ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΣΜΟΙ

Γιατί; Γιάννη Μαγκλή (σχόλια και πρόσθετο υλικό)

24 Φεβρουαρίου 2022 ΑΡΚΟΥΛΗ ΕΛΕΝΗ

Ο βομβαρδισμός της Γκουέρνικα (26 Απριλίου 1937)

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ:

Γεννήθηκε στην Κάλυμνο το  1909 και είναι διηγηματογράφος και μυθιστοριογράφος. Μετά την αποφοίτησή του από το Γυμνάσιο της Καλύμνου, εργάστηκε στην πατρίδα του για δύο χρόνια σε σφουγγαράδικα και στη συνέχεια φοίτησε εσωτερικός  στο Λύκειο της Χάβρης στη Γαλλία. Εργάστηκε πολλά χρόνια σε εταιρεία  πώλησης σφουγγαριών στο Παρίσι. Κατά τη διάρκεια της μετάθεσής του  στην Αίγινα, γνωρίστηκε με τον Ν. Καζαντζάκη. Όταν κηρύχθηκε ο πόλεμος, το 1940, πολέμησε εθελοντικά στο αλβανικό μέτωπο. Τα θέματά του τα αντλεί από τη σκληρή ζωή των ναυτικών. Παρουσιάζει επίσης με τρόπο ρεαλιστικό στρατιώτες , μετανάστες και γενικά λαϊκούς τύπους. Κέντρο των αφηγήσεών του είναι ο άνθρωπος και οι δύσκολες καταστάσεις που αντιμετωπίζει .Σε πολλά έργα του υπάρχει αυτοβιογραφικός χαρακτήρας. Οι περιγραφές του ρεαλιστικές και ζωντανεύουν γεγονότα και καταστάσεις. Το έργο του διακρίνεται για το ανθρωπιστικό ης πνεύμα Εργα του: Ο Άρχοντας,Τα παιδιά του άρχοντα, Ο κύριος Κόμης, Ταξιδιώτες της ζωής,Το τραγούδι της ζωής και του θανάτου, Δεν υπάρχουν αμαρτωλοί, Κοντραμπατζήδες του Αιγαίου και άλλα.

 Το ανθρωπιστικό πνεύμα: η έγνοια για τον άνθρωπο στον κόσμο, η εμπιστοσύνη στην ικανότητα και στη συνείδησή του να επιλέγει ελεύθερα το καλό και η προσπάθεια για την υπεράσπιση της αξιοπρέπειας του κάθε ατόμου.

ΘΕΜΑ:  ο παραλογισμός του πολέμου και η αλλοτρίωση που προκαλεί αυτός στον άνθρωπο.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ: αντιπολεμικό

ΤΟΠΟΣ ΚΑΙ ΧΡΟΝΟΣ: Μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι στο αφηγηµατικό περιεχόµενο δεν υπάρχουν τοπικοί, χρονικοί ή ονοµατικοί προσδιορισμοί, ώστε να µπορούµε να εντοπίσουμε το πότε, πού και ανάµεσα σε ποιους συµβαίνουν τα διαδραµατιζόµενα. Αυτή είναι προφανώς µια επιλογή του συγγραφέα, ο οποίος επιζητεί να δείξει ότι σε έναν πόλεµο δε µετράει ποιος έχει το δίκιο και ποιος το άδικο, αλλά το γεγονός ότι οι εµπόλεµοι χάνουν την ανθρωπιά τους και γίνονται εναλλάξ αθώα θύµατα και σκληροί θύτες.

ΑΝΑΤΡΟΠΕΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΥ  ΜΥΘΟΥ: Ο νέος στρατιώτης τη µια στιγµή προκαλεί τη συµπάθεια του αναγνώστη, αφού παρουσιάζεται ως θύµα ενός πολέµου που τον έχει διαφθείρει ηθικά, τον κρατά µακριά από αγαπηµένα πρόσωπα και δεν τον αφήνει να απολαύσει «την όµορφη ζωή του ανθρώπου», την άλλη στιγµή όµως προκαλεί την απέχθεια του αναγνώστη, αφού γίνεται ο ίδιος σκληρός εκτελεστής ενός συνανθρώπου του. Στη συνέχεια ο εκτελεστής στρατιώτης µετατρέπεται σε τραγικό θύµα, καθώς µετανιώνει φρικτά και συντρίβεται ο ίδιος από την πράξη του. Η τελευταία εικόνα του στρατιώτη-θύτη να κρατά στην αγκαλιά του και να ζητά συγχώρεση από το στρατιώτη-θύµα σφραγίζει δραµατικά την ιστορία και δίνει σαφέστατο αντιπολεµικό µήνυµα.

ΨΥΧΙΚΕΣ  ΔΙΑΚΥΜΑΝΣΕΙΣ ΝΕΟΥ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗ: εκνευρισμός, απορία,  ενοχές, ταραχή, σύγχυση,  εντονότατες τύψεις, αγωνία, σύντομη ανακούφιση,  πόνος, απελπισία, απόγνωση, οργή,  εξομολόγηση

ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΩΝ: Τα όνειρα και οι ελπίδες τους για ειρηνική ζωή είναι κοινά. Αξιοσημείωτο είναι  ότι ο συγγραφέας βάζει τις ίδιες σκέψεις και τα ίδια λόγια στους δυο στρατιώτες, θέλοντας να δείξει ότι, παρά τις διαφορές τους, όλοι οι άνθρωποι έχουν κοινές ανάγκες, συναισθήµατα, αγωνίες και πόνους. Η επαναλαµβανόµενη προσφώνηση «αδερφέ µου», άλλωστε, δίνει το µήνυµα της συναδέλφωσης και της ανθρώπινης αλληλεγγύης.

ΤΡΑΓΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΙΣΤΟΡΙΑΣ: Στην αρχαία ελληνική τραγωδία τραγικό είναι το πρόσωπο που κάνει κάποιες ενέργειες, αγνοώντας ότι αυτές θα οδηγήσουν το ίδιο ή και άλλα πρόσωπα σε συμφορές, γιατί έτσι έχουν αποφασίσει οι θεοί και η μοίρα. Τελικά αισθάνεται ενοχές για τις πράξεις του, για το αποτέλεσμα των οποίων στην πραγματικότητα δεν είναι υπεύθυνο.Με την ευρύτερη έννοια του ορισμού της τραγικότητας, στο διήγημα τραγικό πρόσωπο είναι ο νέος στρατιώτης, αυτός που σκότωσε τον άλλο, γιατί είναι και αυτός θύμα, όχι της μοίρας και των θεών, αλλά ενός πολέμου που τον έχει αλλοτριώσει, τον έχει εξαγριώσει, τον έχει κάνει να σκέφτεται μόνο τον εαυτό του και να αγωνίζεται μόνο για την επιβίωσή του. Σ’ αυτή την προσπάθεια του αναγκάζεται να σκοτώσει, γιατί τρέμει μήπως προλάβει και τον σκοτώσει ο άλλος. Και αυτό το κάνει εν ψυχρώ, γιατί εκείνη τη στιγμή είναι τόσο τυφλωμένος, ώστε δε βλέπει απέναντι του έναν άνθρωπο-αδερφό, παρά βλέπει παντού εχθρούς. Έτσι, ενώ στην αρχή έδωσε την εντύπωση ανθρώπου με ευαισθησία, που εκτιμάει τη ζωή και τις χαρές της, μόλις ένιωσε κάποια απειλή, ξέχασε πως είναι άνθρωπος και πως έχει απέναντί του τον αδερφό του και έγινε ο αδίσταχτος πολεμιστής, που τον έχουν μάθει να σκοτώνει. Ωστόσο, όταν συνειδητοποιεί την ανηθικότητα της πράξης του, αισθάνεται ενοχή, μετανιώνει και προσπαθεί γεμάτος συντριβή να εξιλεωθεί, ζητώντας συγχώρεση από το θύμα του και τονίζοντας ότι δεν το ήθελε, δεν είναι φονιάς και ότι υπεύθυνοι για το κακό που έγινε είναι αυτοί οι κακούργοι(όσοι προξενούν τους πολέμους), που ήθελαν να τον κάνουν να ξεχάσει ότι είναι άνθρωπος.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΔΙΗΓΗΜΑΤΟΣ: Τα διηγήματα  είναι λιγότερο περίπλοκα από ό,τι τα μυθιστορήματα. Συνήθως επικεντρώνονται σε ένα μόνο επεισόδιο, έχουν απλή πλοκή, μικρό αριθμό χαρακτήρων, εκτυλίσσονται σε έναν χώρο, και καλύπτουν σύντομη χρονική περίοδο.

ΑΦΗΓΗΤΗΣ:  τριτοπρόσωπος, παντογνώστης που δε συμμετέχει στην ιστορία (ετεροδιηγητικός).

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ: αφήγηση, μονόλογος – σκέψεις, περιγραφή, υποθετικός διάλογος.

ΦΥΣΗ: παραπέμπει σε ειρηνικές μέρες ευτυχίας.

ΤΙΤΛΟΣ:  Το “γιατί;” στο βλέμμα του τραυματία, γιατί ξέχασε ο νέος στρατιώτης πώς είναι άνθρωπος και τον πυροβόλησε και τελικά  γιατί να γίνονται πόλεμοι.

ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΑΝΑΓΝΩΣΤΩΝ: συμπάθεια, αγωνία, θυμός, αγανάκτηση.

ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΡΑΓΙΚΟΥ ΗΡΩΑ (Δραματική Ποίηση Γ΄Γυμνασίου)

Ο ήρωας που πάσχει, υποφέρει. Η τραγικότητα δημιουργείται κατά κανόνα:
α. όταν ο ήρωας πάσχει εξαιτίας μιας αναπόφευκτης μοίρας,

β. όταν υποπίπτει σε σφάλμα από λάθος υπολογισμούς ή από υπερβολική αυτοπεποίθηση και αλαζονεία,
γ. όταν έρχεται αντιμέτωπος με δυνάμεις υπέρτερες (ισχυρότερες),
δ. όταν βρίσκεται στην ανάγκη να επιλέξει ανάμεσα σε δυο λύσεις, που και οι δυο θα τον πληγώσουν,
ε. όταν ο ήρωας μεταπίπτει από την ευτυχία στη δυστυχία .

ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

Στρατιώτης  

Του `παν θα βάλεις το χακί
θα μπεις στην πρώτη τη γραμμή
θα μπεις στην πρώτη τη γραμμή
και ήρωας θα γίνεις

Εκείνος δε μιλάει πολύ
του `ναι μεγάλη η στολή
του `ναι μεγάλη η στολή
και βάσανο οι αρβύλες

Το εμβατήριο που του ‘μαθαν να λέει
είναι μονότονο και του `ρχεται να κλαίει
είναι μονόνοτο και του `ρχεται να κλαίει
το εμβατήριο που του ‘μαθαν να λέει

Δεν του ’γραφε ποτέ κανείς
τις νύχτες ξύπναγε νωρίς
τις νύχτες ξύπναγε νώρις
και μίλαγε για λάθος

Μια μέρα έγινε στουπί
πέταξε πέρα τη στολή
πέταξε πέρα τη στολή
και έκλαψε μονάχος

Το εμβατήριο που του ‘μαθαν να λέει
είναι μονότονο και ντρέπεται να κλαίει
είναι μονότονο και ντρέπεται να κλαίει
το εμβατήριο που του ‘μαθαν να λέει..

Στίχοι:  Κωστούλα Μητροπούλου  Μουσική:  Μάνος Λοΐζος Τραγούδι:  Βασίλης Παπακωνσταντίνου

Ε.Μ. ΡΕΜΑΡΚ, Ουδέν νεώτερον από το δυτικό μέτωπο, μτφρ. Σ. Βουρδουμπά.

Μας εκπαίδευσαν δέκα εβδομάδες σ’ ένα στρατόπεδο κι αυτό το διάστημα μας επηρέασε πιο βαθιά από τα δέκα χρόνια του σχολείου. Μάθαμε πως ένα γυαλιστερό κουμπί βαραίνει περισσότερο από τέσσερις τόμους του Σοπενάουερ [Γερμανός φιλόσοφέας]. Ξαφνιασμένοι στην αρχή, ύστερα πικραμένοι και στο τέλος αδιάφοροι παραδεχτήκαμε πως, σημασία δεν έχει ο νους μα η βούρτσα των παπουτσιών, το πνεύμα μα το σύστημα, η ελευθερία μα τα γυμνάσια (στρατιωτικές ασκήσεις).

ΓΙΑΝΝΗ ΡΙΤΣΟΥ, «Γράμματα απ’ το μέτωπο» (απόσπασμα)

Μάνα, τον ήλιο εδώ σκεπάζουν ίσκιοι
κι αναπαμό ποτέ η καρδιά δε βρίσκει·
ένα: οι αυγές κ’ οι νύχτες μας γυρνούν·
φριχτές πεντάλφες γράφουν στο σκοτάδι
σήματα, που τον κίνδυνο μηνούν,
πύρινα φίδια από τα βάθη του Άδη.

Ζούμε στ’ αμπριά* θαμμένοι, διπλωμένοι
κ’ έξω απ’ την τρύπα ο θάνατος περμένει.
Μας έπνιξαν το φως και τη χαρά,
στεγνώσαν την ψυχή μας και το σώμα,
μα κάτι μέσα μας κυλά βουερά
και ξέσπασμα δε βρήκε κάπου ακόμα.

Φουσκώνουν της ζωής μας τα πελάη·
σ’ όλες τις φλέβες μου, αίμα μου, κυλάει
της Μαριγώς το φλογερό φιλί…
(θέλω να πω,  μητέρα μου, για κείνο
το φιλί της που μου ‘δωσε δειλή
προτού από την πατρίδα μας μακρύνω).

Η κάθε μου ίνα τη χαρά φωνάζει,
μα ο πόλεμος τη νιότη μου σκεπάζει
και με ατσάλι αναμμένο με κεντά·
όμως μέσα η καρδιά μου δε λυγίζει.
Μητέρα, εδώ, στο θάνατο κοντά,
πρωτόμαθα το πόσο η ζωή αξίζει.

*Αμπριά =καταφύγια

Από τη συλλογή Πυραμίδες (1935)

ΜΑΝΟΛΗ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗ  Ποιήματα που μας διάβασε ένα βράδυ ο λοχίας Όττο V…

Σε δύο λεπτά θ’ ακουστεί το παράγγελμα «Εμπρός»
Δεν πρέπει να σκεφτεί κανένας τίποτ’ άλλο
Εμπρός η σημαία μας κι εμείς εφ’ όπλου λόγχη από πίσω
Απόψε θα χτυπήσεις ανελέητα και θα χτυπηθείς
Θα τραβήξεις μπροστά που μαντεύονται χιλιάδες ανήσυχα μάτια
Εκεί που χιλιάδες χέρια σφίγγονται γύρω από μι’ άλλη σημαία
Έτοιμα να χτυπήσουνε και να χτυπηθούν.

Σ’ ένα λεφτό πρέπει πια να μας δώσουν το σύνθημα
Μια λεξούλα μικρή μες στη νύχτα, που σε λίγο εξαίσια θα λάμψει.

(Κι εγώ που ‘χω μια ψυχή παιδική και δειλή
Που δε θέλει τίποτ’ άλλο να ξέρει απ’ την αγάπη
Κι εγώ πολεμώ τόσα χρόνια χωρίς, Θε μου, να μάθω γιατί
Και δε βλέπω μπροστά μου τόσα χρόνια παρά μόνο τον δίδυμο αδερφό μου).

Από τη συλλογή Εποχές (1945)

Δημοσιευμένο στην κατηγορία  ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ .