Η πρώτη ημέρα στο σχολείο είναι πραγματικά μια σημαντική στιγμή για το παιδί και συνδέεται με αυτό που ονομάζουμε «άγχος αποχωρισμού».

Τι είναι όμως το άγχος αποχωρισμού; Ουσιαστικά αναφέρεται σ’ εκείνο το αναπτυξιακό στάδιο όπου το παιδί νιώθει φόβο και άγχος γιατί αναγκάζεται να αποχωριστεί το γονιό του. Ο λόγος που τα μικρότερα παιδιά νιώθουν αυτό το «άγχος αποχωρισμού» το οποίο μπορεί να εκδηλωθεί με κλάματα, φόβο, διαμαρτυρίες και θυμό, είναι ότι δεν έχουν ακόμα μία δομημένη αίσθηση αυτού που ονομάζουμε «μονιμότητα του αντικειμένου». Όσο πιο μικρά είναι τα παιδιά, τόσο πιο έντονα αισθάνονται πως όταν αποχωρίζονται κάτι ή κάποιον, όταν δηλαδή εκείνος δεν είναι παρών και δεδομένος στις αισθήσεις τους, έχει χαθεί από τη ζωή τους. Αυτό λοιπόν, σε συνδυασμό με το ότι δεν έχει δομηθεί ακόμα μια πιο ολοκληρωμένη αίσθηση του χρόνου, δημιουργεί τον φόβο ότι αν ο γονιός φύγει, μπορεί και να μην ξαναγυρίσει. Αυτός είναι και ένας λόγος που συχνά τα παιδιά μπορεί πραγματικά να γραπώνονται από τον γονιό για να τον εμποδίσουν να φύγει.

Η αίσθηση του χρόνου και της «μονιμότητας του αντικειμένου», ακόμη και αν κάποιος δεν βρίσκεται στο οπτικό μας πεδίο, αναπτύσσεται στα παιδιά σταδιακά μετά το 14ο μήνα. Ένα σημαντικό στοιχείο που πρέπει να προσέξουν οι γονείς λοιπόν είναι ότι όσο μικρότερο είναι το παιδί τόσο μικρότερος πρέπει να είναι ο χρόνος που θα αποχωρίζεται τους γονείς και τόσο πιο σύντομα θα πρέπει να γίνεται η επανασύνδεση. Όσο το παιδί μεγαλώνει ο χρόνος αυτός μπορεί σταδιακά να αυξάνει.

Η απαραίτητη ασφάλεια, ακόμη κι όταν ο γονιός δεν είναι εκεί

Ένα παιδί ξεκινά το σχολείο σε πολύ μεγαλύτερη ηλικία. Σε κάθε περίπτωση όμως ένα τόσο σημαντικό γεγονός αποχωρισμού, όπως η πρώτη ή οι πρώτες ημέρες στο σχολείο θα φέρει στην επιφάνεια συναισθήματα άγχους που σχετίζονται με την προσωρινή απώλεια του γονιού. Περιμένουμε ότι ένα παιδί που έχει αναπτύξει έναν ασφαλή συναισθηματικό δεσμό με τον γονιό του και που έχει περάσει σταδιακά από αυτήν την εμπειρία του αποχωρισμού και της επανασύνδεσης όλα τα προηγούμενα χρόνια, αναμένεται ότι τελικά θα καταφέρει να χειριστεί το άγχος και να ρυθμίσει το συναίσθημά του.

Έτσι μερικοί από τους βασικούς στόχους στο προ-νήπιο και στο νήπιο, ακόμα ίσως και στις πρώτες τάξεις του δημοτικού, είναι να μπορέσουν τελικά τα παιδιά να διατηρήσουν μια αίσθηση ασφάλειας όταν αποχωρίζονται τον γονιό, να καταφέρουν να χειριστούν το άγχος του αποχωρισμού, να μπορέσουν να ζήσουν για κάποιο χρονικό διάστημα με την υπόσχεση της επανασύνδεσης με το γονιό και να ξεκινήσουν σιγά-σιγά να λειτουργούν πιο ανεξάρτητα. Αυτή βέβαια είναι μια διαδικασία που συχνά μπορεί να είναι κάπως δύσκολη και που ενδέχεται να πάρει κάποιο χρόνο.

Η στιγμή της επανασύνδεσης

Πολύ σημαντική στιγμή είναι η επανασύνδεση του παιδιού με το γονιό. Ένα παιδί που έχει αναπτύξει έναν ασφαλή συναισθηματικό δεσμό με τον γονιό του είναι πιθανό να τρέξει, ίσως κλαίγοντας, στην αγκαλιά της μαμάς του όταν τη δει, όμως πολύ γρήγορα θα ηρεμήσει,  θα νιώσει καλά και θα έχει και πάλι όρεξη να παίξει και να εξερευνήσει το περιβάλλον γύρω του. Η αγκαλιά, η φωνή και τα λόγια του γονιού θα το έχουν παρηγορήσει και θα το έχουν γεμίσει ξανά με μια αίσθηση ασφάλειας και αυτοπεποίθησης. Έτσι σταδιακά θα μπορέσει να ζήσει με την υπόσχεση της επανασύνδεσης με τον γονιό.

Αντίθετα, ένα παιδί που πότε δε θα εκφράσει κάποια δυσφορία όταν αποχωρίζεται το γονιό και που δεν θα αναζητήσει την αγκαλιά ή την παρηγοριά όταν επανασυνδεθεί μαζί του, δεν είναι απαραίτητο ότι αισθάνεται και καλά. Στην πραγματικότητα ενδέχεται να βιώνει μεγάλο άγχος το οποίο δεν μπορεί να εκφράσει και έτσι το καταπνίγει. Ένα τέτοιο παιδί μπορεί να δυσκολεύεται να έρθει σε επαφή με το συναίσθημα του και αυτό είναι σημαντικό να το δούμε. Το ίδιο όμως μπορεί να συμβαίνει και με ένα άλλο παιδί το οποίο δεν θα καταφέρει να ηρεμήσει εύκολα μετά την επανασύνδεση με τον γονιό, αλλά θα συνεχίσει να είναι πολύ φοβισμένο ή θυμωμένο. Και σε αυτή την περίπτωση ενδέχεται να έχει δυσκολία στην ρύθμιση του συναισθήματός του.

Κάθε παιδί είναι διαφορετικό

Όλα τα παιδιά δεν είναι ίδια. Έτσι περιμένουμε ότι κάθε παιδί θα αντιδράσει διαφορετικά, κυρίως βάσει της προηγούμενης εμπειρίας του πάνω σε θέματα αποχωρισμού και επανασύνδεσης και του τρόπου που έχει μάθει να διαχειρίζεται παρόμοιες καταστάσεις. Αν και γνωρίζουμε ότι το οικογενειακό περιβάλλον παίζει καθοριστικό ρόλο στις παραπάνω διεργασίες, δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε και το στοιχείο της ιδιοσυγκρασίας κάθε παιδιού. Κάποια παιδιά επιδεικνύουν μεγαλύτερη αντίσταση στο stress από κάποια άλλα, πράγμα που σημαίνει ότι θα αντιμετωπίσουν πιο ομαλά ζητήματα αποχωρισμού και επανασύνδεσης, μεταξύ άλλων και την πρώτη ημέρα στο σχολείο.

Χρήστος Κοροβίλας