ΤΟ ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟ ΚΑΙ Η ΜΕΤΟΧΗ: ΚΑΤΑΛΗΞΕΙΣ ΚΑΙ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ

14 Νοεμβρίου 2023 ΑΡΚΟΥΛΗ ΕΛΕΝΗ

Εκτός από τις εγκλίσεις, το ρήμα σχηματίζει δύο ονοματικούς τύπους, το απαρέμφατο και τη μετοχή.

ΤΟ ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟ

ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ

Το απαρέμφατο λέγεται έτσι, γιατί η κατάληξή του δε δηλώνει συγκεκριμένο πρόσωπο του λόγου. Είναι άκλιτος ρηματικός τύπος που, όταν είναι έναρθρο, ισοδυναμεί με αφηρημένο ουσιαστικό (βλ. παρακάτω στη Σύνταξη).

Καταλήξεις απαρεμφάτων βαρύτονων ρημάτων στην ενεργητική φωνή

	ενεστώτας	μέλλοντας	αόριστος	παρακείμενος
φωνηεντόληκτα	*-ειν* τοξεύειν	*-σειν* τοξεύσειν	*-σαι* τοξεῦσαι	*-κέναι* τετοξευκέναι
ουρανικόληκτα	*-ειν* πράττειν	*-ξειν* πράξειν	*-ξαι* πρᾶξαι	*-χέναι* πεπραχέναι
χειλικόληκτα	*-ειν* γράφειν	*-ψειν* γράψειν	*-ψαι* γράψαι	*-φέναι* γεγραφέναι
οδοντικόληκτα	*-ειν* πείθειν	*-σειν* πείσειν	*-σαι* πεῖσαι	*-κέναι* πεπεικέναι

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Το απαρέμφατο του αορίστου δεν παίρνει αύξηση(όπως και οι εγκλίσεις του ίδιου χρόνου πλην της οριστικής).
Το απαρέμφατο του παρακειμένουδιατηρεί τον αναδιπλασιασμό, π.χ. βε-βουλευκέναι,τε-θαυμακέναι, ἐ-σκευακέναι.
Το απαρέμφατο ενεστώτα του ρ. εἰμὶείναι: εἶναι.

ΣΥΝΤΑΞΗ

Η ονοματική φύση του απαρεμφάτου φαίνεται από το ότι μπορεί να έχει άρθρο (ουδετέρου γένους, ενικού αριθμού) σε όλες τις πτώσεις, π.χ. τὸ πράττειν, τοῦ πράττειν. Λέγεται τότε έναρθρο απαρέμφατο και παρουσιάζει τις συντακτικές χρήσεις ενός ουσιαστικού (δέχεται άρνηση μή), π.χ. Τὸ λακωνίζειν ἐστὶ φιλοσοφεῖν(το έναρθρο απαρέμφατο τὸ λακωνίζειν είναι υποκείμενο του ρήματος ἐστί).

Το άναρθρο απαρέμφατο (ειδικό και τελικό) είναι πιο συχνό και έχει πολλές συντακτικές χρήσεις, οι κυριότερες από τις οποίες είναι: αντικείμενο σε προσωπικά ρήματα και υποκείμενο σε απρόσωπα ρήματα ή απρόσωπες εκφράσεις.

	Είδη του άναρθρου απαρεμφάτου
	Ειδικό: μεταφράζεται με τις λέξεις «ότι», «πως», εξαρτάται από ρήματα που σημαίνουν «λέω», «νομίζω», «γνωρίζω», «αντιλαμβάνομαι» κ.ά., δέχεται άρνηση οὐ: π.χ.Ἐκείνους λύειν* φημὶ τὴν εἰρήνην*.	Τελικό: μεταφράζεται με τη λέξη «να», εξαρτάται από ρήματα που σημαίνουν «θέλω», «μπορώ», «προτρέπω», «απαγορεύω» κ.ά., δέχεται άρνηση μή: π.χ.Τὰς συνθήκας λύειν ἐπιχειροῦσιν.
	Βασικές συντακτικές χρήσεις
	Αντικείμενο σε προσωπικά ρήματα, δηλ. ρήματα που κλίνονται σε όλα τα πρόσωπα και έχουν ως υποκείμενο κάποιο πρόσωπο, ζώο ή πράγμα. π.χ Ἔφησε δώσειν* ἐγγυητὴν ἕνα τῶν φίλων.*Υποκείμενο σε απρόσωπα ρήματα, δηλ. ρήματα που απαντούν μόνο στο γ΄ εν. πρόσωπο και δεν έχουν ως υποκείμενο κάποιο πρόσωπο, ζώο ή πράγμα. Είναι παρόμοια με τα ν.ε. «πρέπει», «λέγεται», «ενδέχεται» κ.ά.· συνηθέστερα στην α.ε. είναι τα δεῖ, χρή (= πρέπει), προσήκει (= αρμόζει). Την ίδια συντακτική θέση παίρνει το απαρέμφατο και με απρόσωπες εκφράσεις, δηλ. φράσεις που αποτελούνται από ένα επίθετο ή ένα επίρρημα και το γ΄ ενικό πρόσωπο των ρημάτωνεἰμὶ και ἔχω, π.χ. δίκαιόν ἐστι (= είναι δίκαιο / είναι σωστό), καλόν ἐστι (= είναι όμορφο / είναι καλό), καλῶς ἔχει (= καλόν ἐστι): π.χ. Προσήκει ὑμῖν τοὺς προγόνους μιμεῖσθαι. Δίκαιόν ἐστιν ὑπὲρ μεγάλων ἐγκλημάτων δεινὰς ποιεῖσθαι* τὰς τιμωρίας*.

Η ΜΕΤΟΧΗ

ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ

Η μετοχή είναι ρηματικό επίθετο που παρουσιάζει τρία γένη και αντίστοιχα τρεις καταλήξεις (τριγενές και τρικατάληκτο).

Καταλήξεις μετοχών βαρύτονων ρημάτων στην ενεργητική φωνή

	ενεστώτας	μέλλοντας	αόριστος	παρακείμενος
φωνηεντόληκτα	*-ων, -ουσα, -ον* ὁ τοξεύ-ων ἡ τοξεύ-ουσα τὸ τοξεῦ-ον	*-σων, -σουσα, -σον* ὁ τοξεύ-σων ἡ τοξεύ-σουσα τὸ τοξεῦ-σον	*-σας, -σασα, -σαν* ὁ τοξεύ-σας ἡ τοξεύ-σασα τὸ τοξεῦ-σαν	*-κώς, -κυῖα, -κός* ὁ τετοξευ-κώς ἡ τετοξευ-κυῖα τὸ τετοξευ-κός
ουρανικόληκτα	*-ων, -ουσα, -ον* ὁ πράττων ἡ πράττουσα τὸ πρᾶττον	*-ξων, -ξουσα, -ξον* ὁ πράξων ἡ πράξουσα τὸ πρᾶξον	*-ξας, -ξασα, -ξαν* ὁ πράξας ἡ πράξασα τὸ πρᾶξαν	*-χώς, -χυῖα, -χός* ὁ πεπραχώς ἡ πεπραχυῖα τὸ πεπραχός
χειλικόληκτα	*-ων, -ουσα, -ον* ὁ γράφων ἡ γράφουσα τὸ γράφον	*-ψων, -ψουσα, -ψον* ὁ γράψων ἡ γράψουσα τὸ γράψον	*-ψας, -ψασα, -ψαν* ὁ γράψας ἡ γράψασα τὸ γράψαν	*-φώς, -φυῖα, -φός* ὁ γεγραφώς ἡ γεγραφυῖα τὸ γεγραφός
οδοντικόληκτα	*-ων, -ουσα, -ον* ὁ πείθων ἡ πείθουσα τὸ πεῖθον	*-σων, -σουσα, -σον* ὁ πείσων ἡ πείσουσα τὸ πεῖσον	*-σας, -σασα, -σαν* ὁ πείσας ἡ πείσασα τὸ πεῖσαν	*-κώς, -κυῖα, -κός* ὁ πεπεικώς ἡ πεπεικυῖα τὸ πεπεικός

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Η μετοχή του αορίστου δεν παίρνει αύξηση.
Η μετοχή του παρακειμένου διατηρεί τον αναδιπλασιασμό, π.χ. ὁ ἐσκευακώς, ἡ ἐσκευακυῖα, τὸ ἐσκευακός.
Η μετοχή ενεστώτα του ρ. εἰμὶείναι: ὤν, οὖσα, ὄν.
Το αρσενικόκαι ουδέτερο γένος των μετοχών όλων των χρόνων της ενεργητικής φωνής κλίνονται σύμφωνα με τηγ΄ κλίση, ενώ το θηλυκό σύμφωνα με τα θηλυκά σε -α της α΄ κλίσης. Επιπλέον, το θηλυκό στη γενική του πληθυντικού τονίζεται πάντοτε στη λήγουσα, π.χ. τῶν λυουσῶν, τῶν λυσουσῶν, τῶν λυσασῶν, τῶν λελυκυιῶν.

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ

Οι μετοχές, ανάλογα με τη συντακτική τους λειτουργία, διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες: επιθετικές,κατηγορηματικές, επιρρηματικές.

Επιθετική

Μεταφράζεται ως αναφορική πρόταση με τις λέξεις «που»,«ο οποίος». Συνήθως είναι έναρθρη.
Συντακτικά καταλαμβάνει θέσεις ουσιαστικών και επιθέτων. Ὁ φεύγων πόνους φεύγει τιμάς (= αυτός που αποφεύγει τους κόπους αποφεύγει και τις τιμές).

Επιρρηματική

Λειτουργεί ως επίρρημα. Μπορεί να είναι:

τροπική [μτφρ. με ν.ε. μετοχή (-ντας), «με το να»]
Ἦλθεν ἔχων (= έχοντας) ὀλίγας ναῦς.
χρονική (μτφρ. «όταν», «αφού», «ενώ»)
Οὗτος τοσαῦτα εἰπὼν (= αφού είπε) ἀπῆλθεν.
αιτιολογική (μτφρ. «επειδή», «αφού», «εφόσον»)
Κινδυνεύσαντες (= επειδή κινδύνευσαν) ἡττηθῆναι ἀπεχώρησαν.
τελική (μτφρ. «για να», δηλώνει σκοπό και βρίσκεται σε χρόνο μέλλοντα)
Τοῦτο λέξων (= για να πω) ἔρχομαι.
υποθετική (μτφρ. «αν»)
Ταῦτα ποιοῦντες (= αν κάνετε) τὰ δίκαια ψηφιεῖσθε.
εναντιωματική (μτφρ. «αν και», «μολονότι»)
Ὀλίγοι ὄντες (= αν και ήταν) ἐνίκησαν.

Κατηγορηματική

Μεταφράζεται με τις λέξεις «να», «ότι»και (σπανιότερα, όταν εξαρτάται από ρήμα ψυχικού πάθους) «που».

· Εξαρτάται συνήθως από ρ. συνδετικά, γνωστικά, αισθητικά, έναρξης, λήξης, ψυχικού πάθους.
π.χ.Ἐμοὶ χαρίζου ἀποκρινόμενος (= Κάνε μου τη χάρη να μου απαντήσεις).

ΠΗΓΗ

ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ Ο.Ε.Δ.Β.

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Α΄ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Ο.Ε.Δ.Β.

Δημοσιευμένο στην κατηγορία ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ .

Τα σχόλια δεν επιτρέπονται.

ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΣΜΟΙ

ΤΟ ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟ ΚΑΙ Η ΜΕΤΟΧΗ: ΚΑΤΑΛΗΞΕΙΣ ΚΑΙ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ

Πρόσφατα άρθρα

Πρόσφατα σχόλια

Ιστορικό

Kατηγορίες

Μεταστοιχεία