ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΣΜΟΙ

Ο παππούς και το εγγονάκι   Λέων Τολστόι

17 Σεπτεμβρίου 2024 ΑΡΚΟΥΛΗ ΕΛΕΝΗ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΕΙΔΟΣ

Είναι ένα διήγημα. Γενικά τα   διηγήματα είναι μικρότερα σε μέγεθος από τα μυθιστορήματα. Είναι  λιγότερο περίπλοκα απ’  ό,τι τα μυθιστορήματα, χωρίς να σημαίνει ότι είναι πιο εύκολα. Επικεντρώνονται  σε ένα μόνο επεισόδιο. Έχουν  απλή πλοκή. Έχουν  μικρό αριθμό χαρακτήρων (ηρώων). Εκτυλίσσονται  σε έναν κατά βάση χώρο. Καλύπτουν  σύντομη χρονική περίοδο.

Εντοπίστε τα παραπάνω χαρακτηριστικά στο διήγημά μας.

ΘΕΜΑ ΔΙΗΓΗΜΑΤΟΣ

Θέμα του διηγήματος είναι η συμβίωση των γερόντων γονέων με την οικογένεια του παιδιού τους και η συμπεριφορά της νεότερης γενιάς απέναντι σ’ αυτούς. Συγκεκριμένα παρουσιάζεται η αδυναμία του παππού και η άσχημη συμπεριφορά των παιδιών του προς αυτόν. Αυτά ζουν μαζί του στο ίδιο σπίτι και σιγά- σιγά τον παραμερίζουν, ώσπου συνειδητοποιούν ότι και το παιδί τους θα τους φερθεί με τον ίδιο τρόπο, όταν γεράσουν.

ΕΝΟΤΗΤΕΣ

1η Ενότητα: «Ο παππούς είχε γεράσει πολύ…δεν είπε τίποτα.»

Η σκληρή συμπεριφορά του ζευγαριού απέναντι στον ηλικιωμένο πατέρα.

2η Ενότητα: « Μια μέρα ο άντρας…και τον πρόσεχαν όπως πρέπει.»

Το μάθημα που έδωσε το μικρό παιδί στους γονείς του και η αλλαγή της στάσης τους.

ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΓΗΡΑΤΕΙΩΝ ΚΑΙ Ο ΤΡΟΠΟΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ ΤΟΥΣ

Ο συγγραφέας  καταγράφει τα αποτελέσματα των γηρατειών  με λιτό, ρεαλιστικό και σκληρό τρόπο. Ο άνθρωπος δυσκολεύεται να μετακινηθεί, χάνει την όρασή του, χάνει την ακοή του δεν μπορεί να ελέγξει τις κινήσεις του, γι΄ αυτό μπορεί να κάνει ζημιές. Ο συγγραφέας τα παρουσιάζει αυτά όχι για να μας στενοχωρήσει, αλλά για να μας ευαισθητοποιήσει και να συμπεριφερόμαστε με σωστό τρόπο (φροντίδα, κατανόηση, αγάπη, βοήθεια για τα άτομα αυτά).

Η ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΟΥ ΓΙΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΝΥΦΗΣ ΚΑΙ Ο ΣΤΟΧΟΣ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ

Ο γιος και η νύφη συμπεριφέρονται με σκληρότητα και απαξιωτικό τρόπο. Όχι  μόνο δε δείχνουν κατανόηση για τα προβλήματά του παππού και δεν τον βοηθούν, αλλά τον θέτουν στο περιθώριο, τον απομονώνουν και τον επιπλήττουν για τη ζημιά που έκανε. Η νύφη φτάνει στο σημείο να του πει ότι θα του δίνει φαγητό στην ξύλινη γαβάθα. Πρόκειται για σκληρή, υποτιμητική και ταπεινωτική στάση.

Ο συγγραφέας θέλει να καταδείξει πόσο σκληροί γίνονται συχνά οι νέοι άνθρωποι απέναντι στους γέροντες γονείς τους. Ξεχνώντας όσα τους πρόσφεραν οι γονείς τους, οδηγούν στο περιθώριο τους ανθρώπους της τρίτης ηλικίας . Από την άλλη, τα παιδιά έχουν την τάση να μιμούνται τους μεγάλους και γι’ αυτό το πιο σημαντικό μέσο διαπαιδαγώγησης θεωρείται το παράδειγμα που πρέπει να δίνουν οι μεγάλοι με τη συμπεριφορά τους, ώστε να τους μιμηθούν τα παιδιά.

Η ΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΠΑΠΠΟΥ

Δε λέει τίποτα και απλώς βγάζει ένα αναστεναγμό. Οι ηλικιωμένοι, επειδή γνωρίζουν την αδυναμία τους και είναι πια εξαρτημένοι δέχονται με υπομονή τις προσβολές, τις απαξιωτικές κουβέντες και τις επιπλήξεις. Μέσα τους πονάνε αλλά δεν αντιδρούν.

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΕΓΓΟΝΟΥ

Ο Μίσα, ο γιος του ζευγαριού και εγγονός, έπαιξε καταλυτικό ρόλο στο διήγημα. Λέγοντας στους γονείς του ότι κατασκευάζει μια ξύλινη γαβάθα για να τους ταϊζει όταν γεράσουν, υπήρξε η αιτία αλλαγής της στάσης των γονέων απέναντι στον παππού. Άρχισαν να του φέρονται με στοργή και αγάπη, έτρωγαν μαζί του και του συμπεριφέρονταν όπως έπρεπε.

ΑΙΤΙΕΣ ΑΛΛΑΓΗΣ ΤΗΣ ΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΓΟΝΙΩΝ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΠΑΠΠΟΥ

Η αλλαγή της συμπεριφοράς των γονιών οφείλεται :

α) στη ντροπή που ένιωσαν, καθώς ο γιος τους, χωρίς να το καταλαβαίνει, τους μάλωσε για τη σκληρότητά τους και τους έκανε να καταλάβουν πόσο σκληροί ήταν,

β) στο γεγονός ότι φοβήθηκαν πως όποια συμπεριφορά έδειχναν αυτοί προς τον πατέρα τους, την ίδια έπρεπε να περιμένουν κι αυτοί από το παιδί τους όταν μεγάλωναν.

Είναι γνωστό ότι τα παιδιά μιμούνται τις συμπεριφορές των μεγάλων και ιδιαίτερα των γονιών τους. Γι’ αυτό το πιο σημαντικό μέσο διαπαιδαγώγησης θεωρείται το παράδειγμα της συμπεριφοράς των γονιών.

ΔΙΔΑΓΜΑ

Όποια συμπεριφορά δείχνει κανείς προς τους γέροντες γονείς του, την ίδια θα έχει, πιθανότατα, και ο ίδιος από τα παιδιά του. Πρέπει, δηλαδή, να συμπεριφερόμαστε με αγάπη,  φροντίδα και κατανόηση στους ηλικιωμένους, γιατί αντιμετωπίζουν πολλά προβλήματα, έχουν πολλές ανάγκες και  μας χρειάζονται. Έτσι μπορούμε να προσδοκούμε κι εμείς ανάλογη συμπεριφορά  από τα παιδιά μας, όταν  φτάσουμε σε μια προχωρημένη ηλικία.

ΓΛΩΣΣΑ

Το διήγημα έχει μεταφραστεί από τα ρωσικά. Παρατηρούμε λοιπόν ότι η γλώσσα και γενικά η διατύπωση είναι απλή και λιτή, με μικρές, απλές, κοφτές προτάσεις. Τα ρήματα κυριαρχούν δίνοντας έμφαση στο νόημα. Απουσιάζουν τα σχήματα λόγου και οι λεπτομέρειες. Δίνονται τα απαραίτητα για την κατανόηση της ιστορίας.

ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ

Ασύνδετο σχήμα (Τα πόδια του…δεν τον άκουγαν), εικόνες (οπτικές, ακουστικές).

ΚΥΡΙΑΡΧΕΣ ΑΝΤΙΘΕΣΕΙΣ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

α) γεροντική και νεότερη ηλικία

β) συμπεριφορά γονιών πριν και μετά το επεισόδιο με τον Μίσα.

ΑΦΗΓΗΤΗΣ

Τριτοπρόσωπος παντογνώστης

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ

Αφήγηση («Μια μέρα ο άντρας και η γυναίκα….»)

Διάλογος («Τι φτιάχνεις εκεί Μίσα;»)

Περιγραφή( «Τα πόδια του…..χυνόταν το φαγητό»)

ΤΙΤΛΟΣ

Παρουσιάζει τους δύο πρωταγωνιστές που συνδέονται στενά γιατί ο ένας θα γίνει αιτία να αλλάξει προς το καλύτερο η ζωή του άλλου. Το υποκοριστικό “εγγονάκι” κάνει πιο έντονη την ηλικιακή αντίθεση (ένα παιδάκι άλλαξε τη ζωή του παππού).

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΠΡΟΣΩΠΩΝ

ΓΟΝΕΙΣ

Αρχικά είναι σκληροί, κυνικοί (κυνικός είναι αυτός που εκφράζεται δυσάρεστα, με απόλυτη  ειλικρίνεια, χωρίς ευγένεια), άσπλαχνοι  και αδιάφοροι. Μετά το περιστατικό αλλάζουν και φαίνονται μετανιωμένοι και ευαισθητοποιημένοι.

ΠΑΠΠΟΥΣ

Είναι ένας αδύναμος, ανήμπορος γέροντας με πολλά προβλήματα υγείας, που νιώθει άχρηστος. Παραμένει υπομονετικός και καρτερικός,  αν και είναι πολύ πικραμένος και θλιμμένος από τη στάση του γιου και της νύφης του.

ΕΓΓΟΝΑΚΙ

Ο Μίσα είναι ένα ειλικρινές, αφελές και αθώο παιδί που μιμείται τη συμπεριφορά των γονιών του, τους οποίους έχει ως πρότυπα.

ΟΙ ΤΡΕΙΣ  ΗΛΙΚΙΑΚΕΣ ΦΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΖΩΗΣ

Στο διήγημα παρουσιάζονται οι τρεις ηλικίες του ανθρώπου (η παιδική, η ηλικία της ωριμότητας και η γεροντική), για τις οποίες δίνονται κάποια γνωρίσματα:

α. Ένα από τα βασικά γνωρίσματα της παιδικής ηλικίας το οποίο παρουσιάζεται στο διήγημα είναι ο μιμητισμός. Ο Μίσα με αφέλεια και απλότητα μιμείται τους γονείς του και ετοιμάζεται από τώρα για τη στάση που θα κρατήσει απέναντί τους όταν εκείνοι θα έχουν γεράσει. Πρόκειται για τη στάση που κρατάνε εκείνοι απέναντι στον παππού.

β. Στο διήγημα οι γονείς του Μίσα εκπροσωπούν τη μέση ηλικία, την ηλικία της δράσης, της δημιουργίας και των ευθυνών. Στο διήγημα προβάλλεται η εξουσιαστική συμπεριφορά και η αλαζονεία των ανθρώπων αυτής της ηλικίας, οι οποίοι με τη δύναμη που τους δίνει η ακμή της ζωής εξουσιάζουν τους ανήμπορους πλέον γέρους (όπως άλλωστε και τα αδύναμα ακόμη παιδιά), που εξαρτώνται κυρίως οικονομικά από αυτούς, χωρίς να περνάει από το μυαλό τους ότι κάποτε και οι ίδιοι θα γεράσουν.

γ. Τέλος ο παππούς εκπροσωπεί την ηλικία των γερατειών. Στο διήγημα προβάλλεται η αδυναμία των γερόντων για δράση και δημιουργία που έχει ως αποτέλεσμα την περιθωριοποίησή τους καθώς και η απουσία αντίδρασης απέναντι στη σκληρή συμπεριφορά των παιδιών τους: ο παππούς ζει παραπεταμένος σε μιαν άκρη του σπιτιού και είναι υποχρεωμένος να ανέχεται αδιαμαρτύρητα και με πόνο την προσβλητική συμπεριφορά του γιου του και της νύφης

ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΛΑΪΚΟΥ  ΠΑΡΑΜΥΘΙΟΥ ΣΤΟ ΔΙΗΓΗΜΑ

Δε δηλώνεται ο τόπος και ο χρόνος. Άρα όσα αναφέρονται στο κείμενο ισχύουν σε πολλές περιπτώσεις συμβίωσης γερασμένων γονιών με τα παιδιά και τα εγγόνια τους (διαχρονικότητα) .

Γρήγορη εξέλιξη της ιστορίας, χωρίς λεπτομέρειες.

Απλή και λιτή γλώσσα, με μικρές κοφτές προτάσεις, κυριαρχία των ρημάτων,  χωρίς σχήματα λόγου.

Δίδαγμα προς τους αναγνώστες: Να συμπεριφέρονται με φροντίδα και αγάπη στους γονείς τους, γιατί έτσι  αργότερα θα τους φερθούν και τα δικά τους παιδιά.

ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΩΝ

Παραμύθια. Είναι διηγήσεις μεγάλης λογοτεχνικής αξίας. Τα θέματα τους είναι οικουμενικά και διαχρονικά και συστηματοποιούνται απ’ τους «παραμυθάδες» με βάση κάποιους άγραφους κανόνες (την επανάληψη εκφραστικών σχημάτων σ’ όλες τις ενότητες, την κλιμακωτή εξέλιξη της υπόθεσης σε τρία βασικά στάδια, τις αλλεπάλληλες αντιθέσεις, τη λύση της πλοκής πάνω στην κορύφωση της κ.ά.). Χαρακτηριστικά του παραμυθιού:

• συνήθως έχει φανταστική υπόθεση
• ο συμβολισμός είναι απλός
•  η αφήγηση γίνεται ευθύγραμμα και με συντομία
• διατυπώνει διδάγματα
• έχει ψυχαγωγικό χαρακτήρα
•  το διαπερνά μια αυστηρή ηθική αντίληψη του κόσμου, λείπουν οι αναφορές στις ταξικές και κοινωνικές διαφορές και τα εμπόδια στη συνεννόηση ανθρώπων και ζώων
•  το πλημμυρίζουν γνήσια και ζεστά συναισθήματα
•  ξεκινά, προάγει (=προχωρά) και κλείνει το μύθο του με συμβατικές εκφράσεις (Μια φορά κι έναν καιρό…Και ζήσαν αυτοί καλά…)
• έχει σχεδόν πάντοτε ευχάριστο τέλος
•  κυριαρχεί ο διάλογος

Δημοσιευμένο στην κατηγορία  ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ .