ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΣΜΟΙ

ΦΘΟΓΓΟΙ-ΓΡΑΜΜΑΤΑ -ΤΟΝΙΣΜΟΣ

18 Σεπτεμβρίου 2022 ΑΡΚΟΥΛΗ ΕΛΕΝΗ

ΦΘΟΓΓΟΙ ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΑΤΑ

Οι φθόγγοι της αρχαίας ελληνικής (όπως και της νέας) διαιρούνται σε φωνήεντα και σε σύμφωνα.

α) Τα φωνήεντα της αρχαίας, ως φθόγγοι, παριστάνονται με 7 γράμματα: α, ε, η, ι, ο, υ, ω.

β) Τα σύμφωνα της αρχαίας, ως φθόγγοι, παριστάνονται με 17 γράμματα: β, γ, δ, ζ, θ, κ, λ, μ, ν, ξ, π, ρ, σ (-ς), τ, φ, χ, 

Διαίρεση φωνηέντων

Από τα 7 γράμματα α, ε, η, ι, ο, υ, ω που παριστάνουν φωνήεντα:

α) Το ε και το ο ονομάζονται βραχύχρονα (γιατί παριστάνουν φθόγγους βραχύχρονους).

β) Το η και το ω ονομάζονται μακρόχρονα (γιατί παριστάνουν φθόγγους μακρόχρονους).

γ) Το α, το ι και το υ ονομάζονται δίχρονα, γιατί παριστάνουν φθόγγους άλλοτε μακρόχρονους και άλλοτε βραχύχρονους (δηλ. σε άλλες λέξεις ή τύπους λέξεων είναι μακρόχρονα και σε άλλες βραχύχρονα).

Σημ. Η μακρότητα του δίχρονου σημειώνεται με το σημάδι ¯ (χώρᾱ), η βραχύτητα με το σημάδι ˘ (γλώσσᾰ).

Διαίρεση συμφώνων

Τα σύμφωνα της αρχαίας (δηλ. οι φθόγγοι που ακούονταν σαν σύμφωνα) διαιρούνται:

α) σε 9 άφωνα· αυτά παριστάνονται με τα γράμματα κ, γ, χ -π, β, φ, -τ, δ, θ

β) σε 5 ημίφωνα· αυτά παριστάνονται με τα γράμματα λ, ρ – μ, ν, σ(ς).

γ) Εκτός από τα παραπάνω γράμματα, υπάρχουν τρία ακόμα, τα ζ, ξ, ψ, που παριστάνουν σύμφωνα· αυτά λέγονται διπλά.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Τα γράμματα ζ, ξ, ψ ονομάστηκαν διπλά, γιατί το καθένα από αυτά παριστάνει δύο φθόγγους συγχωνευμένους: το ξ έγινε από τo κ+σ (πίνακς = πίναξ), το ψ από το π+σ  (κώνωπς = κώνωψ) και το ζ από το σ+δ (Ἀθήνασδε = Ἀθήναζε).

Τα άφωνα σύμφωνα υποδιαιρούνται:

α) κατά το φωνητικό όργανο με το οποίο κυρίως προφέρονται: στα ουρανικά κ, γ, χ, στα χειλικά π, β, φ και στα οδοντικά τ, δ, θ·

β) κατά το είδος της πνοής που συνοδεύει την εκφώνησή τους: στα ψιλόπνοα (δηλ. λεπτά κατά την πνοή) κ, π, τ, στα δασύπνοα (δηλ. παχιά κατά την πνοή) χ, φ, θ και στα μέσα β, γ, δ.

Τα ημίφωνα υποδιαιρούνται στα υγρά λ, ρ, στα ένρινα μ, ν και στο συριστικόσ (ς).

ΠΙΝΑΚΑΣ ΤΩΝ ΣΥΜΦΩΝΩΝ

Δίφθογγοι

Οι δίφθογγοι της αρχαίας ελληνικής είναι έντεκα:
α) οχτώ κύριοι: αι, ει, οι, υι – αυ, ευ, ηυ, ου.

β) τρεις καταχρηστικοί: ᾳ, ῃ, ῳ.

     Οι δίφθογγοι γενικά είναι μακρόχρονοι: παιδεύει, ὦ βασιλεῦ, ὦ γραῦ, ὦ βοῦ. Μόνο οι δίφθογγοι αι και οι λογαριάζονται βραχύχρονοι, όταν βρίσκονται εντελώς στο τέλος κλιτής λέξης: οἱ ναῦται, οἱ κῆποι

ΠΗΓΗ: http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL102/639/4106,18828/

ΜΙΑ “ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΗ” ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΟΥΣ ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΟΝΙΣΜΟΥ

ΤΟΝΟΙ ΚΑΙ ΤΟΝΙΣΜΟΣ

Τόνοι

Οι τόνοι είναι τρεις: η οξεία (′), η βαρεία (‵) και η περισπωμένη(~): Ἀρταξέρξης καὶ Κῦρος.

Ονομασία των λέξεων από τον τόνο τους

Σε κάθε λέξη πάνω στο φωνήεν ή το δίφθογγο της συλλαβής που τονίζεται σημειώνουμε κάθε φορά έναν ορισμένο τόνο. Κατά τη θέση που έχει ο τόνος σε μια λέξη και κατά το είδος του η λέξη αυτή λέγεται:

οξύτονη, αν έχει οξεία στη λήγουσα: πατήρ·

παροξύτονη, αν έχει οξεία στην παραλήγουσα: μήτηρ·

προπαροξύτονη, αν έχει οξεία στην προπαραλήγουσα: λέγομεν·

περισπώμενη, αν έχει περισπωμένη στη λήγουσα: τιμῶ·

προπερισπώμενη, αν έχει περισπωμένη στην παραλήγουσα: δῶρον·

Τονισμός. Γενικοί κανόνες τονισμού

Ο τονισμός των λέξεων στην αρχαία ελληνική γίνεται κατά τους εξής γενικούς κανόνες:

1) Καμιά λέξη δεν τονίζεται πιο πάνω από την προπαραλήγουσα (όπως και στη νέα ελληνική): λέγομεν, ἐλέγομεν, ἐλεγόμεθα, ἐπικίνδυνος, ἐπικινδυνότατος.

2) Όταν η λήγουσα είναι μακρόχρονη, η προπαραλήγουσα δεν τονίζεται: (ἡ βασίλισσα, αλλά) τῆς βασιλίσσης, (ἄμεσος, αλλά) ἀμέσως.

3) Η προπαραλήγουσα, όταν τονίζεται, παίρνει πάντοτε οξεία: τιμώμεθα, παρήγορος, πείθομαι.

4) Κάθε βραχύχρονη συλλαβή, όταν τονίζεται, παίρνει πάντοτε οξεία: νέφος, τόπος, ἀγαθός.

5) Η μακρόχρονη παραλήγουσα, όταν τονίζεται, παίρνει οξεία εμπρός από μακρόχρονη λήγουσα: θήκη, κώμη, παιδεύω, κλαίω.

6) Η μακρόχρονη παραλήγουσα, όταν τονίζεται, παίρνει περισπωμένη εμπρός από βραχύχρονη λήγουσα: κῆπος, χῶρος, φεῦγε, κῶμαι.

7) Η μακροκατάληκτη γενική και δοτική των πτωτικών, όταν τονίζεται στη λήγουσα, παίρνει περισπωμένη:

τοῦ ποιητοῦ, τῷ ποιητῇ· τῶν ποιητῶν, τοῖς ποιηταῖς·

τῆς φωνῆς, τῇ φωνῇ· τῶν φωνῶν, ταῖς φωναῖς·

ΠΗΓΗ

Γραμματική της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας Γυμνασίου Λυκείου

http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL102/639/4106,18830/

Δημοσιευμένο στην κατηγορία  ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ .