Η άρνηση ενός παιδιού να πάει σχολείο είναι συνηθισμένη ειδικά στις πρώτες τάξεις του Δημοτικού και του Γυμνασίου καθώς το παιδί έρχεται αντιμέτωπο με μια μεγάλη αλλαγή στη ζωή του. Αυτή συνήθως ξεπερνιέται μετά από ένα σύντομο χρονικό διάστημα όταν το παιδί αρχίσει να προσαρμόζεται στο νέο περιβάλλον και στις καινούριες πιο περίπλοκες ευθύνες του. Όταν αυτή η άρνηση όμως γίνεται επίμονη και δεν φαίνεται να ξεπερνιέται αλλά αντίθετα παραμένει και γίνεται φόβος τότε πια μιλάμε για σχολική φοβία. Η φοβία είναι ένας έντονος αλλά και πολλές φορές παράλογος φόβος που συνήθως ‘’στρέφεται προς ένα συγκεκριμένο ερέθισμα ή κατάσταση στο περιβάλλον’’ . Αυτό που χαρακτηρίζει τις αντιδράσεις της φοβίας είναι ότι η ένταση τους είναι δυσανάλογα μεγαλύτερη σε σχέση με την ‘’αγχογόνο’’ κατάσταση , που στην προκειμένη περίπτωση είναι η υποχρέωση του παιδιού να πηγαίνει στο σχολείο. Η άρνηση προχωρά πιο πέρα από μια απλή απροθυμία να πάει το παιδί σχολείο και τις διαμαρτυρίες – προς τη μητέρα κυρίως- και οφείλεται σε ψυχολογικούς παράγοντες , δηλαδή δεν αποτελεί ένα πρόβλημα πειθαρχίας από την πλευρά του παιδιού που μπορεί να αντιμετωπιστεί με παρακάλια ή απειλές.
Η διαταραχή αυτή εκδηλώνεται συχνότερα στα αγόρια ηλικίας 5-14 ετών και το 80% των περιπτώσεων είναι μοναχοπαίδια ή πρωτότοκα παιδιά. Η άρνηση του παιδιού μπορεί να εμφανιστεί στην αρχή της σχολικής φοίτησης ή στα επόμενα χρόνια. Έρευνες έχουν δείξει ότι πολλά από αυτά τα παιδιά είναι νευρωσικά ενώ το μεγαλύτερο ποσοστό από αυτά είναι συνεσταλμένα και φοβισμένα όταν βρίσκονται έξω από το σπίτι τους, μακριά από τα οικεία τους πρόσωπα ανάμεσα στα οποία νιώθουν ασφάλεια και σιγουριά. Αντίθετα, η συμπεριφορά τους μέσα στο σπίτι τους μπορεί να είναι τελείως διαφορετική καθώς μπορεί να γίνονται απαιτητικά και διεκδικητικά. Πίσω από αυτή τη συμπεριφορά, δηλαδή την άρνηση να πάνε σχολείο, μπορεί να κρύβεται ο φόβος τους ότι δεν έχουν τη δύναμη να ανταπεξέλθουν με επιτυχία σε οποιαδήποτε κατάσταση που μπορεί να συμβεί έξω από το σπίτι τους. Η σχολειοφοβία πρόκειται για μια αγχώδη διαταραχή που αποτελεί μέρος της διαταραχής του αποχωρισμού του παιδιού από αγαπημένα πρόσωπα και κυρίως της μητέρας. Το παιδί από το φόβο του ότι θα χάσει τη μητέρα του μεταφέρει αυτό το φόβο σε ένα εξωτερικό ερέθισμα που στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι το σχολείο. Στα μικρά παιδιά έχει μικρότερη διάρκεια ενώ στα μεγαλύτερα το πρόβλημα είναι ανησυχητικό κι έχει μεγαλύτερη διάρκεια. Σε ορισμένες περιπτώσεις αν η φοβία αυτή δεν αντιμετωπιστεί με κάποια θεραπευτική προσέγγιση τα παιδιά συνεχίζουν να αρνούνται όχι μόνο το σχολείο αλλά και τη δουλειά όταν μεγαλώσουν.
Τα φοβικά αισθήματα μπορεί να εκδηλωθούν με διάφορους τρόπους. Κάθε πρωί, πριν πάει το παιδί στο σχολείο, μπορεί να παραπονιέται ότι έχει έντονους πόνους στο στομάχι ή ναυτίες, ενώ μπορεί να αισθάνεται έντονη δυσφορία, αγωνία ή και πανικό μόλις περνά την είσοδο του σχολείου. Άλλα σωματικά συμπτώματα που μπορούν να παρουσιαστούν αφορούν ψυχοσωματικές διαταραχές όπως διάρροια, ημικρανίες, τρέμουλο, ταχυκαρδίες και τάση προς εμετό. Άλλα συμπτώματα που αφορούν τη συγκεκριμένη φοβία είναι οι εφιάλτες ή ακόμη και η νυχτερινή ενούρηση –όπως και στην περίπτωση του Γιώργου- ή εγκόπριση ενώ την ώρα που το παιδί φεύγει για το σχολείο ίσως γίνεται νευρικό ή επιθετικό κι όταν μένει στο σχολείο μπορεί να ζητά επίμονα τους γονείς του και να κλαίει. Βέβαια θα πρέπει πρώτα να αποκλείονται οποιαδήποτε παθολογικά αίτια πριν αρχίσουμε να μιλάμε για σχολική φοβία. Τα συμπτώματα αυτά φαίνεται να υποχωρούν όταν πρόκειται για άλλες δραστηριότητες με τις οποίες ασχολείται εκτός σχολείου ή κατά τη διάρκεια του σαββατοκύριακου.
Τα γεγονότα τα οποία προηγούνται της εκδήλωσης της σχολικής φοβίας μπορεί να είναι η αλλαγή σχολείου, η ασθένεια ή ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου ή ένα ατύχημα που αναγκάζει το παιδί να νοσηλευτεί ή να μείνει στο σπίτι για μεγάλο χρονικό διάστημα ή ακόμη και η σύμπτωση της γέννησης του 2ου παιδιού με την αρχή του σχολικού έτους. Επίσης επειδή μερικά μαθήματα , όπως τα μαθηματικά, είναι ‘’ιεραρχικά’’ και το κάθε βήμα ακολουθεί λογικά και εξαρτάται από το προηγούμενο, είναι επόμενο όταν ο μαθητής χάσει μια σειρά μαθημάτων να συναντήσει δυσκολίες στο να παρακολουθήσει. Όσον αφορά το σχολείο μερικές από τις πηγές του παιδικού άγχους είναι το μέγεθος του σχολείου, το άγχος των εξετάσεων (σε μεγαλύτερες ηλικίες) ή γενικά της αποτυχίας σε κάποιο μάθημα, οι σχέσεις με το δάσκαλο ή τους συμμαθητές αλλά και οι προσδοκίες και οι υπερβολικές πιέσεις των γονιών σχετικά με την πρόοδο των παιδιών. Η δυσκολία που μπορεί να έχει το παιδί να κατανοήσει τα μαθήματα ή τον τρόπο διδασκαλίας που χρησιμοποιεί ο δάσκαλος αλλά και οι μαθησιακές δυσκολίες παίζουν επίσης σημαντικό ρόλο. Επιπλέον, στη σχολική ζωή υπάρχουν πολλές εντάσεις και καταστάσεις που προκαλούν άγχος. Για παράδειγμα ένα πραγματικό ή φανταστικό ελάττωμα μπορεί να κάνει τη γυμναστική ‘’μαρτύριο’’ για ένα πολύ ευαίσθητο παιδί. Πολύ σημαντικό είναι το γεγονός οι ένα ντροπαλό ή μοναχικό είναι ‘’εύκολο θύμα’’ και μπορεί να γίνει στόχος μερικών ‘’παλικαράδων’’ –όπως και στην περίπτωση του εννιάχρονου Γιώργου- και να υποστεί τα πειράγματα ή και την απόρριψη των συμμαθητών του. Το παιδί μπορεί, τέλος, να νιώθει ανησυχία για το αν θα γίνει αποδεκτό από τους συμμαθητές του και αν θα το συμπαθήσουν και θα το δεχτούν στην ‘’ομάδα’’.
