώπιων Θεού και ανθρώπων, για γάμο!
Πάτμος: Υπάρχει το ιδιαίτερο έθιμο του «νιπτήρα». Αυτός λοιπόν στολίζεται με βάγια και πολύχρωμα ανοιξιάτικα λουλούδια. Την Μεγάλη Πέμπτη οι κάτοικοι του νησιού, αναπαριστούν τον Μυστικό Δείπνο.
Ύδρα: Στην Ύδρα, έχουν ένα ξεχωριστό έθιμο την Μεγάλη Παρασκευή. Εκεί στην συνοικία Καμίνι, ο Επιτάφιος μπαίνει στην θάλασσα και διαβάζεται η ακολουθία του. Ξεχωριστή θέση έχουν και τα πολύχρωμα βαρελότα που φωτίζουν στην συνέχεια τον ουρανό.
Χίος: Στην Χίο, έχουμε το γνωστό σε όλους μας πια έθιμο, του «ρουκετοπόλεμου».
Ρόδος: Στην Ρόδο, τα παιδιά το Μεγάλο Σάββατο γυρνούν από σπίτι σε σπίτι και τραγουδούν τον «Λάζαρο». Το αντίτιμο είναι χρήματα ή αυγά, τα οποία και συγκεντρώνουν για να τα δώσουν αργότερα στους ιερείς.
Στην Καλαμάτα την Κυριακή του Πάσχα, αναβιώνει ένα ξεχωριστό τοπικό έθιμο, ο σαϊτοπόλεμος, του οποίου οι ρίζες βρίσκονται στους απελευθερωτικούς αγώνες του 1821.
Σύμφωνα με το θρύλο οι Μεσσήνιοι χρησιμοποίησαν σαΐτες γεμάτες εκρηκτικά και αναχαίτισαν το ιππικό των Τούρκων, τρομάζοντας τα άλογα τους και αποδεικνύοντας για άλλη μια φορά ότι η νίκη σε μια μάχη δεν αποκτιέται μόνο μέσα από την αριθμητική υπεροχή. Οι συμμετέχοντες αρκετοί ντυμένοι με παραδοσιακές φορεσιές, οπλισμένοι με σαΐτες που έχουν κατασκευάσει μόνοι τους από χαρτονένιους σωλήνες γεμισμένους μπαρούτι, αρχίζουν την εκτόξευση και ξεσηκώνουν το πλήθος που παρακολουθεί.
Τα «μπουλούκια» – έτσι ονομάζονται οι ομάδες των σαϊτολόγων – αναβιώνουν το έθιμο που δίνει έμφαση στην εφευρετικότητα των Ελλήνων και θυμίζει τον ηρωισμό τους επί Τουρκοκρατίας.
Ο Σαϊτοπόλεμος θα αναβιώσει και φέτος ανήμερα την Κυριακή του Πάσχα στο χώρο των παλαιών σφαγείων στη δυτική παραλία της Καλαμάτας.
Λεωνίδιο: Στο Λεωνίδιο, γίνεται κάτι μοναδικό. Το βράδυ της Ανάστασης, οι πιστοί των ενοριών, κατασκευάζουν φωτεινά «αερόστατα» τα οποία και αφήνουν να πετάξουν ψηλά στον ουρανό.
ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ SWAY
Η πασχαλιά (Syringa vulgaris) είναι αυτοφυές είδος της Ελλάδας και «λέγεται πως ήταν το δένδρο που πρόσφερε τη δροσιά και τον ίσκιο του στην Παναγία και τον Ιωσήφ, όταν εκείνοι όδευαν προς την Αίγυπτο στην προσπάθεια τους να σώσουν τον Χριστό από τη μανία του Ηρώδη».
Η πασχαλιά με το υπέροχο χρώμα και την μοναδική μυρωδιά
«Τότε, η Παναγία το ευλόγησε να είναι πάντα φορτωμένο με πανέμορφα, ευωδιαστά άνθη. Σύμφωνα με τον μύθο, όμως, το όνομά του το πήρε λίγο καιρό αργότερα, όταν οι Ιουδαίοι σταύρωσαν τον Χριστό. Είχε φυτρώσει κοντά στο Γολγοθά και βλέποντας τον Κύριο να σταυρώνεται μαράθηκε, από τον καημό του. Όταν τρεις μέρες μετά ο Ιησούς αναστήθηκε, το φυτό “ζωντάνεψε” ξανά. Τα άνθη της Πασχαλιάς είναι γνωστά για τις θεραπευτικές τους ιδιότητες και από αυτά φτιάχνεται το λαμπρόλαδο που είναι πολύ καλό για εντριβές για ρευματισμούς, αρθρώσεις και τους μυϊκούς πόνους».
| Αι γενεαί πάσαι (ω γλυκύ μου έαρ) |
Το κατανυκτικό κείμενο του ύμνου αποδίδει τον πόνο της Παναγίας για τον επίγειο θάνατο του μοναδικού υιού της.
Είναι ένα μοιρολόι, μεγάλο θρησκευτικό τραγούδι στην Αποκαθήλωση του Εσταυρωμένου και στην Ακολουθία του Επιταφίου.
Εξιστορεί την σταύρωση του Ιησού και εκφράζει τον πόνο της Αγίας Μητέρας.
Κατά τον ύμνο, προσφωνεί το Τέκνον της έαρ, άνοιξή μου. Η λέξη έαρ είναι αρχαία ελληνική, ενώ στη μεσαιωνική Ελλάδα χρησιμοποιείτο η λέξη άνοιξις.
Προέρχεται από το ρήμα ανοίγνυμι, ανοίγω, διότι είναι η εποχή που ανοίγουν τα άνθη και τα μάτια των φυτών, για να αναπτυχθούν.
Οι στίχοι
Αι γενεαί πάσαι, ύμνον τη Ταφή Σου, προσφέρουσι Χριστέ μου.
Όλες οι γενιές, ύμνο στην Ταφή Σου, προσφέρουν, Χριστέ μου.
Καθελών του ξύλου, ο Αριμαθείας, εν τάφω Σε κηδεύει.
Κατεβάζοντάς Σε από το ξύλο [τον Σταυρό], ο Ιωσήφ από την Αριμαθαία Σε ενταφιάζει.
Μυροφόροι ήλθον, μύρα σοι, Χριστέ μου, κομίζουσαι προφρόνως.
Οι Μυροφόρες ήρθαν, μύρα σε Σένα, Χριστέ μου, φέρνοντας με προθυμία.
Ούς έθρεψε το μάννα, εκίνησαν την πτέρναν, κατά του ευεργέτου.
Αυτοί που έθρεψε το μάννα, κίνησαν το πόδι τους [στράφηκαν] εναντίον του ευεργέτη τους.
Ω γλυκύ μου έαρ, γλυκύτατόν μου Τέκνον, πού έδυ σου το κάλλος;
Ω γλυκό μου έαρ [άνοιξη], γλυκύτατο Παιδί μου, πού έδυσε η ομορφιά σου;
Έρραναν τον τάφον αι Μυροφόροι μύρα, λίαν πρωί ελθούσαι.
Άλειψαν τον τάφο οι Μυροφόρες με μύρα, πηγαίνοντας πολύ πρωί.
Αι γενεαί πάσαι, ύμνον τη Ταφή Σου, προσφέρουσι Χριστέ μου.
Όλες οι γενιές, ύμνο στην Ταφή Σου, προσφέρουν, Χριστέ μου.
ΤΟ ΠΑΣΧΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΕΡΓΑ ΤΕΧΝΗΣ
