Με την γλώσσα μας να έχει ιστορία διάρκειας περίπου 3,5 χιλιάδων ετών κουβαλάμε βαρύ γλωσσολογικό φορτίο. Επιλέγουμε και εξηγούμε φράσεις που μας έρχονται από τα βάθη των αιώνων ή και από την πιο πρόσφατη ιστορία. Γράφει ο Νίκος Καραγιάννης.
Λέγω τα σύκα σύκα και τη σκάφη σκάφη: Λέω τα πράγματα όπως είναι, χωρίς περιστροφές, και χωρίς να μασάω τα λόγια μου. Η φράση, που χρησιμοποιείται πολύ συχνά στην καθημερινότητα, μας έρχεται από την αρχαιότητα όπου συναντάται σε απόσπασμα από έργο του Αριστοφάνη: «σκαιός και αγροικός ειμί την σκάφην σκάφην λέγω» αν και εμφανίζεται μόνο το μέρος που αναφέρεται στην σκάφη και όχι στα σύκα. Η φράση «μεταφέρθηκε» και σε άλλες γλώσσες όπως πχ στην αγγλική ως «call a spade a spade» (όπου το λάθος του Έρασμου που μετέφρασε το σκαφείον αντί για τη σκάφη, πέρασε και στην αγγλική φράση) και την γαλλική ως «appeler un chat un chat». Δεν έχει εξηγηθεί ξεκάθαρα, πέρα από κάποιες υποθέσεις και συσχετισμούς, ποια είναι η σχέση μεταξύ των σύκων και της σκάφης για τη δημιουργία της συγκεκριμένης φράσης.
Δρυός πεσούσης πας ανήρ ξυλεύεται: Μεταφορικά σημαίνει πως όταν ένας ισχυρός χάσει την δύναμή του, βρίσκουν όλοι την ευκαιρία να επωφεληθούν από την πτώση του. Προέρχεται από ρήση του Μένανδρου που βρίσκεται μεταξύ άλλων στο έργο του «γνώμαι μονόστιχοι». Η βελανιδιά είναι ένα δέντρο πολύ ψηλό που δύσκολα, με τα εργαλεία που διέθεταν εκείνη την εποχή, μπορούσαν να υλοτομήσουν, ενώ όταν έπεφτε, η υπόθεση γίνονταν πολύ εύκολη για τον καθένα. Και η πτώση του ισχυρού παραλληλίσθηκε με την πτώση της δρυός.
Δαμόκλειος σπάθη: Αναφερόμαστε σε αυτήν εννοώντας έναν μεγάλο, θανάσιμο κίνδυνο, μια μεγάλη συμφορά που είναι έτοιμη να συμβεί ανά πάσα ώρα και στιγμή. Έχει ενδιαφέρον η ιστορία της φράσης: Στις Συρακούσες κυβερνούσε ο Διονύσιος και ένας από τους κόλακές του ήταν ο Δαμοκλής. Μια μέρα ο Διονύσιος τον ρώτησε αν ήθελε να γίνει για μια μέρα εκείνος ο άρχοντας, και ο Δαμοκλής δέχθηκε. Καθώς γευόταν τα πλούσια φαγητά στην τραπεζαρία, είδε ένα σπαθί να κρέμεται πάνω από το κεφάλι του, και όχι μόνο αυτό, αλλά το σπαθί συγκρατούνταν από… τρίχες αλόγου. Όταν ο Δαμοκλής φοβισμένος και έκπληκτος ρώτησε τι σκοπό είχε το σπαθί να βρίσκεται εκεί, ο άρχοντας του απάντησε πως το σπαθί υπήρχε εκεί για να του υπενθυμίζει το δύσκολο έργο που είχε ως άρχοντας στο να παίρνει σωστές αποφάσεις, αλλά και τους κινδύνους που διέτρεχε καθημερινά. Ο Δαμοκλής, φυσικά φοβήθηκε και άλλαξε αμέσως γνώμη προτιμώντας την ταπεινή ζωή του από τα μεγαλεία.
Άπτεσθαι ξύλου: Το γνωστότατο «χτύπα ξύλο» που το λέμε συνεχώς προέρχεται κι αυτό από τα παλιά. Στην αρχαία Ελλάδα που πίστευαν πως μέσα στα δέντρα κατοικούσαν νύμφες, κάθε φορά που έκαναν μια ευχή χτυπούσαν ξύλο, δηλαδή τον κορμό του δέντρου, και με αυτόν τον τρόπο τις καλούσαν για να πραγματοποιήσουν την ευχή, ώστε να μην πάει κάτι στραβά. Έφτασε μέχρι εμάς με την μορφή του να χτυπάμε ξύλο ώστε να μην συμβεί κάτι αρνητικό, μια συμφορά.
Καραγιάννη Νίκος
Copyright © 2018 Εσπερινό ΕΠΑ.Λ. Σάμου. Με την επιφύλαξη όλων των δικαιωμάτων.
