ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΣΜΟΙ

ΕΝΟΤΗΤΑ 2: ΕΓΚΛΙΣΕΙΣ, ΧΡΟΝΙΚΗ ΒΑΘΜΙΔΑ ΚΑΙ ΠΟΙΟΝ ΡΗΜΑΤΟΣ, ΕΙΔΗ ΣΥΝΘΕΤΩΝ, ΠΕΡΙΛΗΨΗ

29 Οκτωβρίου 2024 ΑΡΚΟΥΛΗ ΕΛΕΝΗ

Β1 ΜΕΡΟΣ:ΕΓΚΛΙΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι είναι οι εγκλίσεις;

Οι μορφές που παίρνει το ρήμα για να φανερώσει πώς παρουσιάζεται το νόημα του από εκείνον που μιλάει λέγονται εγκλίσεις.

Ποιες είναι οι εγκλίσεις;

Οι εγκλίσεις είναι τρεις: η οριστική, η υποτακτική και η προστακτική.

1. Η οριστική συνήθως φανερώνει το πραγματικό, αλλά μερικές φορές μπορεί και να δηλώσει το δυνατό, το πιθανό, ευχή και παράκληση.
2. Η υποτακτική φανερώνει το ενδεχόμενο, το επιθυμητό, αλλά και προτροπή, παραχώρηση, ευχή, το δυνατό, απορία, το πιθανό, προσταγή.
3. Η προστακτική φανερώνει συνήθως προσταγή, προτροπή, απαγόρευση, αλλά μπορεί και να δηλώνει και παράκληση, ευχή, έντονη περιέργεια.

Παραδείγματα:

Στον πίνακα που ακολουθεί φαίνονται οι διαφορετικοί τύποι για τα διαφορετικά πρόσωπα του ρήματος στις προσωπικές εγκλίσεις στον ενεστώτα της ενεργητικής φωνής του ρ. δένω:

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΣΗΜΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΕΓΚΛΙΣΕΩΝ

Κοιτάζει το γαλάζιο πουλί. Οριστική πραγματικό

Το νερό της θάλασσας δεν πίνεται. Οριστική πραγματικό-βέβαιο

Θα έδινα τα πάντα, για να πετύχω. Οριστική το δυνατό

Τότε να δεις τι αξίζω. Υποτακτική το δυνατό

Ο Πέτρος δεν είναι μέσα. Θα παίζει στην αυλή(=ίσως παίζει). Οριστική πιθανό

Δε θέλει να ακολουθήσει· θα κουράστηκε. Οριστική πιθανό

Και να έρθει και να μην έρθει, εγώ θα πάω. Υποτακτική πιθανό

Μακάρι να μην τον γνώριζα. Οριστική ευχή

Ας πάει στο καλό. Υποτακτική ευχή

Δεν έρχεσαι αύριο μαζί μου στη δουλειά; Οριστική παράκληση

Σύρε, παιδί μου, στο καλό. Προστακτική παράκληση

Αν βρω λίγο  χρόνο, θα ζωγραφίσω. Υποτακτική το ενδεχόμενο

Ας γίνω πρώτα καλά, και ύστερα βλέπουμε. Υποτακτική το επιθυμητό

Εδώ ας σταθώ κι ας ξαποστάσω. Υποτακτική προτροπή

Προσκύνα, Λιάκο, τον πασά. Προστακτική προτροπή

Ας έρθει κι αυτός, αφού το θέλει. Υποτακτική παραχώρηση

Να το πω; Να μην το πω; Τι να κάνω; Υποτακτική απορία

Να μη μου ξαναμιλήσεις. Υποτακτική προσταγή

Ανοίξτε τα παράθυρα. Προστακτική προσταγή

Μη φωνάζετε έτσι. Υποτακτική απαγόρευση

Λυπήσου με, Θεέ μου. Προστακτική παράκληση

ΘΥΜΑΜΑΙ ΟΤΙ:

Στην οριστική χρησιμοποιούμε το μόριο θα και την άρνηση δεν.

Στην υποτακτική χρησιμοποιούμε τα μόρια να ή ας και την άρνηση μη(ν).

Η προστακτική έχει δικούς της τύπους και δεν έχει άρνηση.

Β1 ΜΕΡΟΣ: ΟΙ ΧΡΟΝΟΙ ΤΟΥ ΡΗΜΑΤΟΣ

Τι είναι οι χρόνοι του ρήματος;

Οι μορφές που παίρνει το ρήμα για να φανερώσει πότε και πώς γίνεται κάτι λέγονται χρόνοι του ρήματος. Τι φανερώνουν οι χρόνοι του ρήματος;

Α) Τη χρονική βαθμίδα στην οποία γίνεται αυτό που σημαίνει το ρήμα (παρόν, παρελθόν, μέλλον). Οι χρόνοι  διακρίνονται σε :

1. παροντικούς(ενεστώτας, παρακείμενος),
2. παρελθοντικούς(παρατατικός, αόριστος, υπερσυντέλικος)
3. μελλοντικούς (εξακολουθητικός μέλλοντας, συνοπτικός μέλλοντας, συντελεσμένος μέλλοντας).

Β) Το ποιόν ενέργειας με το οποίο παρουσιάζεται αυτό που σημαίνει το ρήμα. Οι χρόνοι εδώ διακρίνονται σε:

1. μη συνοπτικούς ή εξακολουθητικούς (ενεστώτας, παρατατικός, εξακολουθητικός μέλλοντας) όταν φανερώνουν εξακολούθηση ή επανάληψη, 
2. συνοπτικούς (αόριστος, συνοπτικός μέλλοντας) όταν παρουσιάζουν κάτι συνοπτικά
3. συντελεσμένους (παρακείμενος, υπερσυντέλικος, συντελεσμένος μέλλοντας) όταν αυτό που δηλώνουν είναι κάτι τελειωμένο.

Ποιοι χρόνοι λέγονται μονολεκτικοί και ποιοι περιφραστικοί;

Από τους χρόνους του ρήματος άλλοι σχηματίζονται με μία μόνο λέξη και λέγονται μονολεκτικοί και άλλοι με δύο ή τρεις λέξεις και λέγονται περιφραστικοί.

Η υποτακτική και η προστακτική όλων των χρόνων στις κύριες προτάσεις ποια χρονική βαθμίδα έχουν;

Όλοι οι χρόνοι στην υποτακτική και προστακτική στις κύριες προτάσεις αναφέρονται στο μέλλον, δηλ. σε ενέργειες που θα γίνουν.

ΠΙΝΑΚΑΣ ΤΩΝ ΧΡΟΝΩΝ ΣΤΗΝ ΟΡΙΣΤΙΚΗ

ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΟΥ ΡΗΜΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΑΥΞΗΣΗ

Ποιο μέρος του ρήματος ονομάζεται θέμα και ποιο κατάληξη;

Σε κάθε κλιτή λέξη, άρα και στο ρήμα, το τμήμα που είναι στην αρχή της και δεν αλλάζει μορφή λέγεται θέμα και το τελευταίο τμήμα της που αλλάζει μορφή λέγεται κατάληξη.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

• Το μέρος που αλλάζει-ω, -εις, -ει, -ουμε, -ετε, -ουν λέγεται κατάληξη.
• Το μέρος που παραμένει σταθερό (δεν-) λέγεταιθέμα.
• Ο τελευταίος φθόγγος τουθέματος λέγεται χαρακτήρας, (δεν)

Ποια είναι τα δύο είδη του θέματος του ρήματος;

Το θέμα του ρήματος είναι ενεστωτικό και αοριστικό (ενεργητικού και παθητικού αορίστου). Μ’ αυτό δηλώνεται το ποιόν της ενέργειας του ρήματος: το μη συνοπτικό ή εξακολουθητικό δηλώνεται με το ενεστωτικό θέμα, ενώ το συνοπτικό και το συντελεσμένο  δηλώνονται με το αοριστικό θέμα.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

Μελετώντας το ρήμα στους χρόνους της ενεργητικής φωνής διαπιστώνουμε ότι οι χρόνοι σχηματίζονται από δύο διαφορετικά θέματα:

από το θέμα δεν- σχηματίζονται οι ενεστώτας, παρατατικός και εξακολουθητικός μέλλοντας της ενεργητικής και παθητικής και το ονομάζουμε ενεστωτικό θέμα

από το θέμα δεσ- σχηματίζονται οι αόριστος, στιγμιαίος μέλλοντας, παρακείμενος, υπερσυντέλικος και συντελεσμένος μέλλοντας της ενεργητικής και το ονομάζουμε αοριστικό.

Τι είναι η αύξηση και ποια ρήματα την παίρνουν;

Όσα ρήματα αρχίζουν από σύμφωνο μπορούν να πάρουν μπροστά από το θέμα, στον παρατατικό και τον αόριστο της οριστικής, ένα ε- που λέγεται αύξηση. Όσα ρήματα αρχίζουν από φωνήεν ή δίψηφο δεν παίρνουν αύξηση, αλλά κρατούν το φωνήεν ή το δίψηφο σε όλους τους χρόνους.

Τι είναι η εσωτερική αύξηση;

Μερικά σύνθετα ρήματα με α΄ συνθετικό επίρρημα ή πρόθεση παίρνουν αύξηση στην αρχή του β΄ συνθετικού (εσωτερική αύξηση).π.χ. παραλαμβάνει                  παρελάμβανε

Πότε διατηρείται και πότε χάνεται η αύξηση;

Η αύξηση (και η εσωτερική) μένει όταν τονίζεται, ενώ χάνεται όταν δεν τονίζεται.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ

Αναλυτικά μελετήστε την κλίση των ρημάτων σε όλους τους χρόνους, τις φωνές και τις συζυγίες στο βιβλίο της Γραμματικής  ( σελίδες  79-93) ή στη διεύθυνση:

http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-A112/621/4006,17975/

Γ1 ΜΕΡΟΣ: ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΩΝ ΣΥΝΘΕΤΩΝ

Τι είναι η σύνθεση;

Η σύνθεση είναι η διαδικασία δημιουργίας νέων λέξεων  από δύο ή περισσότερες άλλες λέξεις. Οι λέξεις που χρησιμοποιούνται για να συνθέσουν τη νέα λέξη λέγονται συνθετικά και η λέξη που σχηματίζεται λέγεται σύνθετη λέξη ή σύνθετο.
α΄ συνθετικό + β΄ συνθετικό → σύνθετο ή σύνθετη λέξη

Ποια είναι τα είδη των συνθέτων ως προς τη σημασία τους;

Τα σύνθετα χωρίζονται σε κατηγορίες ανάλογα με τη σχέση του πρώτου με το δεύτερο συνθετικό. Ειδικότερα, διακρίνονται σε (είδη συνθέτων):

α) παρατακτικά: τα δύο συνθετικά παρατάσσονται το ένα δίπλα στο άλλο.

Τα συνθετικά αυτά μπορεί να είναι:

Ουσιαστικά: αγγούρι + ντομάτα = αγγουροντομάτα.

Επίθετα: άσπρος + μαύρος = ασπρόμαυρος.

Ρήματα: αναβαίνω + κατεβαίνω = ανεβοκατεβαίνω.

Επιρρήματα: βόρεια + ανατολικά = βορειοανατολικά.

β) προσδιοριστικά: το πρώτο συνθετικό προσδιορίζει το δεύτερο.

Τα συνθετικά αυτά μπορεί να είναι:

Ουσιαστικό + ουσιαστικό: τυρί + πίτα = τυρόπιτα.

Επίθετο + ουσιαστικό: πικρό + αμύγδαλο = πικραμύγδαλο.

Επίρρημα + ρήματα: σιγά + τραγουδώ = σιγοτραγουδώ.

Η λέξη κατά (που προέρχεται από την πρόθεση «κατά» της Αρχαίας Ελληνικής) + επίθετο: κατά + κόκκινος = κατακόκκινος.

γ) κτητικά: τα κτητικά σύνθετα μπορούν να αποδοθούν με τη φράση «εκείνος που έχει…» και συνήθως σχηματίζονται με επίθετο + ουσιαστικό: ξανθά + μαλλιά = ξανθομάλλης / ανοιχτό + μυαλό = ανοιχτόμυαλος

δ) αντικειμενικά: το πρώτο συνθετικό είναι ουσιαστικό και το δεύτερο ρήμα και το ουσιαστικό έχει θέση αντικειμένου του ρήματος, π.χ. βιβλίο + πωλώ = βιβλιοπώλης, δέντρα + φυτεύω = δεντροφύτευση, χρόνο + χρεώνω = χρονοχρέωση.

Γ2 ΜΕΡΟΣ: Η ΜΟΡΦΗ ΤΩΝ ΣΥΝΘΕΤΩΝ: ΤΟ ΣΥΝΔΕΤΙΚΟ ΦΩΝΗΕΝ

• Το -ο- που εμφανίζεται συνήθως ανάμεσα στο θέμα του πρώτου συνθετικού (όταν αυτό είναι κλιτό) και στο δεύτερο συνθετικό (όταν αυτό αρχίζει με σύμφωνο) λέγεται συνδετικό φωνήεν (γυναίκες + παιδιά → γυναικ -ό- παιδα).
• Το βλέπουμε επίσης και σε πολλά επιρρήματα (κρυφ-ά + μιλώ → κρυφομιλώ).
• Ωστόσο, όταν το δεύτερο συνθετικό αρχίζει με φωνήεν (κυρίως α ή ο), το συνδετικό -ο- συνήθως δεν εμφανίζεται:
  δεκαπέντε + Αύγουστος → Δεκαπενταύγουστος    γλυκός + ανάλατος → γλυκανάλατος
  αλλά έχουμε και
  βόρειος + ανατολικός → βορειοανατολικός

Δ ΜΕΡΟΣ: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

Πώς γράφω την  περίληψη ενός κειμένου;

1.  Προσέχω τον τίτλο και την ταυτότητα του κειμένου(πρόκειται για άρθρο, απόσπασμα, ποιος είναι ο συγγραφέας ή ο αρθρογράφος;…)
2. Διαβάζω προσεκτικά το κείμενο και υπογραμμίζω τα σημαντικότερα, καθώς και λέξεις συνδετικές που με βοηθούν να καταλάβω τη συλλογιστική πορεία του συγγραφέα.
3. Σημειώνω στην αρχή του κειμένου το θέμα του, λαμβάνοντας υπόψη τον τίτλο και το περιεχόμενό του. Αν δεν είμαι βέβαιος,  σημειώνω το θέμα  του κειμένου μετά τη δεύτερη ανάγνωση.
4. Διαβάζω δεύτερη φορά το κείμενο, σημειώνοντας δίπλα από κάθε παράγραφο  μια πρόταση με το θέμα της.
5. Επιβεβαιώνω το θέμα του κειμένου που είχα σημειώσει αρχικά.
6. Ελέγχω από τους πλαγιότιτλους τον αριθμό των λέξεων, μειώνοντάς τον αν έχω περάσει το όριο που μου ζητείται.
7. Συνθέτω την περίληψή μου :

  Αρχίζω:

Ο συγγραφέας στο κείμενο (ή απόσπασμα κ.λπ.) παρουσιάζει , επισημαίνει….+ το θέμα που σημείωσα αρχικά.

                                        ή    

Το κείμενο, το άρθρο, το απόσπασμα αναφέρεται, παρουσιάζει …+ το θέμα που σημείωσα αρχικά.                                                                                      

Συνεχίζω:

Τονίζει (-εται), επισημαίνει (-εται), αναφέρει (-εται), προσθέτει (προστίθεται) , απορεί, διαπιστώνει (-εται), διερωτάται, υποστηρίζει (-εται), διευκρινίζει(-εται), δηλώνει (-εται), εξετάζει (-εται), εξηγεί (-είται), προτείνει (-εται), αναγνωρίζει (-εται) κ.λπ. +το θέμα κάθε παραγράφου.

Τελειώνω:

Στο τέλος συμπεραίνει (-εται), καταλήγει,  κ.λπ. + το θέμα της τελευταίας παραγράφου.

1. Αποφεύγω:
   • να αντιγράφω αυτούσιες φράσεις του κειμένου
   • να διατυπώνω ερωτήματα
   • να αναφέρω συγκεκριμένα παραδείγματα
   • να παραθέτω δευτερεύοντα στοιχεία του κειμένου
   • να επαναλαμβάνω τα ίδια πράγματα
   • να μιμούμαι το ύφος του συγγραφέα
   • να σχολιάζω τον συγγραφέα

ΠΗΓΕΣ:

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ  ΝΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ Α΄, Β΄, Γ΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/

http://vprassas.blogspot.gr/

Δημοσιευμένο στην κατηγορία  ΓΛΩΣΣΑ Β΄ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ .