ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΣΜΟΙ

ΕΝΟΤΗΤΑ 20 Από την έξωση του Όθωνα (1862) έως το κίνημα στου Γουδή (1909)

19 Ιανουαρίου 2021 ΑΡΚΟΥΛΗ ΕΛΕΝΗ

Ο Γεώργιος Α΄ βασιλιάς των Ελλήνων – Η ενσωμάτωση των Επτανήσων

Πότε ο Γεώργιος Α΄  γίνεται  βασιλιάς των Ελλήνων;

Μετά την έξωση του Όθωνα, το 1862, οι Δυνάμεις αναγόρευσαν βασιλιά των Ελλήνων τον 18χρονο Δανό πρίγκιπα Γουλιέλμο-Γεώργιο Γκλύξμπουργκ με το όνομα Γεώργιος.

Πότε  και γιατί γίνεται η ενσωμάτωση των Επτανήσων;

Η Αγγλία, πιεζόμενη σοβαρά από τους αγώνες των ριζοσπαστών Επτανησίων που αξίωναν ένωση με την Ελλάδα, πρόσφερε στον νέο βασιλιά τα Επτάνησα (1863). Η επίσημη ενσωμάτωσή τους στο ελληνικό κράτος έγινε το 1864.

Το σύνταγμα του 1864

Ποιοι ήταν οι όροι του Συντάγματος του 1864;

Όταν ο Γεώργιος έφτασε στην Ελλάδα (1863), είχε ήδη συγκληθεί Εθνοσυνέλευση με σκοπό την ψήφιση συντάγματος.

α) Το νέο σύνταγμα του 1864 θεμελιωνόταν στη δημοκρατική αρχή, δηλαδή αναγνώριζε τον λαό ως κυρίαρχο παράγοντα του πολιτεύματος.

β) Ο βασιλιάς οριζόταν ανώτατος άρχοντας της πολιτείας. Έτσι, θεσπιζόταν το πολίτευμα της βασιλευομένης δημοκρατίας.

γ) Τη νομοθετική εξουσία θα ασκούσαν από κοινού ο βασιλιάς και η Βουλή. Η Γερουσία καταργήθηκε ως θεσμός αντιδημοκρατικός.

δ) Δικαίωμα ψήφου αναγνωριζόταν στους άνδρες που είχαν συμπληρώσει το 21ο έτος της ηλικίας τους.

ε) Η εκτελεστική εξουσία ασκούνταν από τον βασιλιά με τη συνεργασία υπουργών που διόριζε ο ίδιος.

στ)  Η δικαστική εξουσία κηρύχθηκε ανεξάρτητη.

Εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις

Ποιο ήταν το έργο του Κουμουνδούρου ως πρωθυπουργού; Γιατί ο βασιλιάς τον απομάκρυνε από τη θέση του;

 Ο Αλέξανδρος Κουμουνδούρος ήταν ο πολιτικός που δέσποσε την περίοδο 1864-1881. Ως πρωθυπουργός :

α) προχώρησε σε διανομή των εθνικών γαιών (1871) που είχαν μείνει αδιάθετες και

β) επεδίωξε τη διεύρυνση των ελληνικών συνόρων.

Αρκετές επιλογές του, ιδίως στην εξωτερική πολιτική, έβρισκαν αντίθετο τον Γεώργιο, που τον απομάκρυνε όταν ο Κουμουνδούρος αποφάσισε την αποστολή ελληνικού στρατού για την ενίσχυση της κρητικής επανάστασης των ετών 1866-1869.

Πώς κρίνεται η λειτουργία του κοινοβουλευτισμού την περίοδο αυτή;

Γενικότερα, ο κοινοβουλευτισμός λειτουργούσε με προβλήματα.

α) Με δεδομένο ότι οι δημόσιοι υπάλληλοι δεν ήταν μόνιμοι, πολλοί πολίτες πίεζαν τους βουλευτές για να εξασφαλίσουν κάποιο διορισμό στο δημόσιο.

β)  Καθώς δεν υπήρχαν συγκροτημένα κόμματα, οι βουλευτές, με τη σειρά τους, στήριζαν με την ψήφο τους στη Βουλή εκείνον τον πολιτικό αρχηγό που τους εξασφάλιζε διορισμούς των οπαδών τους.

γ) Ο κυριότερος, ωστόσο, παράγοντας πολιτικής αστάθειας ήταν ο βασιλιάς, που, όταν διαφωνούσε με μια κυβέρνηση, δεν δίσταζε να την ανατρέψει.

Τι ήταν η «αρχή της δεδηλωμένης»;

Όπως προαναφέρθηκε, ο βασιλιά ήταν παράγοντας πολιτικής αστάθειας γιατί  όταν διαφωνούσε με μια κυβέρνηση, δεν δίσταζε να την ανατρέψει. Την αντίθεσή του σε αυτή την πρακτική εξέφρασε ένας νέος πολιτικός, ο Χαρίλαος Τρικούπης, σε άρθρο του υπό τον χαρακτηριστικό τίτλο «Τις πταίει;» (1874). Σύμφωνα με τον Τρικούπη, ο βασιλιάς θα έπρεπε να διορίζει πρωθυπουργό μόνο εκείνον που είχε τη «δεδηλωμένη» εμπιστοσύνη της Βουλής, δηλαδή την υποστήριξη της πλειοψηφίας των βουλευτών.

Πώς αντέδρασε ο βασιλιάς στην κριτική του Χαριλάου Τρικούπη;

Αντιμέτωπος με αυτή την κριτική, ο Γεώργιος διόρισε, το 1875, τον επικριτή του, Χαρίλαο Τρικούπη προσωρινό πρωθυπουργό για να πραγματοποιήσει εκλογές. Κατά την έναρξη των εργασιών της νέας Βουλής, ο Γεώργιος εκφώνησε λόγο γραμμένο από τον Τρικούπη (Λόγος του Θρόνου) στον οποίο αναγνώριζε την αρχή της δεδηλωμένης. Έτσι άρχισε μια νέα φάση στην πολιτική ζωή της Ελλάδας.

Ο δικομματισμός

Τι ήταν ο δικομματισμός και πώς επικράτησε;

Η καθιέρωση της αρχής της δεδηλωμένης οδήγησε τα μικρά κόμματα, που δεν μπορούσαν, πλέον, να παίζουν αυτόνομα κάποιο σημαντικό ρόλο, είτε στην εξαφάνιση είτε στην ενσωμάτωση σε μεγαλύτερα κόμματα. Έτσι, τη δεκαετία 1885-1895 εναλλάσσονταν στην εξουσία δύο κόμματα, με επικεφαλής, το ένα τον Χαρίλαο Τρικούπη και το άλλο τον Θεόδωρο Δηλιγιάννη. Το σύστημα αυτό ονομάστηκε δικομματισμός.

Το πρόγραμμα του Χαρίλαου Τρικούπη

Ποιοι ήταν οι στόχοι του Χαρίλαου Τρικούπη ως πρωθυπουργού;

Οι στόχοι του Χ. Τρικούπη συνοψίζονταν στη δημιουργία ενός κράτους σύγχρονου και οικονομικά αναπτυγμένου. Κύριες πλευρές της πολιτικής του ήταν:

α) η κατασκευή μεγάλων έργων υποδομής (σιδηροδρομικό δίκτυο, οδοποιία, διάνοιξη της διώρυγας της Κορίνθου κ.ά.) που θα στήριζαν την οικονομική ανάπτυξη,

β) η ανασυγκρότηση των ενόπλων δυνάμεων,

γ) η εξυγίανση της δημόσιας διοίκησης μέσω της θέσπισης αντικειμενικών κριτηρίων πρόσληψης και

δ) η επιδίωξη ειρηνικής συμβίωσης με την Οθωμανική αυτοκρατορία.

Ποια μέτρα πήρε ο Τρικούπης για να υλοποιήσει τους στόχους του;

Για να πετύχει τα παραπάνω, ο Τρικούπης:

α) Επέβαλε βαρύτατη φορολογία.

β) Σύναψε μεγάλα δάνεια με τράπεζες του εξωτερικού.

γ) Προσέφερε στους Έλληνες κεφαλαιούχους του εξωτερικού προνομιακούς όρους για επενδύσεις.

Οι θέσεις του Θεόδωρου Δηλιγιάννη

Ποιες ήταν οι πολιτικές απόψεις του πολιτικού αντιπάλου του Τρικούπη, Θ. Δηλιγιάννη;

Ο Θ. Δηλιγιάννης:

α) Υποστήριζε ότι θα έπρεπε η φορολόγηση να είναι η μικρότερη δυνατή.

β) Υπογράμμιζε τις συνέπειες των τρικουπικών μέτρων για τα μεσαία και κατώτερα κοινωνικά στρώματα.

γ) Κατηγορούσε τον Τρικούπη ότι έδειχνε εύνοια προς τους οικονομικά ισχυρούς.

δ) Θεωρούσε θεμιτή (λογική) την εναλλαγή των οπαδών της εκάστοτε κυβέρνησης στις κρατικές θέσεις και γι’ αυτό,  κατήργησε, όταν έγινε πρωθυπουργός, τον τρικουπικό νόμο περί «προσόντων των δημοσίων υπαλλήλων».

Η πορεία προς την οικονομική και εθνική κρίση

Ποιοι λόγοι οδήγησαν στην πτώχευση; Ποιος ανέλαβε έπειτα την εξουσία;           

Η αδυναμία της Ελλάδας να ανταποκριθεί στις οικονομικές της υποχρεώσεις οδήγησε τον Χ. Τρικούπη στην απόφαση να κηρύξει, το 1893, τη χώρα υπό πτώχευση. Στις εκλογές που έγιναν το 1895 ο Τρικούπης δεν εκλέχτηκε ούτε βουλευτής. Ο νέος πρωθυπουργός Θ. Δηλιγιάννης ήρθε αντιμέτωπος με πλήθος προβλημάτων.

Ο πόλεμος του 1897 και οι πολιτικές εξελίξεις έως το 1908

Ποια ήταν η αφορμή του ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897; Πώς έληξε;

Το 1896 ξέσπασε επανάσταση στην Κρήτη. Πιεζόμενος από την κοινή γνώμη,  ο Δηλιγιάννης, που εμπνεόταν από τη Μεγάλη Ιδέα, έστειλε στρατό στην Κρήτη (Φεβρουάριος 1897). Σχεδόν αμέσως άρχισε στη Θεσσαλία ελληνοτουρκικός πόλεμος στον οποίο ο ελληνικός στρατός, με αρχιστράτηγο τον διάδοχο Κωνσταντίνο, ηττήθηκε. Μάλιστα, οι οθωμανικές δυνάμεις έφτασαν ως τη Λαμία και σταμάτησαν τις επιχειρήσεις εκκενώνοντας τη Θεσσαλία μόνο αφού ο σουλτάνος έλαβε διαβεβαίωση από τις Δυνάμεις ότι η Ελλάδα θα πλήρωνε τεράστια πολεμική αποζημίωση.

Ποιες ήταν οι οικονομικές συνέπειες της ήττας του 1897 για την Ελλάδα;

α) Προκειμένου να πληρώσει την τεράστια αποζημίωση στον σουλτάνο, η Ελλάδα αναγκάστηκε να πάρει νέο δάνειο.

β) Επιπλέον, οι Δυνάμεις, για να διασφαλίσουν ότι η Ελλάδα θα αποπληρώσει τα χρέη της, υποχρέωσαν τη χώρα να δεχτεί μια επιτροπή Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου (ΔΟΕ), η οποία ανέλαβε τη διαχείριση των κυριότερων ελληνικών δημοσίων εσόδων.

Ποιο λόγοι οδήγησαν στο Κίνημα στου Γουδή;

α) Μετά την ήττα του 1897, η λαϊκή δυσαρέσκεια εναντίον των πολιτικών και των Ανακτόρων συνεχώς μεγάλωνε.

β) Οι συνεχείς παρεμβάσεις, τόσο του βασιλιά Γεώργιου όσο και άλλων μελών της βασιλικής οικογένειας, στην πολιτική ζωή και στη λειτουργία των ενόπλων δυνάμεων ήταν ένας από τους κύριους παράγοντες που οδήγησαν στην εκδήλωση, το 1909, στρατιωτικού κινήματος στου Γουδή .

ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ

Αρχή της δεδηλωμένης:  Ήταν όρος  λειτουργίας του πολιτεύματος, σύμφωνα με τον οποίο βασιλιάς θα έπρεπε να διορίζει πρωθυπουργό μόνο εκείνον που είχε τη «δεδηλωμένη» εμπιστοσύνη της Βουλής, δηλαδή την υποστήριξη της πλειοψηφίας των βουλευτών.

Δικομματισμός: Η εναλλαγή στην εξουσία δύο μόνο κομμάτων

Δημοσιευμένο στην κατηγορία  ΙΣΤΟΡΙΑ Γ΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ .