ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΣΜΟΙ

ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΘΕΩΡΙΑ

10 Ιανουαρίου 2022 ΑΡΚΟΥΛΗ ΕΛΕΝΗ

ΜΕΡΟΣ Β1: Οι διαθέσεις του ρήματος

ΔΙΑΘΕΣΗ ΤΟΥ ΡΗΜΑΤΟΣ –  ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΣΥΝΤΑΞΗ – ΠΟΙΗΤΙΚΟ ΑΙΤΙΟ

Τι εννοούμε όταν λέμε διάθεση του ρήματος;

Διάθεση είναι η έννοια του ρήματος που δείχνει τι κάνει, τι παθαίνει ή σε ποια κατάσταση βρίσκεται το υποκείμενο. Αναφέρεται δηλαδή στη σημασία του ρήματος και στη σχέση που έχει με το υποκείμενό του.

Ποιες είναι οι διαθέσεις του ρήματος;

Η ενεργητική, η  παθητική, η μέση και η ουδέτερη διάθεση.

Τι φανερώνουν τα ρήματα της κάθε διάθεσης;

Τα ρήματα ενεργητικής διάθεσης φανερώνουν ότι το υποκείμενο είναι ο δράστης, δηλαδή   ενεργεί ή κάνει κάτι, π.χ. Ο Νίκος χτύπησε τον Γιώργο.
Τα ρήματα παθητικής διάθεσης  φανερώνουν ότι το υποκείμενο είναι ο δέκτης, δηλαδή παθαίνει κάτι ή δέχεται μια ενέργεια από άλλον π.χ. Ο Γιώργος χτυπήθηκε από το Νίκο.
Τα ρήματα μέσης διάθεσης φανερώνουν ότι το υποκείμενο είναι συγχρόνως δράστης και δέκτης μιας ενέργειας, δηλαδή ενεργεί και η ενέργεια γυρίζει σ’ αυτό π.χ. Η φίλη μου βάφεται πολύ έντονα.
Τα ρήματα ουδέτερης διάθεσης είναι τα ρήματα που φανερώνουν ότι το υποκείμενο βρίσκεται απλώς σε μια κατάσταση, ούτε ενεργεί ούτε παθαίνει κάτι π.χ. κοιμάμαι, ξεκουράζομαι, παραμένω.

Ποια διαφορά έχει η διάθεση από τη φωνή του ρήματος;

Η διάθεση δεν πρέπει να συγχέεται με τη φωνή. Η φωνή (ενεργητική  ή παθητική) αναφέρεται στη μορφή του ρήματος (πιο συγκεκριμένα  στις καταλήξεις των ρημάτων), ενώ η διάθεση αναφέρεται στη σημασία του ρήματος σε σχέση με το υποκείμενό του. Αυτό σημαίνει πως μπορεί ένα ρήμα να είναι παθητικής φωνής, αλλά ενεργητικής διάθεσης π.χ. εργάζομαι ή και το αντίστροφο π.χ. μαύρισα από τον ήλιο).

Ποια ρήματα λέγονται αποθετικά;

Αποθετικά λέγονται τα ρήματα που σχηματίζουν μόνο παθητική φωνή και έχουν ενεργητική διάθεση. Π.χ.  Ο πατέρας μου αισθάνθηκε έναν οξύ πόνο στο στομάχι.

Πότε λέμε ότι έχουμε ενεργητική και πότε παθητική σύνταξη;

Όταν διατυπώνουμε μια πρόταση με ρήμα ενεργητικής διάθεσης,  π.χ. Ο Νίκος χτύπησε τον Γιώργο, έχουμε ενεργητική σύνταξη.

 Όταν διατυπώνουμε την πρόταση με ρήμα παθητικής διάθεσης,  π.χ. Ο Γιώργος χτυπήθηκε από τον Νίκο, έχουμε παθητική σύνταξη.

Τι είναι το ποιητικό αίτιο;

Στην παθητική σύνταξη, το πρόσωπο ή πράγμα που κάνει την ενέργεια (από το οποίο παθαίνει κάτι το υποκείμενο) δίνεται με ένα προθετικό σύνολο (πρόθεση «από» + όνομα) και ονομάζεται ποιητικό αίτιο, π.χ. Ο Γιώργος χτυπήθηκε από τον Νίκο.

        Το  «από» + αιτιατική  είναι πάντα ποιητικό αίτιο;

Το «από» + αιτιατική δε δηλώνει πάντα το ποιητικό αίτιο. Μπορεί να δηλώνει και την αιτία (να είναι προθετικό σύνολο που δηλώνει αιτία), π.χ. «Προδόθηκε από ένα σημάδι που είχε στο πρόσωπο» (το «από ένα σημάδι» δηλώνει αιτία και δεν είναι ποιητικό αίτιο).

Γιατί επιλέγεται η ενεργητική ή η παθητική σύνταξη;

Με την ενεργητική σύνταξη δίνεται τονίζεται το υποκείμενο, δηλαδή ο δράστης και το  ύφος γίνεται πιο προσωπικό, άμεσο, ζωντανό κ.λπ..

Με την παθητική σύνταξη τονίζεται το αποτέλεσμα της ενέργειας, η πράξη που κάνει το υποκείμενο και το ύφος γίνεται πιο επίσημο, τυπικό και απρόσωπο.

Πώς γίνεται η  μετατροπή της ενεργητικής σύνταξης σε παθητική και αντίστροφα;

1)Το αντικείμενο (εκεί που μεταβαίνει η ενέργεια) της ενεργητικής σύνταξης γίνεται υποκείμενο της παθητικής σύνταξης,

2) το ρήμα της ενεργητικής σύνταξης μετατρέπεται σε ρήμα παθητικής διάθεσης,

3) το υποκείμενο της ενεργητικής μετατρέπεται σε ποιητικό αίτιο της παθητικής σύνταξης.

Υποκ.                     Ρήμα Ενεργ. Διάθ.      Αντικ.

Ενεργητική σύνταξη → «Ο αδερφός μου χτύπησε τη γάτα»

Υποκ.      Ρήμα  Παθ. Διάθ.           Ποιητ. αίτιο.

Παθητική σύνταξη  → «Η γάτα χτυπήθηκε από τον αδερφό μου»

ΜΕΡΟΣ Β2: Μεταβατικά και αμετάβατα ρήματα

Σε ποιες κατηγορίες διακρίνονται τα ρήματα ενεργητικής διάθεσης;

Διακρίνονται σε μεταβατικά και αμετάβατα.

Μεταβατικά είναι τα ρήματα που δείχνουν ότι η ενέργεια του υποκειμένου μεταβαίνει σε άλλο πρόσωπο ή πράγμα   που είναι το αντικείμενο π.χ. Ο μαθητής μουτζουρώνει το βιβλίο.

Αμετάβατα είναι τα ρήματα που δείχνουν ότι η ενέργεια του υποκειμένου δε μεταβαίνει κάπου αλλού π.χ. Οι μαθητές χωρισμένοι σε ομάδες  εργάζονται.

Πολλά ρήματα της νέας ελληνικής γλώσσας είναι και μεταβατικά και αμετάβατα, σε διαφορετικό όμως κάθε φορά γλωσσικό περιβάλλον .
Π.χ. Άρχισε να βγάζει λόγο – Η εκδήλωση άρχισε μετά τις εννέα.

ΜΕΡΟΣ Β3: Αντικείμενο – Μονόπτωτα και δίπτωτα ρήματα

Τι είναι το αντικείμενο;

Το πρόσωπο ή το πράγμα που δέχεται την ενέργεια ή την επίδραση του υποκειμένου ενός μεταβατικού ρήματος και αποτελεί απαραίτητο συμπλήρωμα της έννοιάς του λέγεται αντικείμενο.

Ποια μορφή μπορεί  να έχει το αντικείμενο;

Το αντικείμενο ενός μεταβατικού ρήματος μπορεί να είναι:

α) Ουσιαστικό (με ή χωρίς άρθρο), π.χ. «Ένας μαθητής άνοιξε την πόρτα».

β) Άλλο μέρος του λόγου που έχει θέση ουσιαστικού, όπως:

Επίθετο π.χ. Περιμένω την καλή μου για να πάμε βόλτα.

Αντωνυμία  π.χ. Μόλις έφυγες είδα εκείνον.

Μετοχή π.χ.  Η ανυπομονησία κυριεύει τους ερωτευμένους.

Δευτερεύουσα ονοματική πρόταση π.χ.  Πιστεύω ότι θα τα καταφέρω.

Προθετικό σύνολο, δηλαδή πρόθεση από, με, σε/στο/στη/στο, για + αιτιατική π.χ. Πήγα στον κινηματογράφο χθες.

Άκλιτο μέρος του λόγου, συνήθως με άρθρο μπροστά  π.χ. Θα μάθεις το γιατί, Τελικά είπα το ναι.

Ποια μεταβατικά ρήματα ονομάζονται μονόπτωτα και ποια δίπτωτα;

Α) Τα μεταβατικά ρήματα που χρειάζονται ως συμπλήρωμα μία μόνο πτώση (ένα αντικείμενο) λέγονται μονόπτωτα.

Σε ποια πτώση βρίσκεται το αντικείμενο στα μονόπτωτα ρήματα;

Τα μονόπτωτα ρήματα παίρνουν αντικείμενο συνήθως σε πτώση αιτιατική, π.χ. κόβω το ξύλο, και σε μερικές περιπτώσεις σε πτώση γενική  π.χ. Μοιάζω του πατέρα μου.

Ποιο αντικείμενο ονομάζεται  εσωτερικό ή σύστοιχο;

Το αντικείμενο των μονόπτωτων ρημάτων που βρίσκεται σε πτώση αιτιατική ονομάζεται εσωτερικό ή σύστοιχο όταν έχει  ετυμολογική συγγένεια ή την ίδια/παρόμοια  σημασία με το ρήμα  π.χ. Χόρεψε έναν ζωηρό χορό. Συχνά παραλείπεται και αντικαθίσταται από την αόριστη αντωνυμία κάτι π.χ. . Χόρεψε κάτι ζωηρό.

Παραδείγματα ρημάτων που παίρνουν σύστοιχο αντικείμενο.

βρέχει (βροχή) / γράφω (γραπτό) / ζωγραφίζω (ζωγραφιές) / ζω (ζωή) / λέω (λόγια) / ονειρεύομαι (όνειρο) / σχεδιάζω (σχέδιο) / τραγουδώ (τραγούδι) / τρώω (φαγητό) / χιονίζει (χιόνι) / χορεύω (χορό) κ.λπ.

Β) Τα μεταβατικά που χρειάζονται ως συμπλήρωμα δύο πτώσεις (δύο αντικείμενα) λέγονται δίπτωτα. Από αυτά, το αντικείμενο που συνδέεται στενότερα με το ρήμα λέγεται άμεσο, ενώ το άλλο λέγεται έμμεσο, γιατί η ενέργεια του υποκειμένου του ρήματος απευθύνεται έμμεσα προς αυτό.

ΠΡΟΣΟΧΗ: Δύο ή περισσότερα όμοια αντικείμενα (όλα πρόσωπα ή όλα πράγματα) που βρίσκονται στην ίδια πτώση και συνδέονται μεταξύ τους με συνδέσμους ή χωρίζονται με κόμμα θεωρούνται μία πτώση.

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ 

Τι είναι η γενική προσωπική; 

Δίπλα σε ένα απρόσωπο ρήμα (π.χ. χρειάζεται, φαίνεται, πρέπει) ή σε μια απρόσωπη έκφραση (π.χ. είναι αδύνατο) υπάρχει γενική πτώση της προσωπικής αντωνυμίας (μου, του σου), που δεν έχει θέση αντικειμένου. Το ίδιο συχνά  παρατηρούμε και σε ρήματα ενεργητικά μεταβατικά ( π.χ. φιλώ, κανονίζω). Η γενική αυτή λέγεται γενική προσωπική, γιατί φανερώνει το πρόσωπο στο οποίο αναφέρεται η έννοια του ρήματος. Το ότι δεν είναι αντικείμενο φαίνεται από το ότι δε μεταβαίνει στη γενική αυτή καμιά ενέργεια του υποκειμένου. Παραδείγματα:

Μου χρειάζεται ένα παυσίπονο.

Του φαίνεται ότι θα βρέξει.

Σου είναι αδύνατο να το πιστέψεις;

Να μου φιλήσεις το μωρό.

ΠΗΓΕΣ:

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΝΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ Α΄Β΄Γ΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

http://vprassas.blogspot.gr/

http://users.sch.gr/

ΜΕΡΟΣ Γ: Συνοχή

ΣΥΝΟΧΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΚΑΙ ΑΛΛΗΛΟΥΧΙΑ

ΑΛΛΗΛΟΥΧΙΑ

Είναι η ομαλή μετάβαση από τη μια σκέψη στην άλλη και από την μια ιδέα στην άλλη. Οι σκέψεις αυτές οργανώνονται λογικά σε παραγράφους.

Η αλληλουχία επιτυγχάνεται με:

Α)Τη σαφή διάκριση των τμημάτων του κειμένου. Αν πρόκειται για έκθεση, σε πρόλογο – κύριο θέμα – επίλογο και αν πρόκειται για παράγραφο, σε θεματική πρόταση – λεπτομέρειες – κατακλείδα.

Β) Τη σωστή διάταξη των ιδεών – τη σωστή τοποθέτηση τους μέσα στο κείμενο ανάλογα με το είδος κειμένου.

• Αν το κείμενο είναι αφηγηματικό, πρέπει να τοποθετήσω τα γεγονότα ή τα στοιχεία του κειμένου που θα γράψω χρονολογικά.
• Αν το κείμενο είναι περιγραφικό, θ’ ακολουθήσω τοπική διάταξη στη σειρά των θεμάτων που θα περιγράψω.
• Αν το κείμενο είναι επιχειρηματολογικό, όπως είναι μια έκθεση ιδεών, η διάταξη των ιδεών πρέπει να είναι λογική και ιεραρχική από τα πιο σπουδαία προς τα δευτερεύοντα ή από το ένα επιχείρημα στο άμεσα συσχετιζόμενο με αυτό.

ΣΥΝΟΧΗ

Είναι ο τρόπος σύνδεσης των προτάσεων, των περιόδων και των παραγράφων μεταξύ τους, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται η συνέχεια των νοημάτων και  η ευκολία με την οποία μεταδίδονται τα εκπεμπόμενα μηνύματα στον αναγνώστη.

Η σύνδεση επιτυγχάνεται με δύο τρόπους:

Α)Εξωτερικά : με ποικίλες συνδετικές λέξεις ή φράσεις που λειτουργούν συμπλεκτικά ή μεταβατικά στις ιδέες του κειμένου.

Β) Εσωτερικά : νοηματικά , από αφορμές που μας δίνει το ίδιο το κείμενο όπως εξελίσσεται.

Η ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΣΥΝΔΕΣΗ ΕΠΙΤΥΓΧΑΝΕΤΑΙ ΜΕ ΣΥΝΔΕΤΙΚΕΣ ΛΕΞΕΙΣ / ΦΡΑΣΕΙΣ

ΒΕΒΑΙΩΣΗ: βέβαια, πράγματι, πραγματικά, είναι βέβαιο, το βέβαιο είναι ότι, ασφαλώς, αναμφίβολα, κατά γενική ομολογία , προφανώς, είναι αλήθεια, είναι γεγονός ότι…, είναι γενικά αποδεκτό, είναι γενικά παραδεκτό, είναι κοινός τόπος ότι.., είναι γενική παραδοχή ότι…, όλοι θα συμφωνήσουν ότι…

ΑΠΑΡΙΘΜΗΣΗ: πρώτον, δεύτερον, τρίτον…., αρχικά, πρώτα πρώτα, στη συνέχεια, έπειτα, ακολούθως, κατόπιν, μια πρώτη επισήμανση είναι…, τελικά, τέλος, στο τέλος, κλείνοντας…

ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ: δηλαδή, πιο συγκεκριμένα, ειδικότερα, με άλλα λόγια, για να γίνω πιο συγκεκριμένος, για να γίνει αυτό πιο κατανοητό, αυτό σημαίνει ότι.., πιο συγκεκριμένα…

ΑΝΤΙΘΕΣΗ / ΕΝΑΝΤΙΩΣΗ: όμως, αλλά, ενώ, αν και, εντούτοις, ωστόσο, αντίθετα, από την άλλη πλευρά, παρόλο που, στον αντίποδα αυτού του φαινομένου/ της κατάστασης παρατηρείται….. ΠΡΟΣΘΗΚΗ: ακόμη, επίσης, επιπλέον, επιπρόσθετα, συμπληρωματικά, εξάλλου, εκτός απ’ αυτό…

ΑΙΤΙΑ /ΑΙΤΙΟΛΟΓΗΣΗ: επειδή, γιατί, λόγω του ότι, εξαιτίας , ο λόγος είναι ότι.., εφόσον, αυτό οφείλεται, αυτό συμβαίνει γιατί, μια και ….

ΣΥΓΚΡΙΣΗ / ΟΜΟΙΟΤΗΤΑ: παρόμοια, αντίστοιχα, με τον ίδιο τρόπο, κατ’ ανάλογο τρόπο, κάτι ανάλογο συμβαίνει, έτσι ….

ΟΡΟΣ / ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΗ: αν, με την προϋπόθεση ότι, με τον όρο, στην περίπτωση που, κάτω απ’ αυτές τις προϋποθέσεις, υπό αυτές τις συνθήκες , με αυτά τα δεδομένα, σε αυτό το πλαίσιο…

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: επομένως, λοιπόν, άρα, συνεπώς, συμπερασματικά, όπως φαίνεται, όπως προκύπτει, καταληκτικά, εν κατακλείδι, συνοψίζοντας…

ΧΡΟΝΙΚΗ ΣΕΙΡΑ: μετά, ύστερα, αργότερα, κατόπιν, έπειτα, την ίδια στιγμή…

ΤΟΠΟΣ: πάνω, κάτω, δεξιά, αριστερά, στην άκρη, στο κέντρο…..

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ: παραδείγματος χάρη, λόγου χάρη, για παράδειγμα…

ΕΜΦΑΣΗ: ιδιαίτερα, μάλιστα, κυρίως, προπάντων, θα θέλαμε να τονίσουμε…

ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΣΥΝΔΕΣΗ

Επιτυγχάνεται με έμμεση αναφορά – παραπομπή στην προηγούμενη παράγραφο. Αυτό σημαίνει :

α)Επανάληψη της τελευταίας λέξης ή φράσης ή ιδέας της προηγούμενης παραγράφου ή περιόδου.

β)Με επανάληψη του κεντρικού νοήματος της προηγούμενης παραγράφου ή της τελευταίας περιόδου.

γ)Με αντικατάσταση μιας λέξης με αντωνυμία, επίρρημα, ή με άλλη συνώνυμη.

δ)Με τη νοηματική αλληλουχία.

Παραδείγματα:

Ο άνθρωπος χρωστά τα πάντα στη φύση. Η φύση του δίνει ζωή.

Όλοι κοίταζαν με θαυμασμό τον πίνακα. Αυτός απεικόνιζε ένα τοπίο.

ΠΗΓΕΣ:

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

http://idiaiterafilologika.gr/

http://users.sch.gr/

Δημοσιευμένο στην κατηγορία  ΓΛΩΣΣΑ Β΄ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ .