ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΣΜΟΙ

ΕΝΟΤΗΤΑ 6 Γ ΠΑΡΑΓΩΓΑ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ

2 Μαρτίου 2021 ΑΡΚΟΥΛΗ ΕΛΕΝΗ

ΕΝΟΤΗΤΑ 6 Γ ΜΕΡΟΣ

ΠΑΡΑΓΩΓΑ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ

Ουσιαστικά της νέας ελληνικής παράγονται με την προσθήκη ποικίλων παραγωγικών καταλήξεων-επιθημάτων:

α) ΑΠΟ ΡΗΜΑΤΑ

Παίρνουν συνήθως καταλήξεις που δηλώνουν:

 το πρόσωπο που ενεργεί (π.χ. εκπαιδεύω → εκπαιδευτής, τραγουδώ → τραγουδιστής)

την ενέργεια που γίνεται ή το αποτέλεσμα της ενέργειας (π.χ. διώχνω → διωγμός, κλαδεύω → κλάδεμα, φυτεύω → φυτεία)

το όργανο ή το μέσο μιας ενέργειας (π.χ. κινώ → κινητήρας).

τον τόπο μιας ενέργειας (π.χ. παρατηρώ → παρατηρητήριο).

Β) ΑΠΟ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ

Αυτή η ομάδα περιλαμβάνει μεγάλο αριθμό ουσιαστικών, τα οποία διακρίνονται ανάλογα με τη σημασία τους στις εξής κατηγορίες:

Υποκοριστικά ή χαϊδευτικά: όσα παριστάνουν μικρή τη σημασία της πρωτότυπης λέξης. Αυτή η σημασία έχει σε πολλές περιπτώσεις και χαϊδευτικό χαρακτήρα. Οι πιο συνηθισμένες καταλήξεις των υποκοριστικών ή χαϊδευτικών είναι οι εξής: -άκι (π.χ. σπίτι → σπιτάκι), -άκης (π.χ. Κώστας → Κωστάκης), -ίτσα (π.χ. πόρτα → πορτίτσα), -ούλα(π.χ. βροχή → βροχούλα).

Μεγεθυντικά: όσα παριστάνουν μεγάλη τη σημασία της πρωτότυπης λέξης. Οι πιο συνηθισμένες καταλήξεις των μεγεθυντικών είναι -άρα (π.χ. καρπούζι → καρπουζάρα), -αράς (π.χ. ψεύτης → ψευταράς), –αρος (π.χ. ποντικός → ποντίκαρος).

Περιεκτικά: όσα δηλώνουν τον χώρο που περιέχει ένα πλήθος από εκείνα τα οποία δηλώνονται στην πρωτότυπη λέξη. Οι πιο συνηθισμένες καταλήξεις των περιεκτικών είναι: -ιά (π.χ. καλάμι → καλαμιά), -ώνας (π.χ. ελιά → ελαιώνας).

Εθνικά (ή πατριδωνυμικά): όσα δηλώνουν τον άνθρωπο που κατάγεται από κάποιον τόπο. Οι πιο συνηθισμένες καταλήξεις των εθνικών ουσιαστικών είναι: -ίτης (π.χ. Μεσολόγγι → Μεσολογγίτης), -ώτης (π.χ. Σούλι → Σουλιώτης), –ανός/-ανος (π.χ. Αμερική → Αμερικάνος, Σύρος → Συριανός), -ινός(π.χ. Τρίκαλα → Τρικαλινός), -ιός (π.χ.Θεσσαλονίκη → Θεσσαλονικιός).

Τοπικά: όσα δηλώνουν τόπο. Οι πιο συνηθισμένες καταλήξεις των τοπικών είναι: -αριό (π.χ. καμπάνα → καμπαναριό),-άδικο και -ίδικο (π.χ. σίδερο → σιδεράδικο), -είο (π.χ. ταμίας → ταμείο).

Επαγγελματικά: όσα δηλώνουν επάγγελμα. Οι πιο συνηθισμένες καταλήξεις των επαγγελματικών είναι: -άς (π.χ. λάδι → λαδάς), -αρης (π.χ. φούρνος → φούρναρης), -τζής (π.χ. καφές → καφετζής).

Ανδρωνυμικά: όσα χρησιμοποιούνται για γυναίκες και προέρχονται από το βαφτιστικό ή οικογενειακό όνομα του άντρα. Η πιο συνηθισμένη κατάληξη είναι: -αινα, π.χ. Γιώργος → Γιώργαινα.

Άλλες συνηθισμένες καταλήξεις ουσιαστικών που προέρχονται από άλλα ουσιαστικά είναι: -ιά (π.χ. λεμόνι → λεμονιά), -ιστής (π.χ. άνθρωπος → ανθρωπιστής), –ισμός (π.χ. χριστιανός→χριστιαμισμός)κ.α..

γ) ΑΠΟ ΕΠΙΘΕΤΑ

Παράγονται αφηρημένα ουσιαστικά που δηλώνουν ιδιότητα σχετική με αυτή που έχει το επίθετο. Οι πιο συνηθισμένες καταλήξεις είναι:

-άδα (π.χ. έξυπνος → εξυπνάδα),

-ίλα (π.χ. κίτρινος→ κιτρινίλα),

-οσύνη (π.χ. δίκαιος → δικαιοσύνη),

-ότητα (π.χ. τρυφερός → τρυφερότητα),

-α (π.χ. ψυχρός→ ψύχρα) κ.α.

ΠΗΓΕΣ

Γραμματική Νέας Ελληνικής Γλώσσας (Α-Β-Γ Γυμνασίου)

http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-A112/621/4008,17987/

Νεοελληνική Γλώσσα Α΄ Γυμνασίου

Δημοσιευμένο στην κατηγορία  ΓΛΩΣΣΑ Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ .