ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΣΜΟΙ

Π 786-867 Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΠΑΤΡΟΚΛΟΥ (σχόλια)

16 Απριλίου 2021 ΑΡΚΟΥΛΗ ΕΛΕΝΗ

ΠΩΣ ΓΙΝΕΤΑΙ Ο ΑΦΟΠΛΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΑΤΡΟΚΛΟΥ

α) Ο Απόλλωνας αόρατος, τον χτυπάει από πίσω με την παλάμη στους ώμους και την πλάτη και τον ζαλίζει.

β) Αφαιρεί από τον Πάτροκλο τα όπλα (επιθετικά και αμυντικά).

γ) Ο ήρωας σαστίζει και αποδυναμώνεται σωματικά και ψυχικά

ΠΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Η ψυχική και σωματική αποδυνάμωση του ήρωα είναι προϋπόθεση για την εξόντωσή του.

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΚΕΦΑΛΑΙΑΣ: Ο ποιητής με μια οπτικοακουστική εικόνα της πορείας του κράνους ως τα πόδια των αλόγων και παρουσιάζοντας τον Έκτορα να φοράει αυτό το κράνος, εξυπηρετεί κάποιους σκοπούς:

α) Φέρνει έμμεσα στο προσκήνιο τον Αχιλλέα (υπονοείται η ανδρεία του που δεν είχε υποστεί ποτέ καμία ήττα).

β) Η εικόνα του Έκτορα με την περικεφαλαία στο κεφάλι προσημαίνει τον θάνατό του (έφτανε σε αυτόν η μαύρη μέρα, στίχος 800).

γ) Δεν είναι τρόπαιο νίκης για τον Έκτορα γιατί του το έχει χαρίσει ένας θεός (Απόλλωνας).

ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑ ΑΦΟΠΛΙΣΜΟΥ ΠΑΤΡΟΚΛΟΥ

α) Τονίζει τη γενναιότητα του ήρωα (μόνο άοπλος μπορούσε να ηττηθεί).

β) Δείχνει την πρόθεση του θεού να εξοντώσει τον Πάτροκλο.

γ) Τονίζει έμμεσα την αξία της πανοπλίας του Αχιλλέα  (όποιος τη φορούσε ήταν αήττητος).

δ) Γίνεται αυστηρότερη η τιμωρία του Πατρόκλου για την ύβρη που διέπραξε όταν παραβίασε την εντολή του Αχιλλέα. Έτσι υφίσταται την ταπείνωση της γύμνωσης, ενώ ακόμη είναι ζωντανός.

Η ΠΤΩΣΗ ΚΑΙ Ο ΘΑΝΑΣΙΜΟΣ ΤΡΑΥΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΑΤΡΟΚΛΟΥ

Α΄ ΦΑΣΗ

Πρωταγωνιστής είναι ο Απόλλωνας, που τον αποδυναμώνει χτυπώντας τον πισώπλατα και τον παραδίδει στους ανθρώπους να τον αποτελειώσουν.

Β΄ ΦΑΣΗ

 Έπειτα, πρωταγωνιστής είναι ο Εύφορβος, που κι αυτός τον χτυπάει πισώπλατα και τον τραυματίζει στην πλάτη. Παρόλο που είναι ικανός πολεμιστής και ο αντίπαλός του τραυματισμένος και άοπλος, ο Εύφορβος το βάζει στα πόδια. Έτσι ο ποιητής αναδεικνύει την ανδρεία του Πατρόκλου.

Γ΄ ΦΑΣΗ

Πρωταγωνιστής είναι ο Έκτορας που του δίνει το τελειωτικό χτύπημα στα πλευρά. Τον χτύπησε από μπροστά, αλλά ο Πάτροκλος ήταν ήδη άοπλος, εξουθενωμένος και κονταροπληγωμένος. Αυτό το γεγονός υποτιμά τον Έκτορα που καταδέχεται να αναμετρηθεί τόσο άνισα με τον αντίπαλό του. Και μάλιστα καυχιέται για τον «θρίαμβό του». Δεν γίνεται αγώνας ούτε παλικαρίσια αναμέτρηση. Με όλα αυτά ο ποιητής υποβαθμίζει το κατόρθωμα του  Έκτορα και εξυψώνει τον Πάτροκλο.

ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ ΣΚΗΝΗΣ ΘΑΝΑΤΟΥ

Αποστροφή του ποιητή που απευθύνεται σε β΄ πρόσωπο και σε ευθύ λόγο στον Πάτροκλο (812-813).

Ρεαλιστική εικόνα, 820-821.

Πλατιά παρομοίωση:823-829.Παρμένη από το ζωικό βασίλειο η άγρια πάλη δυο διψασμένων θηρίων που διεκδικούν το νερό μιας μικρής βρυσούλας. Η παρομοίωση παραλείπει τις μειωμένες δυνάμεις του Πατρόκλου.

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΑΠΟΛΛΩΝΑ

α) Οι θεοί στα ομηρικά έπη αντιπροσωπεύουν τις δυνάμεις μέσα στις οποίες συνυπάρχουν το καλό (θεοί) και το κακό (δαίμονες). Βοηθούν ή καταστρέφουν με κάθε μέσο θεμιτό ή αθέμιτο, ηθικό ή ανήθικο. Έτσι ο Απόλλωνας προσέγγισε ύπουλα τον Πάτροκλο και τον χτύπησε από πίσω. Χρησιμοποίησε τις θεϊκές του ιδιότητες (δυνατός και αόρατος), χρησιμοποιώντας τρόπους ηθικά απαράδεκτους(χτύπησε ύπουλα και από πίσω  και τον αφόπλισε), γιατί ο Πάτροκλος ήταν αήττητος με έντιμα και παλικαρίσια μέσα.

Όμως για τους θεούς δεν ισχύει το καλό και το κακό, το δίκαιο και το άδικο, το ηθικό και το ανήθικο όπως στους ανθρώπους. Κανείς δεν  έχει δικαίωμα να κρίνει τους θεούς. Οι άνθρωποι απλά δέχονται τις συνέπειες. Οι θεοί είναι πάνω και πέρα από όλα.

β) Ο Όμηρος άλλωστε «χρησιμοποίησε» τον θεό για να προβάλει περισσότερο την ανδρεία του Πατρόκλου. Ένας τόσο ξεχωριστός ήρωας ήταν αδύνατον να καταβληθεί από άνθρωπο και με έντιμα μέσα.

γ) Βέβαια η συμπεριφορά του Απόλλωνα ερμηνεύεται και ως θεϊκή τιμωρία (τίση), γιατί  ο Πάτροκλος διέπραξε ύβρη ξεπερνώντας τα όρια που έθεσε ο Αχιλλέας και αψηφώντας τη προειδοποίηση του Απόλλωνα.

Η ΕΠΑΡΣΗ ΤΟΥ ΕΚΤΟΡΑ

α) Η εικόνα του ήρωα που καυχιέται για το κατόρθωμά του πάνω από τον ετοιμοθάνατο αντίπαλό του είναι συνηθισμένη στην Ιλιάδα. Όμως μας ξενίζει που ο Έκτορας καυχιέται μετά από μια νίκη που δεν είναι ολοκληρωτικά δική του, καθώς απλώς αποτέλειωσε έναν άοπλο και τραυματισμένο αντίπαλο.

β) Παρατηρούμε ότι ο Έκτορας εκφράζει την πεποίθηση πως με τον θάνατο του Πατρόκλου σώζεται η Τροία.

γ) Καυχιέται ότι είναι ο σπουδαιότερος πολεμιστής ανάμεσα στους Τρώες και δηλώνει ρητά πως όσο ζει αυτός οι Τρώες δε θα γνωρίσουν σκλαβιά (εδώ υπάρχει τραγικότητα μιας και πράγματι η Τροία θα πέσει όταν θα έχει σκοτωθεί).

δ) Διαπράττει ύβρη. Η χαιρεκακία και η εκδικητικότητά του φτάνει στο σημείο να βεβαιώνει τον ετοιμοθάνατο ότι το σώμα του θα το φάνε τα όρνια . Έτσι παραβιάζεται ο ιερός θεσμός του σεβασμού και της ταφής των νεκρών. Βέβαια,  υπάρχει τραγικότητα και  επική ειρωνεία καθώς οι ακροατές γνωρίζουν ποια  τύχη θα  περιμένει το νεκρό σώμα του Έκτορα αργότερα.

ε) Η ατίμωση του Πατρόκλου είναι διπλή. Γυμνώθηκε από τα όπλα ζωντανός και θα τον φάνε τα όρνια νεκρό. Η ψυχή του θα βασανιζόταν και δε θα έβρισκε γαλήνη.

στ) Ο Έκτορας ειρωνεύεται τον Πάτροκλο που δεν είχε τον Αχιλλέα να του παρασταθεί και δεν τον έσωσαν τα όπλα του. Αυτό είναι, επίσης, επική ειρωνεία γιατί ο Αχιλλέας θα συμπαρασταθεί στον Πάτροκλο σκοτώνοντας τον Έκτορα.

ΤΑ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΞΕΨΥΧΙΣΜΑ ΤΟΥ ΠΑΤΡΟΚΛΟΥ 844-854

Ο Πάτροκλος, πριν πεθάνει, ανακόπτει την έπαρση του νικητή. Περιορίζει την αξία της νίκης του, προσθέτει ως υπεύθυνους τον Δία και τη Μοίρα,  καυχιέται  με τη σειρά του για τη δική του παλικαριά και προειδοποιεί τον Έκτορα προφητεύοντας ότι θα πεθάνει σύντομα από τα χέρια του Αχιλλέα. Έτσι εκδικείται τον φονιά του.

Η ποιητική τέχνη εκδηλώνεται σε αυτή την σκηνή με  την αποστροφή του ποιητή προς τον Πάτροκλο (843), την ειρωνεία (844), την υπερβολή (847-848 ο Πάτροκλος θα μπορούσε να σκοτώσει 20 άντρες σαν τον Έκτορα) και την προσήμανση  (πρόβλεψη για τον θάνατο του Πατρόκλου).

Η ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ 855-858

Η εικόνα της προσωποποιημένης ψυχής  που κατεβαίνει στον Άδη και κλαίει γεμάτη θλίψη για τη μοίρα της που της στέρησε νιότη και ανδρεία δείχνει τις αντιλήψεις των ανθρώπων της ομηρικής εποχής. Με τον θάνατο το σώμα φθείρεται ενώ η ψυχή άυλη κατεβαίνει στον σκοτεινό Άδη. Η ομορφιά και η ανδρεία είχαν μεγάλη αξία για τον ομηρικό άνθρωπο.

Η ΥΠΕΡΟΠΤΙΚΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥ ΕΚΤΟΡΑ 859-861

Ο Έκτορας δεν καταβάλλεται από την προφητεία του Πατρόκλου. Δηλώνει ότι αυτός θα σκοτώσει πρώτος τον Αχιλλέα (επική ειρωνεία).

Η σκηνή τελειώνει με τη ρεαλιστική εικόνα του Έκτορα που τραβάει το δόρυ από το νεκρό σώμα του αντιπάλου, πατώντας πάνω του. Για μας η σκηνή είναι πολύ σκληρή. Οι ακροατές όμως του Ομήρου που έχουν την ανδρεία ως ξεχωριστή αρετή δεν ενοχλούνται αλλά ευχαριστιούνται τις εικόνες αυτές. Η Ιλιάδα έχει πολλές τέτοιες.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΙ

ΠΑΤΡΟΚΛΟΣ: ήρωας που ξεπερνά τα ανθρώπινα μέτρα, αφού απαιτούνται υπερφυσικές δυνάμεις για να τον αναχαιτίσουν. Δε χάνει το κουράγιο του ούτε τη στιγμή του θανάτου του.

ΕΚΤΟΡΑΣ : Αδιαφορεί για τους ηθικούς κανόνες του πολέμου, καταπατά τον κώδικα τιμής των ηρώων και επιχειρεί μια άνιση αναμέτρηση (πάνοπλος  αυτός επιτίθεται σε άοπλο και πληγωμένο). Σε πολλά σημεία φαίνεται η αλαζονεία και η έπαρση του ήρωα.. Γίνεται ασεβής, γιατί παραβιάζει τον ιερό θεσμό της ταφής των νεκρών. Διαπράττει ύβρη γιατί παραβιάζει  τον ιερό θεσμό της ταφής και θέτει τον εαυτό του ψηλά πέρα από τις ανθρώπινες δυνατότητες.

ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ

Ύβρη – νέμεση – τίση
Υβριστής γίνεται ο άνθρωπος που υπερβαίνει τα όριά του προσβάλλοντας-αδικώντας θεούς ή και ανθρώπους. Η υπέρβαση αυτή (η ύβρη) προκαλεί την οργή των θεών (τη νέμεση), και ακολουθεί η τιμωρία (η τίση).

Δημοσιευμένο στην κατηγορία  ΙΛΙΑΔΑ Β΄ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ .