ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΣΜΟΙ

Ι ΡΑΨΩΔΙΑ 225-306 Ο λόγος του Οδυσσέα προς τον Αχιλλέα και 307-431 Ο αντίλογος του Αχιλλέα (σχόλια)

10 Μαρτίου 2021 ΑΡΚΟΥΛΗ ΕΛΕΝΗ

Ι 225-306 Ο λόγος του Οδυσσέα προς τον Αχιλλέα

ΕΝΟΤΗΤΕΣ

 1^η 225-246:Η δεινή κατάσταση των Αχαιών

2^η: 247-260:Προτροπές στον Αχιλλέα συμβουλές του Πηλέα

3^η:261-299: Απαρίθμηση των δώρων του Αγαμέμνονα

4^η:300-306: Ικεσία-υπόσχεση τιμής

ΔΟΜΗ ΛΟΓΟΥ  ΟΔΥΣΣΕΑ

Πρόλογος (225-227)

προσφώνηση, χαιρετισμός στον Αχιλλέα, φιλοφρόνηση για πλούσιο δείπνο

Κύριο μέρος(228-306)

Α) Η κρίσιμη κατάσταση των Αχαιών:

α)Η απειλητική στρατοπέδευση των Τρώων κοντά στα πλοία των Αχαιών.

β)Η εύνοια του Δία προς τους Τρώες.

γ)Οι αλαζονικές καυχησιολογίες του Έκτορα για εξολόθρευση των Αχαιών και πυρπόληση του στόλου τους.

Β)  Εκκλήσεις και αντίστοιχα επιχειρήματα για επιστροφή του Αχιλλέα:

1^η έκκληση για τη σωτηρία των Αχαιών  με πρόβλεψη πως ο Αχιλλέας θα μετανιώσει αλλά θα είναι αργά ( δεδομένα μελλοντικά, στόχος ηθικός και ψυχολογικός).

2^η έκκληση για έγκαιρο παραμερισμό του θυμού του με υπόμνηση των συμβουλών του Πηλέα (δεδομένα παρελθόντος, στόχος ηθικός και ψυχολογικός).

3^η έκκληση για παραμερισμό του θυμού του με αναφορά της αλλαγής της στάσης του Αγαμέμνονα και την προσφορά πλούσιων δώρων (δεδομένα πραγματικά, δώρα μελλοντικά και αναμενόμενα,  στόχος ηθικός και ψυχολογικός).

 Επίλογος

4^η έκκληση για οίκτο προς το στράτευμα  με το δέλεαρ της δόξας και  το κέντρισμα του φιλότιμου (δεδομένα μελλοντικά όπως η τιμή, και η δόξα, στόχος  ψυχολογικός).

    ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ

Οι φιλοφρόνηση για το γεύμα: κάνοντας αναφορά   στο γεύμα που είχε παραθέσει ο Αγαμέμνονας προσπαθεί να επηρεάσει ψυχολογικά τον Αχιλλέα, δημιουργώντας μια ευνοϊκή  ατμόσφαιρα για τον αρχιστράτηγο.

Κατηγοριοποίηση των  επιχειρημάτων του Οδυσσέα:   Όλα στηρίζονται στη λογική. Ωστὀσο  χωρίζονται σε κατηγορίες με κριτήρια:

α)τα δεδομένα στα οποία στηρίζονται (αντικειμενικά και υπαρκτά ή υποθετικά και μελλοντικά και αναμενόμενα )

β)τον στόχο του κάθε επιχειρήματος ( αν το καθένα στοχεύει στην ευαισθητοποίηση της ηθικής συνείδησης του Αχιλλέα ή στη δημιουργία κατάλληλων συναισθημάτων ώστε  να καμφθεί και να παραμερίσει τον θυμό του.

Ρητορική τέχνη Οδυσσέα:

Α) Ο Οδυσσέας  χρησιμοποιεί τους κανόνες της ρητορικής και της πειθούς. Χρησιμοποιεί επιχειρήματα λογικά που δύσκολα αντικρούονται και εκμεταλλεύεται τα κάθε είδους δεδομένα (πραγματικά και μελλοντικά). Αξιοποιεί όλα τα στοιχεία που μπορούν να επηρεάσουν τον Αχιλλέα :α) τον οίκτο προς τους συμπολεμιστές, β) την εκδίκηση του εχθρού, γ) το υλικό κέρδος, δ) την τιμή και τη δόξα. Κυρίως λαμβάνει υπόψη τον χαρακτήρα του Αχιλλέα  και κλιμακώνει τα  επιχειρήματα αφήνοντας στο τέλος τα πιο ισχυρά.

Β) Συναρτά τα επιχειρήματά του με τον χαρακτήρα του Αχιλλέα: Ο Αχιλλέας είναι υπερβολικά ευαίσθητος σε θέματα τιμής, φιλότιμος, ευερέθιστος, οξύς και παρορμητικός και φιλόδοξος. Τέλος, όπως όλοι οι συμπολεμιστές του, δεν είναι αδιάφορος για τα υλικά αγαθά. Επίσης, αυτή τη στιγμή είναι βαθιά πληγωμένος από την αυταρχική συμπεριφορά του Αγαμέμνονα και την ουδέτερη στάση  που κράτησαν οι άλλοι αρχηγοί μπροστά στην αδικία.  Ο Οδυσσέας λαμβάνοντας όλα αυτά υπόψη του  δημιουργεί έναν  πειστικό ρητορικό λόγο όπου:

α) Εκθέτει την κρίσιμη κατάσταση των Αχαιών για να τον ευαισθητοποιήσει, ,

β) Αναφέρει την απειλή του Έκτορα να κάψει τα πλοία, ξέροντας πως θα θελήσει να τα προστατέψει.

γ) Τον κολακεύει και τον καθιστά υπεύθυνο  για την εξέλιξη των γεγονότων.

δ) Του θυμίζει τον πατέρα του και τις συμβουλές του αντί να τον συμβουλέψει ο ίδιος.

ε) Δίνει έμφαση στο θέμα της τιμής.

στ) Απαριθμεί σχολαστικά τα δώρα.

ζ) Δεν προσπαθεί να τον πείσει να αλλάξει στάση απέναντι στον Αγαμέμνονα,.

η) Αποφεύγει να αναφερθεί στο φταίξιμο των Αχαιών,.

θ) Στοχεύει στη φιλοδοξία του Αχιλλέα κάνοντας αναφορά στη δόξα που θα κερδίσει σκοτώνοντας τον Έκτορα.

ι) Κεντρίζει το φιλότιμο του Αχιλλέα προβάλλοντας τις καυχησιολογίες του Έκτορα.

Γ) Κλιμάκωση των επιχειρημάτων του Οδυσσέα: Ο Οδυσσέας ξεκινά από τα πιο αδύναμα για να καταλήξει στα ισχυρότερα επιχειρήματα. Έτσι:

Το πρώτο δεν είναι τόσο ισχυρό γιατί δεν είναι βέβαιο ότι ο Αχιλλέας θα λυπηθεί με τη συμφορά των Αχαιών.

Το δεύτερο είναι ισχυρότερο γιατί προβάλλεται ο σεβασμός στον πατέρα και η νοσταλγία της πατρίδας.

Το τρίτο ξεφεύγει από το ηθικό και ψυχολογικό πεδίο και έρχεται  στα υλικά αγαθά που είναι δελεαστικά (καταλαμβάνει τη μισή έκταση του λόγου).

Το τέταρτο και τελευταίο είναι το πιο καταλυτικό που του αγγίζει την ψυχή και το φιλότιμο. Είναι  η  δόξα που θα κερδίσει σκοτώνοντας τον Έκτορα. Ακόμη και αν παρακάμψει τα υλικά αγαθά,   η πολεμική δόξα και η τιμή μπορούν να τον επηρεάσουν γιατί είναι τα πιο πολύτιμα για έναν ομηρικό ήρωα.

Δ)Στην αρχή και στο τέλος του λόγου του, ο Οδυσσέας αναφέρει τον Έκτορα (σχήμα κύκλου). Την πρώτη φορά τον αναφέρει   ως λυσσασμένο αντίπαλο  που εξολοθρεύει  τους Αχαιούς και στοχεύει στον οίκτο του Αχιλλέα. Τη δεύτερη φορά αναφέρει πως ο Έκτορας καυχιέται ότι είναι ανώτερος από όλους, άρα και  από τον Αχιλλέα και αποσκοπεί στο να κεντρίσει το ηρωικό του  φιλότιμο.

Τα δώρα και η αξιολόγησή τους

Κι αυτά χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες:

α) Τα δώρα που θα δοθούν τώρα.

β) Όσα θα δοθούν μετά την άλωση της Τροίας

γ) Όσα θα δοθούν αργότερα μετά την επιστροφή στην πατρίδα.

Αυτά τα δώρα είναι πάρα πολλά  και μεγάλης αξίας. Ιδιαίτερα η επιστροφή της Βρισηίδας με επτά πλούσιες περιοχές της Πελοποννήσου αποδεικνύουν τη μεταμέλεια του αρχιστρατήγου. Είναι δελεαστικά γιατί στόχος των ομηρικών ηρώων ήταν η αύξηση των αγαθών τους. Μια τέτοια προσφορά θα μπορούσε να κάμψει τον θυμό του Αχιλλέα, ενώ δείχνει ότι ο Αγαμέμνονας αναγνωρίζει το σφάλμα του.

Τα δώρα στα ομηρικά έπη

Τα δώρα συναντώνται συχνά στα ομηρικά έπη:

α)για την εξαγορά αιχμαλώτων (π.χ. της μητέρας  της Ανδρομάχης)

β)ως προσφορά σε ικεσία (π.χ. τα δώρα που έφερνε ο Χρύσης στον Αγαμέμνονα)

γ)στο πλαίσιο της φιλοξενίας (Τηλέμαχος-Αθηνά/Μέντης)

δ) ως επισφράγιση της φιλίας (Γλαύκος-Διομήδης)

ε) ως προίκα στον γάμο (δώρα προς τον Αχιλλέα από τον Αγαμέμνονα αν παντρευτεί την κόρη του)

Είναι όμως ειλικρινής η μεταμέλεια του Αγαμέμνονα ή πιέζεται μη έχοντας άλλη επιλογή;

Ενώ η προσβολή του Αχιλλέα έγινε απευθείας και  δημόσια,  τώρα η μεταμέλεια είναι από μακριά, με υποσχέσεις και μεσολαβητές,  διατηρώντας αλώβητο το κύρος του Αρχιστρατήγου. Μόνο αν ερχόταν ο ίδιος και αναγνώριζε δημοσίως το λάθος του, ίσως να ένιωθε δικαιωμένος  ο Αχιλλέας.  Άρα η στάση του Αγαμέμνονα αποκαθιστά την υλική ζημιά, αλλά δεν ικανοποιεί το πληγωμένο φιλότιμο του Αχιλλέα.

Ι ΡΑΨΩΔΙΑ 307-431 Ο αντίλογος του Αχιλλέα

Η δομή του λόγου του Αχιλλέα

Πρόλογος(308-315): Απερίφραστη δήλωση για ανυποχώρητη στάση.

Κύριο μέρος( 316-426): Απόρριψη προτάσεων του Οδυσσέα, θέσεις και επιχειρήματα.

Α) Αίτια στάσης του Αχιλλέα

1. Η προσφορά του Αχιλλέα και οι αδικίες του Αγαμέμνονα.

2. Η αδικία ειδικά με τη Βρισηίδα.

Β) Η αδυναμία του Αγαμέμνονα να αντιμετωπίσει τον Έκτορα και η αναντικατάστατη αξία του

Αχιλλέα.

Γ)  Απόφαση και δήλωση για επιστροφή στη Φθία.

Δ)  Φραστική επίθεση στον Αγαμέμνονα.

Ε) Η απόρριψη των δώρων και η αιτιολόγησή της.

Στ) Η προφητεία της Θέτιδας.

Ζ) Η ματαιότητα της συνέχισης του πολέμου. Προτροπή για αναχώρηση όλων των Αχαιών.

Επίλογος: Πρόταση για φιλοξενία του Φοίνικα.

Οι πρώτες δηλώσεις του Αχιλλέα

Α) Τιμητική προσφώνηση Οδυσσέα (Λαερτιάδη, ευρετικέ, διογέννητε)

Β) Γνωστοποίηση του τρόπου με τον οποίο θα μιλήσει (ίσα και καθαρά), με μια παρομοίωση (…μου είναι μισητός, όσο του Άδ’ οι πύλες…)  Με ποιους  αντιπαραβάλλεται; (Οδυσσέα ή Αγαμέμνονα;)

Επίμονες αναφορές στην ανυποχώρητη στάση του

Στίχοι 314-315, 345, 356-357, 372-373, 374-375, 386, 426

Τα αίτια της στάσης του Αχιλλέα

Η αχαριστία του Αγαμέμνονα στο πρόσωπό του,  παρά τη εξαιρετική πολεμική του δραστηριότητα.

Η αδικία στη μοιρασιά των λαφύρων,  παρά το ότι ο Αγαμέμνονας δεν ελάμβανε μέρος στη μάχη.

Αναφορά γνωμικού (στ.320 κοινή μοίρα θανάτου)

Συγκεκριμένα στοιχεία που αποδεικνύουν την προσφορά του (λαφυραγώγησε 23 πολιτείες, παρέδιδε πλούσια λάφυρα στον Αγαμέμνονα).

Χρήση πλατιάς παρομοίωσης στίχων 323-327. (Αναζητήστε το αναφορικό, το δεικτικό μέρος , τον κοινό όρο και τον στόχο της).

Η αδικία σχετικά με την Βρισηίδα. Για να δείξει την αξία της τη συσχετίζει με την ωραία Ελένη για χάρη της οποίας έγινε ο πόλεμος. Επίσης χρησιμοποιεί 4 ρητορικές ερωτήσεις.

Η αναντικατάστατη αξία του Αχιλλέα

Υποτιμητική ειρωνεία στο στίχο  346 και μετά («και με τους άλλους βασιλείς κι εσέ, Λαερτιάδη, τρόπον ας έβρει»), καθώς, αν οι άλλοι βασιλιάδες μπορούσαν να βρουν λύση, δε θα είχαν έρθει στον Αχιλλέα. Η φράση αποτελεί οξύ υπαινιγμό για τη στάση που κράτησαν οι άλλοι, όταν ο Αγαμέμνονας πρόσβαλε τον Αχιλλέα. Η ειρωνεία συνεχίζεται στους στίχους 347 (να βρει ο Αγαμέμνονας τρόπο σωτηρίας) και 348-349 (για τα οχυρωματικά έργα που δεν τους προστάτεψαν). Ο Αχιλλέας είναι βέβαιος ότι η σωτηρία των πλοίων είναι αδύνατη δίχως τη δική του συνδρομή. Μόνο εκείνος κρατούσε μακριά τον Έκτορα.

Η αντιηρωική απόφαση για επιστροφή στη Φθία

Ο Αχιλλέας ανακοινώνει την απόφασή του να επιστρέψει στη Φθία την άλλη μέρα. Αναφέρει τα πλούτη στη Φθία και  ότι το μόνο που τον πικραίνει είναι η απουσία της Βρισηίδας. Η απόφασή του φαίνεται βεβιασμένη και προσποιητή. Δίνει την εντύπωση απειλής που έχει στόχο τη δημιουργία εντυπώσεων και την εκδίκηση.

Η αγανάκτηση από τους δόλους του Αγαμέμνονα

Ο Αχιλλέας προτρέπει τα μέλη της αποστολής να κάνουν γνωστή στο στρατόπεδο την άδικη και δόλια συμπεριφορά του Αγαμέμνονα απέναντί του, ώστε να φυλάγονται στο μέλλον από αυτόν. Στόχος του να τους μεταδώσει την αγανάκτησή του και να υποσκάψει τις σχέσεις τους με τον αρχιστράτηγο. Δηλώνει πως δεν θέλει καμιά σχέση μαζί του και αφήνει την πικρία του να ξεχειλίσει με υβριστικές λέξεις και φράσεις.

Η απόρριψη των δώρων και η αιτιολόγησή της

Η στάση του Αχιλλέα απέναντι στα πλούσια δώρα είναι εντελώς αρνητική. Τα απορρίπτει κατά κατηγορίες, αιτιολογώντας τη στάση του:

α)Καμιά προσφορά όσο πλούσια κι αν είναι δεν αρκεί για να νιώσει δικαιωμένος. Εδώ υπάρχει το σχήμα του αδυνάτου και της υπερβολής. Ο ίδιος θα περίμενε ηθική δικαίωση κι όχι υλική, δηλαδή να έρθει ο ίδιος  ο Αγαμέμνονας και να ταπεινωθεί μπροστά σε όλους, αναγνωρίζοντας το σφάλμα του.

β) Αρνείται την τιμητική προσφορά του Αγαμέμνονα να τον κάνει γαμπρό του. Αυτά τονίζονται με την υπερβολή (ακόμη κι αν η κόρη είναι όμορφη σαν την Αφροδίτη και προκομμένη σαν την Αθηνά) και την ειρωνεία (ας βρει ανώτερο βασιλιά). Η άρνηση αιτιολογείται σε συσχετισμό με το πολύτιμο αγαθό της ζωής (κορύφωση άρνησης του ηρωικού ιδανικού). Η άρνηση των δώρων είναι μεγάλη προσβολή για τον Αγαμέμνονα.

Η προφητεία της Θέτιδας

Μένοντας στην Τροία θα πεθάνει νέος, αλλά θα κερδίσει δόξα. Αν γυρίσει στην πατρίδα του θα θα πεθάνει άδοξα αλλά θα έχει μια μακρά ζωή. Η αναφορά της μητέρας του φαίνεται να απαντάει στην αναφορά που είχε κάνει ο Οδυσσέας  στις συμβουλές του πατέρα του.

Πρόταση σωτηρίας των Αχαιών

Η πρότασή του να αναχωρήσουν για τις πατρίδες τους αιτιολογείται  από τα λόγια του: α) την Τροία την προστατεύει ο Δίας και β) ο ίδιος λόγω του θυμού δεν πρόκειται να τους βοηθήσει.

Κριτική της επιχειρηματολογίας του Αχιλλέα

Τα επιχειρήματά του είναι τα εξής: α)Η προσφορά του στον πόλεμο δεν αναγνωρίζεται. β)Στη θέση των πολεμικών αξιών, βάζει την αξία της ζωής. γ) Κανείς δεν μπορεί να του αλλάξει γνώμη και κυρίως ο Αγαμέμνονας.

Κριτική και σύγκριση με τον λόγο του Οδυσσέα:

Α)Ο λόγος του δεν έχει τη συνοχή, τη λογική συγκρότηση και την αλληλουχία σκέψεων του Οδυσσέα.

Β) Είναι περισσότερο ένα συναισθηματικό ξέσπασμα  πικρίας, αγανάκτησης και απογοήτευσης που φανερώνει άνθρωπο με εριστική διάθεση και αδιαλλαξία

Γ) Ενώ ο Οδυσσέας στήριξε τον λόγο του στις ηρωικές αξίες (τιμή, φιλότιμο, φιλοδοξία) ο Αχιλλέας αρνιέται απροσδόκητα το ηρωικό ιδανικό και εξυμνεί τις αξίες της ειρηνικής ζωής. Έτσι ο λόγος του Οδυσσέα καταρρέει.

Τα επιχειρήματα του Οδυσσέα και τα αντεπιχειρήματα του Αχιλλέα

Γιατί ο Αχιλλέας επιμένει στην άρνησή του;

Α)  Πρώτα από όλα επιμένει εξαιτίας του ήθους του ήρωα (δεν είναι δυνατόν τα υλικά αγαθά να μπουν πάνω από το φιλότιμο και την αξιοπρέπεια που είναι ηρωικές αξίες).

Β)  Η ποιητική οικονομία και η πλοκή  το απαιτούν: ο Αχιλλέας θα επιστρέψει για να εκδικηθεί τον θάνατο του φίλου του.

Κατηγορίες και κριτική των επιχειρημάτων του Αχιλλέα

Α) Τα επιχειρήματα που έχουν υποκειμενική βάση. Στηρίζονται στο συναίσθημα και   είναι πειστικά (οργή και αγανάκτηση για τον Αγαμέμνονα).

Β) Όσα επιχειρήματα δείχνουν ότι ο ήρωας έχει ξεπεράσει τα όρια και εκτρέπεται σε υπερβολές (ή και ύβρεις), γεννούν προβληματισμούς. Ένα  παράδειγμα είναι  η άρνηση του πολέμου και η υιοθέτηση των αξιών της ειρηνικής ζωής.

Γ) Όσα επιχειρήματα ανατρέπουν την αντικειμενική πραγματικότητα, δεν μπορούν να πείσουν για την αλήθεια τους (για παράδειγμα η αξία των δώρων ήταν πράγματι τεράστια και γι’ αυτό η υποτίμησή τους δεν είναι πειστική).

Οι αξίες που αναδεικνύοντα στον λόγο του Αχιλλέα

Η ειλικρίνεια, η ευγνωμοσύνη, το φιλότιμο (προσωπική τιμή και αξιοπρέπεια), ο αλτρουϊσμός,  το πνεύμα αυτοθυσίας,  η αγάπη για τη γυναίκα – σύντροφο, η ειρηνική ζωή.

Χαρακτηρισμός του ήρωα

Ευθύς και ειλικρινής, συνεπής και πεισματάρης, πιστός σε ηθικές αρχές και αξίες, αξιοπρεπής και περήφανος, φιλότιμος και εύθικτος, είρωνας, εκδικητικός και αλαζόνας, ευσεβής, στοχαστικός και φιλόξενος.

Δημοσιευμένο στην κατηγορία  ΙΛΙΑΔΑ Β΄ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ .