ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΣΜΟΙ

Η ΤΡΙΤΗ ΚΛΙΣΗ ΤΩΝ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝ

10 Απριλίου 2024 ΑΡΚΟΥΛΗ ΕΛΕΝΗ

Διαίρεση  των τριτόκλιτων ουσιαστικών

Κατά την τρίτη κλίση κλίνονται ονόματα και των τριών γενών περιττοσύλλαβα.

Τα τριτόκλιτα ουσιαστικά στην ενική ονομαστική λήγουν σ’ ένα από τα φωνήεντα α, ι, υ, ω, ή σ’ ένα από τα σύμφωνα ν, ρ, ς (ξ, ψ)· στην ενική γενική λήγουν σε -ος, -ως, ή -ους.

Α. ΚΑΤΑΛΗΚΤΙΚΑ ΚΑΙ ΑΚΑΤΑΛΗΚΤΑ

• Από τα αρσενικά και θηλυκά της τρίτης κλίσης πολλά σχηματίζουν την ενική ονομαστική με την κατάληξη –ςκαι λέγονται καταληκτικά (ἥρω-ς, ἰχθύ-ς) μερικά όμως τη σχηματίζουν χωρίς καμιά κατάληξη και λέγονται ακατάληκτα (χιών, ἠχώ).
• Τα ουδέτερα της γ’ κλίσης κανονικά σχηματίζουν την ονομαστική, αιτιατική και κλητική του ενικού χωρίς κατάληξη (είναι δηλ. ακατάληκτα): σῶμα, ἄστυ.

Β. ΜΟΝΟΘΕΜΑ ΚΑΙ ΔΙΠΛΟΘΕΜΑ

• Από τα ουσιαστικά της γ΄ κλίσης άλλα έχουν σε όλες τις πτώσεις ένα μόνο θέμα και γι’ αυτό λέγονται μονόθεμα(χιτών, χιτῶν-ος) και άλλα παρουσιάζονται με δύο θέματα και γι’ αυτό λέγονται διπλόθεμα (ἡγεμόν-ος, ἡγεμών).
• Στα διπλόθεμα τριτόκλιτα το θέμα που έχει στην τελευταία συλλαβή μακρόχρονο φωνήεν λέγεται ισχυρό θέμα(ποιμήν, ῥήτωρ), ενώ το άλλο που έχει στην τελευταία συλλαβή βραχύχρονο φωνήεν λέγεται αδύνατο θέμα (ποιμεν-, ῥητορ-).

ΠΩΣ ΒΡΙΣΚΩ ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΩΝ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝ  ΣΤΗ Γ΄ ΚΛΙΣΗ;

Το θέμα στα μονόθεμα ουσιαστικά της γ΄ κλίσης βρίσκεται από τη γενική του ενικού, αφού αφαιρεθεί από αυτήν η κατάληξη: πίνακ-ος (θ. πινακ-), κλητῆρ-ος(θ. κλητηρ-).

Στα διπλόθεμα το ισχυρό θέμα βρίσκεται από την ονομαστική του ενικού και το αδύνατο από τη γενική του ενικού, αφού αφαιρεθεί η κατάληξη: ὁ ἡγεμὼν (ισχυρό θ. ἡγεμων-), τοῦ ἡγεμόν-ος (αδύνατο θ. ἡγεμον)· ὁ ποιμὴν (ισχυρό θ. ποιμην-), τοῦ ποιμέν-ος (αδύνατο θ. ποιμεν-).

Γ. ΦΩΝΗΕΝΤΟΛΗΚΤΑ ΚΑΙ ΣΥΜΦΩΝΟΛΗΚΤΑ

Κατά το χαρακτήρα τα ουσιαστικά της γ΄ κλίσης διαιρούνται:

α) σε φωνηεντόληκτα: ἥρω-ς, ἥρω-ος, πόλις, πόλε-ως·

β) σε συμφωνόληκτα: κόραξ, κόρακ-ος, σωλήν, σωλῆν-ος.

ΜΕΡΙΚΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΑ ΦΩΝΗΕΝΤΟΛΗΚΤΑ ΤΗΣ Γ΄ ΚΛΙΣΗΣ ΠΟΥ ΜΑΘΑΜΕ ΣΤΗΝ Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

Καταληκτικά διπλόθεμα αρσ. και θηλ. σε -ῐς (γεν. -εως)

Παρατηρήσεις

Τα φωνηεντόληκτα σε -ις  (γεν. –εως):

1) έχουν δύο θέματα: ένα σε –ι  (πολι-), από το οποίο σχηματίζονται η ονομαστική, η αιτιατική και η κλητική του ενικού, και άλλο θέμα σε -ε (πολε-), από το οποίο σχηματίζονται οι άλλες πτώσεις του ενικού και όλος ο πληθυντικός·

2) στη γεν. του ενικού έχουν κατάληξη –ως (αντί –ος) και τονίζονται στη γενική του ενικού και του πληθυντικού στην προπαραλήγουσα·

3) συναιρούν το χαρακτήρα ε με το ακόλουθο ε  ή ι  των καταλήξεων σε ει: αἱ πόλε-ες = πόλεις·

4) σχηματίζουν την αιτιατ. του ενικού με την κατάληξη –ν (τὴν πόλι-ν), την κλητ. του ενικού χωρίς κατάληξη (ὦ πόλι-) και την αιτιατ. του πληθυντικού όμοια με την ονομαστική από αναλογία προς αυτή (αἱ πόλεις – τὰς πόλεις).

δ) Καταληκτικά μονόθεμα σε –εύς (-εως)

Παρατηρήσεις

Στα φωνηεντόληκτα σε –εύς  της γ΄ κλίσης:

1) Το υ του χαρακτήρα αποβάλλεται πριν από φωνήεν: βασιλεύ-ς, βασιλέ-ως.

2) Η κλητ. του ενικού είναι όμοια με το θέμα (χωρίς κατάληξη): ὦ βασιλεῦ.

3) Η γεν. του ενικού έχει κατάληξη –ως (αντί –ος): τοῦ βασιλέ-ως.

4) Η αιτιατ. του πληθ. έχει κατάληξη –ᾶς: τοὺς βασιλέ-ᾱς .

3) Το ε που απομένει στο θέμα μετά την αποβολή του υ συναιρείται με το ακόλουθο ε ή ι των καταλήξεων σε ει: οἱ βασιλέ-ες = βασιλεῖς· τῷ βασιλέ-ι = βασιλεῖ.

ΜΕΡΙΚΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΑ ΣΥΜΦΩΝΟΛΗΚΤΑ ΤΗΣ Γ΄ ΚΛΙΣΗΣ

Οδοντικόληκτα καταληκτικά μονόθεμα με θέμα σε -ντ

(ον. -ας, γεν. -αντος και ον. -ους, γεν. -οντος)

Οδοντικόληκτα ακατάληκτα διπλόθεμα με θέμα σε -ντ

(ον. -ων, γεν. -οντος)

(θ. γεροντ-)

Οδοντικόληκτα ουδέτερα ακατάληκτα

μονόθεμα σε -α (γεν. -ατος)

(θ. κτηματ-)

ΠΗΓΗ:

http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL102/639/4107,18837/

Δημοσιευμένο στην κατηγορία  ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ .