ΕΝΟΤΗΤΑ 4: ΦΡΟΝΤΙΖΩ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΜΟΥ
11 Δεκεμβρίου 2023 ΑΡΚΟΥΛΗ ΕΛΕΝΗ
ENOTHTA 4
B1. ΟΝΟΜΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΡΗΜΑΤΙΚΗ ΦΡΑΣΗ
- Σε κάθε κείμενο, κύριο συστατικό-βασική μονάδα αποτελεί η πρόταση.
- Kάθε πρόταση αποτελείται από δύο βασικά μέρη. Στο ένα μέρος κεντρική λέξη είναι το ουσιαστικό, ενώ στο άλλο μέρος το ρήμα. Το ένα μέρος, λοιπόν, θα το αναφέρουμε από εδώ κι εμπρός ως ονοματική φράση, ενώ το άλλο ως ρηματική φράση
| Tο ένα στα δέκα Ελληνόπουλα | είναι παχύσαρκο |
| OΦ | PΦ |
- H ονοματική φράση μπορεί να έχει απλή μορφή (π.χ. άρθρο + ουσιαστικό) ή διευρυμένη μορφή (π.χ. άρθρο + επίθετο + ουσιαστικό).
- H διευρυμένη μορφή της ονοματικής φράσης μπορεί να περιέχει οποιοδήποτε άλλο μέρος του λόγου που μπορεί να λειτουργήσει ως συμπλήρωμα ή προσδιορισμός του ουσιαστικού (π.χ. αριθμητικό, επίθετο ή και ολόκληρη ονοματική πρόταση).
ΠAPAΔEIΓMA: Οι μικροί αφράτοι μπεζέδες, που τρίβονται αμέσως στο στόμα και λιώνουν.
- H ρηματική φράση είναι ο συνδυασμός του ρήματος με τα συμπληρώματα και τους προσδιορισμούς του.
- Mια ονοματική φράση μπορεί να είναι μέρος μιας ρηματικής φράσης:
| Το Υπουργείο Υγείας | συνέταξε | διατροφικές οδηγίες |
| OΦ | OΦ | |
| PΦ | ||
- H ονοματική φράση έχει πολλές λειτουργίες στις προτάσεις.
Συγκεκριμένα λειτουργεί ως:
- Yποκείμενοτου ρήματος, δηλαδή μία λέξη ή φράση που δηλώνει ποιος ενεργεί (όπως εδώ οι γονείς) ή δέχεται μια ενέργεια ή βρίσκεται σε μια κατάσταση:
Πολλοί γονείς δε διαφωνούν.
- Κατηγορούμενο(του υποκειμένου):
Το 1 στα 10 Ελληνόπουλα είναι παχύσαρκο παιδί.
- Αντικείμενο, δηλαδή το πρόσωπο ή το πράγμα στο οποίο μεταφέρεται η ενέργεια του υποκειμένου ενός ρήματος:
Το Υπουργείο Παιδείας συνέταξε διατροφικές οδηγίες.
- Συμπλήρωμα μιας πρόθεσης:
Λόγια κάποτε πικρά με τη γλύκα στο στόμα.
- Συμπλήρωμα ενός ουσιαστικού(= άλλης ονοματικής φράσης) σε πτώση γενική:
Περιεργάζομαι την παράταξη των γλυκισμάτων.
B2. ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ
- Το επίθετο μπορεί να προσδιορίζει ένα ουσιαστικό και να του δίνει μια (μόνιμη) ιδιότητα. Σε αυτή την περίπτωση λέμε ότι λειτουργεί ως επιθετικός προσδιορισμός.
- Αυτός ο προσδιορισμός είναι στο ίδιο γένος, στην ίδια πτώση και στον ίδιο αριθμό με το ουσιαστικό.
Γ1. Η ΚΛΙΣΗ ΤΩΝ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝ
Θυμηθείτε την κλίση των ουσιαστικών από τις σελίδες 31-46 του σχολικού βιβλίου «Γραμματική της Νέας Ελληνικής Γλώσσας». Η ψηφιακή μορφή του είναι στη διεύθυνση:
http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-A112/621/4006,17971/
ΓΕΝΙΚΕΣ ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ
Α) ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΚΑΙ ΤΟ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΟ ΓΕΝΟΣ
Το φυσικό γένος ενός ουσιαστικού άλλοτε ταυτίζεται και άλλοτε όχι με το γένος που έχει στη γραμματική (γραμματικό γένος). Για παράδειγμα, το ουσιαστικό το αγόρι έχει φυσικό γένος αρσενικό, αλλά έχει γραμματικό γένος ουδέτερο, ενώ το ουσιαστικό μάγειρας έχει φυσικό και γραμματικό γένος αρσενικό.
Β) Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΠΤΩΣΕΩΝ
Η ονομαστική είναι η πτώση που απαντά στο ερώτημα ποιος, ποια, ποιο ενεργεί ή παθαίνει κάτι ή βρίσκεται σε μια κατάσταση που δηλώνει το ρήμα.
Η γενική είναι η πτώση που απαντά στο ερώτημα τίνος (ποιου, ποιας, ποιου;).
Η αιτιατική είναι η πτώση που απαντά στο ερώτημα τι (ποιον, ποια, ποιο;).
Η κλητική είναι η πτώση με την οποία απευθύνουμε πρόσκληση ή προσφώνηση σε κάποιον, κάποια, κάτι.
Γ) ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝ
- Δικατάληκτα και τρικατάληκτα
Τα ουσιαστικά ονομάζονται δικατάληκτα, όταν έχουν δύο καταλήξεις στον ενικό και δύο στον πληθυντικό, και τρικατάληκτα, όταν έχουν τρεις καταλήξεις σε κάθε αριθμό.
2.Ισοσύλλαβα και ανισοσύλλαβα
Διακρίνονται σε ισοσύλλαβα όταν όλοι οι τύποι-πτώσεις έχουν ίδιο αριθμό συλλαβών, π.χ. μαθητής και ανισοσύλλαβα όταν ορισμένοι τύποι-πτώσεις εμφανίζουν μία επιπλέον συλλαβή, π.χ. παππούς).
3.Αρσενικά, θηλυκά, ουδέτερα
Ένας άλλος τρόπος κατάταξης των ουσιαστικών η διάκριση τους σε αρσενικά, θηλυκά και ουδέτερα, δηλαδή η διάκριση των κλίσεων σύμφωνα με το γένος.
4.Οξύτονα, παροξύτονα, προπαροξύτονα
Τα ουσιαστικά διακρίνονται ακόμη σε οξύτονα (όσα τονίζονται στη λήγουσα), παροξύτονα (όσα τονίζονται στην παραλήγουσα) και προπαροξύτονα (όσα τονίζονται στην προπαραλήγουσα).
ΣΥΝΟΠΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝ
Ι. ΑΡΣΕΝΙΚΑ
| Καταλήξεις | Παραδείγματα | |||
| α/α | Ενικός | Πληθυντικός | Ενικός | Πληθυντικός |
| 1. | -ας (ισοσύλλ.) | -ες | πατέρας, μήνας, κήρυκας | πατέρες, μήνες, κήρυκες |
| 2. | -ης (ισοσύλλ.) | -ες | μαθητής, επιβάτης | μαθητές, επιβάτες |
| 3. | -ος (ισοσύλλ.) | -οι | βαθμός, δρόμος, ανήφορος | βαθμοί, δρόμοι, ανήφοροι |
| 4. | -ας(ανισοσύλλ.) | -άδες | ψαράς, ρήγας, τσέλιγκας | ψαράδες, ρηγάδες, τσελιγκάδες |
| 5. | -ης(ανισοσύλλ.) | -ηδες | καφετζής, βαρκάρης, φούρναρης | καφετζήδες, βαρκάρηδες, φουρνάρηδες |
| 6. | -ης | -ες, -άδες | αφέντης | αφέντες, αφεντάδες |
| 7. | -ές, -ούς(ανισοσύλλ.) | -έδες, -ούδες | καφές, παππούς | καφέδες, παππούδες |
| 8. | -έας(ανισοσύλλ.) | -είς | κουρέας | κουρείς |
ΙΙ. ΘΗΛΥΚΑ
| Καταλήξεις | Παραδείγματα | |||
| α/α | Ενικός | Πληθυντικός | Ενικός | Πληθυντικός |
| 1. | -α (ισοσύλλ.) | -ες | σπηλιά, εικόνα, αίθουσα | σπηλιές, εικόνες, αίθουσες |
| 2. | -η (ισοσύλλ.) | -ες | γραμμή, γνώμη, κάμαρη, χάρη | γραμμές, γνώμες, κάμαρες, |
| χάρες | ||||
| 3. | -η(ανισοσύλλ.) | -εις | γνώση, αίτηση | γνώσεις, αιτήσεις |
| 4. | -ος (ισοσύλλ.) | -οι | κιβωτός, ψήφος, μέθοδος | κιβωτοί, ψήφοι, μέθοδοι |
| 5. | -ά, -ού(ανισοσύλλ.) | -άδες, -ούδες | μαμά, πολυλογού | μαμάδες, πολυλογούδες |
| 6. | -ω (ισοσύλλ.) | — | πειθώ, Μάρω | — |
ΙΙΙ. ΟΥΔΕΤΕΡΑ
| Καταλήξεις | Παραδείγματα | |||
| α/α | Ενικός | Πληθυντικός | Ενικός | Πληθυντικός |
| 1. | -ο (ισοσύλλ.) | -α | φυτό, δέντρο, άτομο | φυτά, δέντρα, άτομα |
| 2. | -ι (ισοσύλλ.) | -ια | νησί, σπίτι | νησιά, σπίτια |
| 3. | -ος (ισοσύλλ.) | -η | δάσος, μέγεθος | δάση, μεγέθη |
| 4. | -μα(ανισοσύλλ.) | -ματα | πράγμα, μάθημα | πράγματα, μαθήματα |
| 5. | -ιμο(ανισοσύλλ.) | -ιματα | γράψιμο | γραψίματα |
| 6. | -ς (ανισοσύλλ.) | -τα | τέρας, καθεστώς | τέρατα, καθεστώτα |
| 7. | -ν (ανισοσύλλ.) | -ντα | ον | όντα |
| 8. | -ρ (ανισοσύλλ.) | -(τ)α | ήπαρ, πυρ | ήπατα, πυρά |
Γ2. Η ΚΛΙΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΘΕΤΩΝ
Θυμηθείτε την κλίση των επιθέτων από τις σελίδες 47-56 του σχολικού βιβλίου «Γραμματική της Νέας Ελληνικής Γλώσσας». Η ψηφιακή μορφή του είναι στη διεύθυνση:
http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-A112/621/4006,17972/
ΣΥΝΟΠΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑΣ ΕΠΙΘΕΤΩΝ
| Καταλήξεις | Παραδείγματα | Εξαιρέσεις |
| -αίος | τυχαίος | νέος |
| -είος | ανδρείος | γελοίος, κρύος |
| -ηρός | ζωηρός | αλμυρός, γλαφυρός, ισχυρός, οχυρός κ.ά. |
| -ικός | ειδικός | θηλυκός, δανεικός κ.ά. |
| -ιμος | πόσιμος | διάσημος, άσχημος, έτοιμος κ.ά. |
| -ινός | σημερινός | ελεεινός, σκοτεινός, ταπεινός, υγιεινός, φωτεινός κ.ά. |
| -ινος | πέτρινος | |
| -ίσιος | ποταμίσιος | γνήσιος, ημερήσιος, Ιθακήσιος κ.ά. |
| -λέος | θαρραλέος | |
| -τέος | διατηρητέος | |
| -ωπός | χαρωπός | |
| -ωτός | φτερωτός |
ΣΥΝΟΠΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΚΑΤΑΛΗΞΕΩΝ ΕΠΙΘΕΤΩΝ
| Καταλήξεις | Παραδείγματα | |||
| α/α | Ενικός | Πληθυντικός | Ενικός | Πληθυντικός |
| 1. | –ος, -η, -ο | -οι, -ες, -α | ελεύθερος-ελεύθερη-ελεύθερο | ελεύθεροι-ελεύθερες-ελεύθερα |
| 2. | -ος, -α, -ο | -οι, -ες, -α | νέος-νέα-νέο, τίμιος-τίμια-τίμιο |
νέοι-νέες-νέα, τίμιοι-τίμιες-τίμια |
| 3. | -ος, -ια, -ο | -οι, -ες, -α | γλυκός-γλυκιά-γλυκό | γλυκοί-γλυκές-γλυκά |
| 4. | -ύς, -ιά, -ύ | -ιοί, -ιές, -ιά | βαρύς-βαριά-βαρύ | βαριοί-βαριές-βαριά |
| 5. | -ύς, -εία, -ύ | -είς, -είες, -έα | βραχύς-βραχεία-βραχύ | βραχείς-βραχείες-βραχέα |
| 6. | -ής, -ιά, -ί | -ιοί, -ιές, -ιά | χρυσαφής-χρυσαφιά-χρυσαφί | χρυσαφιοί-χρυσαφιές-χρυσαφιά |
| 7. | -ης, -α, -ικο | -ηδες, -ες, -ικα | μικρούλης-μικρούλα-μικρούλικο | μικρούληδες-μικρούλες-μικρούλικα |
| 8. | –άς/-ής, -ού,-άδικο/-ήδικο | -άδες, -ούδες,-άδικα | υπναράς-υπναρού-υπναράδικο | υπναράδες-υπναρούδες-υπναράδικα |
| 9. | –ης, -ης, -ες | -εις, -εις, -η | διεθνής-διεθνής-διεθνές, συνήθης-συνήθης-σύνηθες |
διεθνείς-διεθνείς-διεθνή,συνήθεις-συνήθεις-συνήθη |
| 10. | -ων, -ουσα, -ον | -οντες, -ουσες,-οντα | ενδιαφέρων-ενδιαφέρουσα-ενδιαφέρον, απών-απούσα-απόν |
ενδιαφέροντες-ενδιαφέρουσες-ενδιαφέροντα, απόντες-απούσες-απόντα |
| 11. | -ων/-ονας,-ων,-ον | -ονες, -ονες, -ονα | μετριόφρων/-ονας-μετριόφρων-μετριόφρον | μετριόφρονες-μετριόφρονες-μετριόφρονα |
Δ. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΣΥΝΘΕΣΗ
ΠΩΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥΝΤΑΙ ΝΕΕΣ ΛΕΞΕΙΣ;
1ος ΤΡΟΠΟΣ:
Νέες λέξεις μπορούν να παραχθούν, όταν στο θέμα της αρχικής λέξης προστίθεται μία νέα διαφορετική κατάληξη, που λέγεται παραγωγική κατάληξη ή επίθημα :
π.χ. παιδί+παραγωγική κατάληξη -ακι→ παράγωγη λέξη παιδάκι
2ος ΤΡΟΠΟΣ
Αριστερά από το θέμα της αρχικής λέξης προστίθεται ένα πρόθημα, όπως μια αρχαία πρόθεση ή το στερητικό α- (που δηλώνει άρνηση):
π.χ. τροφή +αρχαία πρόθεση διά → σύνθετη λέξη διατροφή
π.χ. φθαρτός +στερητικό πρόθημα: α- → σύνθετη λέξη: άφθαρτος.
Τα προθήματα αυτά ονομάζονται και αχώριστα μόρια, γιατί δε συναντώνται κατά κανόνα μόνα τους στον λόγο.
3ος ΤΡΟΠΟΣ
Ενώνονται τα θέματα δύο απλών λέξεων,
π.χ. παχύσαρκο: από τις λέξεις
παχύ: που είναι το α’ μέρος (πρώτο συνθετικό) της νέας λέξης
σάρκα: που είναι το β’ μέρος (δεύτερο συνθετικό) της νέας λέξης.
Σημειώνεται εδώ ότι σύμφωνα με ορισμένες περιγραφές της Νέας Ελληνικής οι λέξεις που σχηματίζονται με την προσθήκη αχώριστων μορίων δεν είναι σύνθετες αλλά παράγωγες.
ΠΗΓΕΣ:
http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/2256/Neoelliniki-Glossa_A-Gymnasiou_html-empl/
Δημοσιευμένο στην κατηγορία ΓΛΩΣΣΑ Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ .
Πρόσφατα σχόλια