Ο Παύλος Μελάς σκοτώθηκε στις 13 Οκτωβρίου 1904 έπειτα από μάχη στο χωριό Στάτιστα περικυκλωμένος από 150 Οθωμανούς. Ήταν 34 ετών.
Ο Μακεδονικός αγώνας (1904- 1908), δηλαδή ο αγώνας για τη Μακεδονία , ήταν η τελευταία και η πιο κρίσιμη φάση της προσπάθειας των Ελλήνων να ελευθερώσουν την περιοχή.
Το ελληνικό κράτος δεν μπορούσε τα πρώτα χρόνια να αντιπαρατεθεί στον βουλγαρικό κίνδυνο, δηλαδή τους Βουλγάρους που ήθελαν την αυτονομία της Μακεδονίας, για να μπορέσουν ύστερα να πετύχουν την προσάρτηση της. Άρχισαν τότε να στέλνουν στη Μακεδονία αντάρτες και πράκτορες που πίεζαν τους κατοίκους, ιδίως τους ιερείς και τους δασκάλους να δηλώσουν ότι ήταν εξαρχικοί , ότι δηλαδή ανήκαν στη Βουλγαρική εκκλησία.
Οι Έλληνες αντιμετώπισαν αποτελεσματικά τη βουλγαρική απειλή. Οι ελληνικές κοινότητες και οι πολιτιστικοί σύλλογοι, το οικουμενικό πατριαρχείο, οι Μητροπόλεις, και η ελληνική κυβέρνηση ενίσχυσαν τα ελληνικά σχολεία της περιοχής και περιφρούρησαν τις εκκλησίες της. Συγχρόνως οι αξιωματικοί του ελληνικού στρατού, όπως ο Παύλος Μελάς από την Αθήνα, ο Κων/νος Μαζαράκης και ο Τέλλος Αγαπηνός (Άγρας) και οι οπλαρχηγοί από όλες τις ελληνικές περιοχές, όπως ο Τσόντος από την Κρήτη, ο Κων/νος Γαρέφης από το Πήλιο, ο Κώτας από τη Φλώρινα , μαζί με τους ντόπιους Έλληνες σχημάτισαν αντιστασιακές ομάδες για την προστασία της Μακεδονίας. Αυτοί ήταν οι Μακεδονομάχοι.
Τις προσπάθειες αυτών των αντάρτικων ομάδων συντόνιζαν αξιωματικοί του ελληνικού στρατού και διπλωμάτες όπως ο πρόξενος Θεσσαλονίκης Λάμπρος Κορομηλάς,
ο υποπρόξενος στο Μοναστήρι Ίων Δραγούμης
και δεσποτάδες όπως ο Γερμανός Καραβαγγέλης στην Καστοριά.
Έτσι ναυάγησε η προσπάθεια των Βουλγάρων να αλλοιώσουν την εθνική συνείδηση των κατοίκων της Μακεδονίας που απελευθερώθηκαν από τον ελληνικό στρατό στους Βαλκανικούς πολέμους 1912-1913.
